Του Γιάννη Ελαφρού
Μεγάλη μείωση έχουν παρουσιάσει οι βροχοπτώσεις στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή τους τελευταίους μήνες, με αποκορύφωμα τον Ιούνιο φέτος, που σε μεγάλο μέρος της χώρας δεν έβρεξε καθόλου. Το αποτέλεσμα είναι να διαμορφώνεται ένα ισχυρό κύμα ξηρασίας, με συνέπειες: πτώση του υδροφόρου ορίζοντα, μείωση των αποθεμάτων ύδατος στους ταμιευτήρες και αυξημένη απειλή για δασικές πυρκαγιές, καθώς μειώνεται πολύ η υγρασία της καύσιμης ύλης στην ύπαιθρο. Οι έντονες βροχοπτώσεις και καταιγίδες, που εκδηλώθηκαν χθες και σήμερα, δεν αλλάζουν σε καμία περίπτωση τη γενική εικόνα.
«Η Πελοπόννησος, η Κρήτη, οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα είναι στα κόκκινα, αντιμετωπίζοντας σημαντικό έλλειμμα βροχόπτωσης όλο το τελευταίο εξάμηνο και βεβαίως και τον Ιούνιο. Αλλά και οι περιοχές της Στερεάς, της Θεσσαλίας και το μεγαλύτερο μέρος της χώρας αντιμετωπίζουν πρόβλημα χαμηλών βροχοπτώσεων τους τελευταίους μήνες· είναι στο πορτοκαλί», αναφέρει στην «Κ» ο Σταύρος Ντάφης, ερευνητής του Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Αντίθετες τάσεις
Με βάση τα στοιχεία του Αστεροσκοπείου και του αμερικανικού κέντρου CPC, τον Μάιο και τον Ιούνιο φέτος η βροχόπτωση ήταν κάτω από το 50% των κανονικών για την εποχή επιπέδων σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (όπως Αττική, Βοιωτία, το σύνολο σχεδόν της Μακεδονίας, περιοχές της δυτικής Ελλάδας κ.λπ.), ενώ στις υπόλοιπες ζώνες δεν ξεπέρασε το 70%. Οπως σημειώνει ο κ. Ντάφης, η τάση μειωμένων βροχοπτώσεων φέτος εκφράστηκε στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, της ανατολικής και νότιας Μεσογείου, ενώ αντίθετα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη οι προηγούμενοι μήνες ήταν ιδιαίτερα βροχεροί.
Ειδικά ο Ιούνιος, σύμφωνα με έρευνα της ομάδας meteo.gr του Αστεροσκοπείου, στην Ελλάδα ήταν ακραία ξηρός, καθώς σε πολλές περιοχές δεν έπεσε ούτε σταγόνα βροχής.
Χαρακτηριστικά, στην Αθήνα, στη Λιβαδειά και στη Σπάρτη η βροχόπτωση ήταν μηδενική, όταν οι μέσοι όροι για τον Ιούνιο την περίοδο 2007-2023 ήταν 21, 40 και 35 χιλιοστά αντίστοιχα. Ακόμα και σε περιοχές που έβρεξε τον περασμένο μήνα –και που γενικά υπάρχουν αυξημένες βροχοπτώσεις– οι ποσότητες ήταν πολύ μειωμένες: Για παράδειγμα, στο Περτούλι 17 χιλ. βροχής έναντι 71 και στα Ιωάννινα 34 χιλ. έναντι 65 χιλ. μέσο όρο.
«Μειώνονται οι μέρες βροχής και οι όποιες ποσότητες πέφτουν συχνότερα ως καταιγίδες, αλλά δεν αναπληρώνουν το έλλειμμα», λέει στην «Κ» ο κ. Ντάφης, ερευνητής του Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Οκτώβριος – Απρίλιος
Το πρόβλημα είναι πως η τάση αυτή δεν είναι μόνο τον Ιούνιο και τον Μάιο. Στοιχεία από το δίκτυο των μετεωρολογικών σταθμών του Αστεροσκοπείου, που επεξεργάστηκε η ομάδα του meteo.gr για την κατεξοχήν βροχερή περίοδο Οκτωβρίου – Απριλίου, έδειξαν πως στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας υπήρξε μείωση της βροχόπτωσης έως και 50% σε σχέση με τις τιμές της προηγούμενης δεκαετίας.
Στη Λαμία είχε πέσει μόλις το 55% του μέσου όρου της βροχής της περασμένης δεκαετίας, στην Αθήνα το 57%, στη Νεμέα 49% και στον Πύργο 51%.
