«Ο 20ός αιώνας ήταν ο αιώνας της πυρηνικής και σωματιδιακής φυσικής, όμως ο 21ος θα μείνει στην Ιστορία για την πρόοδο της αστροφυσικής και της κοσμολογίας». Την παραπάνω πεποίθηση μοιράζεται με την «Κ» ο δρ Μάνος Σαριδάκης, κύριος ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και διδάκτωρ Πυρηνικής Φυσικής του ΕΚΠΑ, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Το σύμπαν» (σειρά «Μικρές Εισαγωγές» από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος). Σε 112 σελίδες, ο δρ Σαριδάκης, ο οποίος βρίσκεται στις ανώτατες θέσεις της διεθνούς κατάταξης του Πανεπιστημίου Στάνφορντ με το 1% των πιο επιδραστικών επιστημόνων το 2023, εξηγεί με τρόπο εύληπτο τις βασικές έννοιες της κοσμολογίας και συνοψίζει όλες τις πρόσφατες ανακαλύψεις. «Απέχουμε μόλις 20-30 χρόνια από τη δυνατότητα εξόρυξης αστεροειδών, τους οποίους θα μπορέσουμε να μεταφέρουμε στη Γη», αναφέρει ενδεικτικά μία από τις προοπτικές, «θα μπορούσε να είναι το νικέλιο ή το τιτάνιο, για παράδειγμα, η αξία των οποίων θα ισοδυναμούσε με χιλιάδες φορές το ΑΕΠ όλης της Γης». Η σημαντικότερη, ωστόσο, εξέλιξη αφορά τα βαρυτικά κύματα. «Το 2015, η διεθνής επιστημονική κοινότητα κατάφερε να παρατηρήσει τις μαύρες τρύπες μέσω των βαρυτικών κυμάτων. Ουσιαστικά, έκαναν ένα μεγάλο βήμα επαληθεύοντας όσα είχε διατυπώσει ο Αϊνστάιν, όπως ακριβώς και ο Αϊνστάιν είχε ξεπεράσει τον Νεύτωνα. Τέτοιες επαναστατικές, ανακαλύψεις γίνονται επί της ουσίας κάθε 100-150 χρόνια», σημειώνει.
Μεγάλη διάκριση
Στην πρόοδο των τελευταίων δεκαετιών το «παρών» δίνουν και Ελληνες επιστήμονες. Τον περασμένο Μάιο, η Ομάδα Βαρύτητας και Κοσμολογίας του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών και Τηλεπισκόπησης του Αστεροσκοπείου, στην οποία συμμετείχαν ο διευθυντής του Ινστιτούτου δρ Σπύρος Βασιλάκος, ο ακαδημαϊκός Δημήτρης Νανόπουλος, ο δρ Σαριδάκης και οι Θεόδωρος Παπανικολάου και Χάρης Τζερεφός (μεταδιδακτορικός ερευνητής και υποψήφιος διδάκτωρ αντίστοιχα), απέσπασε μια μεγάλη διάκριση. Η μελέτη τους για τη θεωρία των υπερχορδών (καινοτόμος ερμηνεία για την προέλευση και τη λειτουργία του σύμπαντος) έλαβε τιμητική διάκριση στον Διεθνή Διαγωνισμό Βαρύτητας, που διεξάγεται ετησίως από το Ιδρυμα Gravity Research Foundation των ΗΠΑ. «Αποδείξαμε ότι οι υπερχορδές μπορεί να επηρεάζουν έντονα τη συμπεριφορά του αρχέγονου σύμπαντος, και συγκεκριμένα την παραγωγή αρχέγονων μαύρων τρυπών και βαρυτικών κυμάτων», εξηγεί ο δρ Σαριδάκης. Η έρευνα του Ινστιτούτου συγχρονίζεται με τις διεθνείς ανακαλύψεις γύρω από τα βαρυτικά κύματα.