Στη Θεσσαλονίκη έπεσε το 52% της βροχής, ενώ ξηρή ήταν η κατάσταση στην ανατολική Κρήτη, με μόλις 41% στις Μοίρες και 56% στον Αγιο Νικόλαο.
Καλύτερα ήταν τα πράγματα στα ορεινά, με την Πάρνηθα στο 66% και τη Στενή Ευβοίας στο 64%, στο Νευροκόπι ήταν στο 62%, στα Τρίκαλα 73%, στην Ορεστιάδα 87%, Τήνος 65% και Νάξος 75%.
Ομως ακόμα και οι περιοχές που πήγαν καλύτερα είναι κάτω από το «κανονικό» της προηγούμενης δεκαετίας, που δεν ήταν εξάλλου και η πιο βροχερή. Κοντά στους μέσους όρους ήταν η Σπάρτη (93%) και η Τρίπολη (91%), ενώ ανεβασμένες ήταν οι μετρήσεις στους σταθμούς της Πτολεμαΐδας (141%) και των Ιωαννίνων (108%). Στη συνολική εικόνα πρέπει να συνυπολογιστεί και η πολύ μειωμένη χιονόπτωση φέτος, πολύ περισσότερο καθώς το χιόνι είναι εκείνο που εμπλουτίζει πλουσιοπάροχα τον υδροφόρο ορίζοντα όταν λιώνει σιγά σιγά. Φέτος από τις αρχές Φεβρουαρίου τα χιόνια είχαν εξαφανιστεί σχεδόν από το σύνολο της επικράτειας.
«Μία από τις τάσεις που βλέπουμε είναι να μειώνονται οι μέρες βροχής και οι όποιες ποσότητες να πέφτουν συχνότερα ως ραγδαίες βροχοπτώσεις ή και καταιγίδες. Κατ’ αρχάς, όσο κι αν προκαλούν εντύπωση, σε καμία περίπτωση δεν αναπληρώνουν το έλλειμμα βροχής. Επίσης, προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα ή και καταστροφές, ενώ σε περίπτωση έντονης βροχής μεγάλο μέρος του νερού χάνεται και δεν περνάει στον υδροφόρο ορίζοντα», υπογραμμίζει ο Σταύρος Ντάφης.
Πολλά κλιματικά μοντέλα προβλέπουν για τα επόμενα χρόνια ανάπτυξη της ξηρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων, ειδικά στην ανατολική Ελλάδα, της τάξης του 20%-30%. Η κλιματική κρίση αφήνει ήδη το αποτύπωμά της και μάλιστα σε ξηρό έδαφος.
«Κίτρινος» συναγερμός για τα αποθέματα νερού στην Αττική
Του Δημήτρη Δελεβέγκου
Στις εποχές της μεγάλης λειψυδρίας, την περίοδο 1991-1993, παραπέμπει, ιδίως για τους μεγαλύτερους σε ηλικία, η καμπάνια που πραγματοποιεί τις τελευταίες ημέρες η ΕΥΔΑΠ με βασικό μήνυμα «Θες νερό; Κλείσε τη βρύση». Η ανομβρία των τελευταίων δύο χρόνων έχει περιορίσει τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ με αποτέλεσμα να υπάρχει έλλειμμα 250 εκατ. κυβικών μέτρων. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε πρόσφατα στην Υποεπιτροπή Υδατικών Πόρων της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ Χάρης Σαχίνης, τον προσεχή Σεπτέμβριο, οπότε ολοκληρώνεται η τρέχουσα υδρολογική περίοδος, αναμένεται οι ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ να έχουν απόθεμα 700 εκατ. κυβικών μέτρων. Σήμερα (στοιχεία 3/7) περιέχουν 800,8 εκατ. κ.μ., ενώ η ετήσια κατανάλωση ύδατος στην Αττική διαμορφώνεται σε 400 εκατ. κυβικά. Κατά τον κ. Σαχίνη, το απόθεμα επαρκεί για την επόμενη τριετία.
Ο βαθμός υποχώρησης των αποθεμάτων γίνεται αντιληπτός εάν ληφθεί υπόψη ότι τον Σεπτέμβριο του 2022 οι ταμιευτήρες περιείχαν 1,1 δισ. κυβικά μέτρα, τα οποία μειώθηκαν τον ίδιο μήνα πέρυσι σε 950 εκατ. κυβικά. Με τα δεδομένα αυτά, όπως ανέφερε ο κ. Σαχίνης, «είμαστε σε «κίτρινο» συναγερμό». «Θα δούμε τι θα γίνει και τον Σεπτέμβριο με Δεκέμβριο αν θα βρέξει, Δεκέμβριο με Μάρτιο αν θα χιονίσει, για να δούμε αν θα πρέπει να αλλάξουμε, να πάμε πιο γρήγορα σε “πορτοκαλί” συναγερμό», είπε.
Δεν είναι η πρώτη φορά που τα αποθέματα βρίσκονται κάτω από το όριο των 700 εκατ. κυβικών. Τέτοιου είδους ποσότητες είχαν καταγραφεί ανά χρονικά διαστήματα την τριετία 2008-2010. Είχε προηγηθεί ο Μάρτιος του 2006 με ρεκόρ 1,4 εκατ. κυβικών, οπότε σχεδόν όλοι οι ταμιευτήρες είχαν φτάσει σε στάθμη υπερχείλισης. Επίσης, από τον Ιούλιο του 2000 τα αποθέματα μειώνονταν συνεχώς μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2001, οπότε είχαν διαμορφωθεί σε περίπου 400 εκατ. κυβικά. Το φάντασμα της λειψυδρίας φαινόταν να είχε τουλάχιστον απομακρυνθεί τον Απρίλιο του 1997, οπότε τα αποθέματα νερού, για πρώτη φορά μετά μία δεκαετία, είχαν ξεπεράσει το 1 δισ. κυβικά.
Ελλειμμα 250 εκατ. κυβικών μέτρων εξαιτίας της ανομβρίας των τελευταίων δύο χρόνων – Η ΕΥΔΑΠ σκοπεύει να θέσει σε λειτουργία και άλλες πηγές.
Η μάχη με τον εφιάλτη της λειψυδρίας έτεινε να γίνει άνιση την περίοδο 1991-1993, οπότε η ΕΥΔΑΠ με το σλόγκαν «Προσέχουμε για να έχουμε» και η πολιτεία με την επιβολή προστίμων κατάφεραν να περιορίσουν την κατανάλωση νερού κατά 30%. Κι αυτό δεδομένου ότι το καλοκαίρι του 1993 ξεκινούσε με μόλις 191 εκατ. κυβικά νερού! Είναι ενδεικτικό ότι ο νόμος 2118/1993 προέβλεπε διακοπή παροχής νερού από την ΕΥΔΑΠ για χρονικό διάστημα από δύο μέχρι δέκα ημέρες και την επιβολή προστίμου 10.000 έως 100.000 δρχ. (περίπου 30 έως 294 ευρώ) για «περιπτώσεις παραβάσεων, όπως το πλύσιμο αυτοκινήτων, πεζοδρομίων και ανάλογων επιφανειών με χρήση σωλήνος ποτίσματος (λάστιχο)».
Το πρόβλημα επιτείνεται λόγω και της απώλειας νερού που ανέρχεται στο 23%, με τον μέσο όρο ηλικίας του δικτύου ύδρευσης να είναι 60 χρόνων ως αποτέλεσμα των διαχρονικά χαμηλών επενδύσεων. Η διοίκηση της ΕΥΔΑΠ διαθέτει σε εξέλιξη και δρομολογεί επενδύσεις της τάξεως των 750 εκατ. ευρώ, που αποτελούν τμήμα ενός δεκαετούς επενδυτικού πλάνου 3 δισ. ευρώ και αποσκοπούν, μεταξύ άλλων, στην αναβάθμιση των δικτύων και στην τοποθέτηση έξυπνων μετρητών.
Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα με στόχο την ενίσχυση των αποθεμάτων, όπως σημείωσε ο κ. Σαχίνης, η ΕΥΔΑΠ σκοπεύει να θέσει σε λειτουργία άλλες πηγές, καθώς σήμερα χρησιμοποιούνται πρωτίστως ο Μόρνος και ο Εύηνος και συμπληρωματικά ο Μαραθώνας και η Υλίκη. Πρόκειται για τη Μαυροσουβάλα που είναι κάτω από την Πάρνηθα και τις πηγές του μέσου ρου του Βοιωτικού Κηφισού, οι οποίες είναι κοντά στην Υλίκη. «Αυτές δεν τις χρησιμοποιούμε γιατί έχουν ενεργειακό κόστος. Το νερό από τον Μόρνο και τον Εύηνο έρχεται με βαρύτητα και μάλιστα παράγει και ενέργεια. Αυτές οι πηγές αντλούν το νερό από το υπέδαφος, οπότε έχουν ένα παραπάνω κόστος. Αλλά σε αυτή την περίπτωση τα μοντέλα μας λένε ότι πλέον πρέπει να μπουν κι αυτές για να βοηθήσουν, για να έχουμε νερό όχι μόνο για 3 χρόνια, αλλά να μπορέσουμε, αν συνεχιστούν οι ίδιες συνθήκες, να έχουμε νερό για τα επόμενα 4-5 χρόνια», εξήγησε ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ. Στα μακροπρόθεσμα σχέδια της εταιρείας είναι η αξιοποίηση του νερού των κέντρων επεξεργασίας λυμάτων της Ψυττάλειας και του Θριασίου για βιομηχανική χρήση.