Η Ελλάδα έχει ισχυρό brand name σε επιστήμονες. Οι δημοσιεύσεις μας στον τομέα της φυσικής και των μαθημα- τικών είναι πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) με επιμέρους συμμετοχή της NASA δρομολογούν την πρωτοποριακή αποστολή LISA (Laser Interferometer Space Antenna), την πρώτη επιστημονική προσπάθεια ανίχνευσης και μελέτης βαρυτικών κυμάτων από το Διάστημα. Το 2037, υπολογίζεται να σταλούν τρία διαστημικά σκάφη σε απόσταση 2,5 εκατ. χιλιομέτρων, που θα σχηματίσουν ένα τρίγωνο γύρω από τον ήλιο. Στην επιστημονική κοινοπραξία έχει επιλεγεί να συμμετάσχει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, όπως και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. «Η δική μας συνεισφορά θα αφορά την επεξεργασία των δεδομένων που θα στέλνονται μέσω λέιζερ χάρη στο τμήμα ΑΙ και μηχανικής μάθησης». Στόχος είναι να αλιεύσουν πληροφορίες για το σύμπαν μέχρι και τη Μεγάλη Εκρηξη με την αξιοποίηση των βαρυτικών κυμάτων. «Να βρούμε από πού κρατάει η σκούφια μας…».
Η αποστολή «Psyche»
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο συμμετέχει στην εξίσου φιλόδοξη διαστημική αποστολή της NASA με το όνομα «Psyche», δηλαδή «Ψυχή», που αποσκοπεί στην εξερεύνηση του ιδιαίτερα πλούσιου σε μέταλλα ομώνυμου αστεροειδούς. Η αποστολή των πληροφοριών θα γίνεται από την «Ψυχή» απευθείας στην Πελοπόννησο, όπου βρίσκονται τα δύο τελευταίας τεχνολογίας τηλεσκόπια. «Στον “Αρίσταρχο” στον Χελμό, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της ηπειρωτικής Ευρώπης, αλλά και στο τηλεσκόπιο που διαθέτουμε στο Κρυονέρι Κορινθίας, θα γίνονται οι πρώτες δοκιμές downlink, μεταφορά δηλαδή πληροφοριών από το Διάστημα στη Γη», λέει. Θα αξιοποιηθεί η τεχνολογία των οπτικών laser σε τεράστιες αποστάσεις, περίπου 300.000.000 χιλιόμετρα, όσο είναι δύο φορές η απόσταση Ηλίου – Γης.
«Μιλάμε για 10ετή πρότζεκτ, στα οποία η χώρα μας συμμετέχει, αλλά οι ερευνητές μας έχουν πολλές φορές απλώς διετείς συμβάσεις έργου», επισημαίνει ο δρ Σαριδάκης. «Η Ελλάδα, όμως, έχει ισχυρό brand name σε επιστήμονες. Οι δημοσιεύσεις των Ελλήνων επιστημόνων στον τομέα της φυσικής και των μαθηματικών είναι πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο», προσθέτει. «Οι ΗΠΑ και η Κίνα επένδυσαν τα προηγούμενα χρόνια στη βασική έρευνα των θετικών επιστημών και αυτό αποδεδειγμένα φέρνει καρπούς μακροπρόθεσμα και στις εφαρμοσμένες επιστήμες». Αν στον 19ο αιώνα κάναμε μόνο εφαρμοσμένη έρευνα, «θα είχαμε τελειοποιήσει τα κεριά αλλά δεν θα είχαμε εφεύρει τον ηλεκτρισμό, δεν θα διαθέταμε σήμερα πλοηγούς (GPS), η λειτουργία των οποίων στηρίζεται στη θεωρία της σχετικότητας και κατ’ επέκταση της καμπυλότητας του χωροχρόνου». Στήριξη, λοιπόν, της έρευνας, χάραξη εθνικής στρατηγικής και προώθηση των νεοφυών επιχειρήσεων στην παραγωγή hardware (από τουρμπίνες σκαφών μέχρι μπαταρίες και ηλιακά κάτοπτρα) για διαστημικές αποστολές, αυτές θα έπρεπε, σύμφωνα με τον δρα Σαριδάκη, να είναι οι προτεραιότητες της ελληνικής πολιτείας.