Το ένα τρίτο της Σικελίας θα θυμίζει την Τυνησία
Reuters
ΠΑΛΕΡΜΟ. Σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης εξαιτίας της λειψυδρίας βρίσκεται από τον Μάιο η Σικελία, με τη βροχόπτωση στο μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο νησί της Μεσογείου να έχει περιορισθεί κατά 40% από το 2003. Τους τελευταίους έξι μήνες του 2023, μόλις 150 χιλιοστά βροχής έπεσαν στο νησί.
Τον Μάιο η κυβέρνηση αποδέσμευσε 20 εκατ. ευρώ σε έκτακτη βοήθεια προς τη Σικελία, από τα 130 εκατ. ευρώ που είχε ζητήσει η περιφέρεια, σύμφωνα με την εφημερίδα The Guardian. Ο κλιματολόγος του Πανεπιστημίου της Κατάνια, Κρίστιαν Μάλντερ, εκτιμά ότι η κατάσταση είναι δεινή, ενώ οι τοπικές και εθνικές αρχές συνεχίζουν να ακολουθούν εσφαλμένες τακτικές.
«Μέχρι το 2030 το ένα τρίτο της Σικελίας θα έχει ερημοποιηθεί και θα θυμίζει περιοχές της Τυνησίας και της Λιβύης. Η νότια ακτογραμμή είναι καταδικασμένη στην ερημοποίηση. Οι αρχαίοι Αραβες που έζησαν κάποτε εκεί είχαν επινοήσει αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των υδάτων. Τα αρχαία υδραγωγεία, όμως, δεν συντηρήθηκαν. Η Σικελία αντιμετωπίζει σήμερα τις επιπτώσεις δεκαετιών κακοδιαχείρισης των υδάτινων πόρων της», λέει ο Μάλντερ.
Το πόσιμο νερό στο νησί προερχόταν παραδοσιακά από αρτεσιανά φρεάτια, ενώ το νερό για τη γεωργία αποθηκευόταν σε μεγάλες δεξαμενές που κατασκευάσθηκαν μετά τον τελευταίο πόλεμο. Και τα δύο συστήματα εξαρτώνται από τις ολοένα και σπανιότερες χειμερινές βροχοπτώσεις.
Εδώ και 30 χρόνια η συντήρηση του δικτύου ύδρευσης υπήρξε ελλιπής, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της αποθηκευτικής ικανότητας των δεξαμενών.
Το πρόβλημα οξύνεται το καλοκαίρι, όταν η θερμοκρασία πλησιάζει τους 48 βαθμούς Κελσίου και οι πυρκαγιές εξαφανίζουν τη λίγη βλάστηση που απέμεινε. Πέρυσι οι πυρκαγιές προκάλεσαν ζημιές της τάξεως των 60 εκατ. ευρώ, με περισσότερα από 7.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων να καίγονται στη Σικελία.
Σικελία, Μάλτα και Ισπανία είναι οι τρεις περιοχές της Μεσογείου που δοκιμάζονται πιο σκληρά από την οξεία ξηρασία. Ο ΟΗΕ έχει προβλέψει ότι καύσωνες και ανομβρία θα πλήξουν βίαια τις περιοχές αυτές μέσα στις ερχόμενες δεκαετίες.
Η ξηρασία οδηγεί τώρα νέους Σικελούς αγρότες να εγκαταλείψουν τη γη τους και να μεταναστεύσουν στη βόρεια Ιταλία ή στο εξωτερικό. Το συνδικάτο παραγωγών της Σικελίας «Κολντιρέτι» εκτιμά ότι η λειψυδρία έχει ήδη κοστίσει 33.000 θέσεις εργασίας στον αγροτικό τομέα της νότιας Ιταλίας.
Σε πολλούς νομούς της Σικελίας, οι εταιρείες διαχείρισης υδάτων ανακοίνωσαν περιορισμούς στη χρήση για τους καταναλωτές, υποχρεώνοντας επιχειρήσεις να διακόψουν τις δραστηριότητές τους και στερώντας από ένα εκατομμύριο πολίτες την ημέρα το αυτονόητο προνόμιο της 24ωρης παροχής πόσιμου νερού. Σύμφωνα με την υπηρεσία γεωργικής ύδρευσης της Σικελίας, ορισμένες από τις ποτιστικές δεξαμενές της περιοχής λειτουργούν από τον Μάρτιο στο 10% της χωρητικότητάς τους.
