Η κλιματική αλλαγή, μέσω του ήλιου, δείχνει τα δόντια της απειλώντας ολοένα και περισσότερο (και) την υγεία μας, «βομβαρδίζοντας» το δέρμα μας με ακτινοβολία, πιο έντονα και σε περιόδους μεγαλύτερης διάρκειας. Πώς; Η φυσική «ασπίδα» της Γης, το στρώμα του όζοντος που απορροφά την υπεριώδη (UV) ακτινοβολία του ήλιου, μειώνεται δραματικά και ανάλογα περιορίζεται η αποτελεσματικότητά του.
Ετσι, οι ειδικοί επιστήμονες επισημαίνουν την ανάγκη λήψης ατομικών μέτρων προστασίας, καθώς αναμένουν περισσότερες βλάβες από την έκθεση στον ήλιο που θα προκαλέσουν αύξηση των περιστατικών καρκίνου του δέρματος και ιδιαίτερα της πιο επικίνδυνης μορφής αυτού: του μελανώματος. Η συχνότητα εμφάνισης της συγκεκριμένης πάθησης παρουσιάζει τις τελευταίες έξι δεκαετίες σε παγκόσμια κλίμακα αυξητική τάση και εάν δεν αλλάξει κάτι δραστικά, αυτή η κατάσταση δεν πρόκειται να περιοριστεί. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο περισσότερα από 1.000 νέα περιστατικά της νόσου, έναντι περίπου 400 που εντοπίζονταν κατά μέσον όρο τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Η αποφυγή της άμεσης και χωρίς προστασία έκθεσης στον ήλιο τις ώρες μεταξύ 11 π.μ. και 4 μ.μ., η αναζήτηση σκιάς όταν είμαστε σε ανοιχτό χώρο, η χρήση καπέλου και προστατευτικού ρουχισμού και κυρίως η σωστή εφαρμογή αντηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας παραμένουν οι βασικοί κανόνες φωτοπροστασίας. Οι ειδικοί υπενθυμίζουν ότι ο καρκίνος του δέρματος μπορεί να προσβάλει τον καθένα, ανεξάρτητα από τον τύπο δέρματος, και ότι όλοι χρειαζόμαστε κάποια μορφή προστασίας, ειδικά στις σημερινές περιβαλλοντικές συνθήκες.
Ισορροπία
Οπως αναφέρει στην «Κ» ο κ. Αλέξανδρος Στρατηγός, καθηγητής Δερματολογίας – Αφροδισιολογίας στο ΕΚΠΑ, διευθυντής της Α΄ Πανεπιστημιακής Δερματολογικής Κλινικής στο νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» και τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Δερματολογίας – Αφροδισιολογίας, «ο ήλιος είναι φίλος μας, έχουμε ανάγκη την ενέργειά του για τη ζωή μας, για την ευεξία μας, αλλά εγκυμονεί κάποιους κινδύνους, ειδικά σε ό,τι αφορά την υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί πάνω στο ανθρώπινο δέρμα με διάφορες μορφές, από ένα απλό ηλιακό έγκαυμα μέχρι τις πιο χρόνιες καταστάσεις, όπως ο καρκίνος του δέρματος, το μελάνωμα και η φωτογήρανση. Αρα κάπου πρέπει να αναζητήσουμε μια ισορροπημένη συμβίωση με τον ήλιο».
Καθώς οι αυξημένες θερμοκρασίες κυριαρχούν και τα καλοκαίρια γίνονται θερμότερα και πιο παρατεταμένα, αυξάνεται σημαντικά και η έκθεσή μας στην UV ακτινοβολία.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, η έκθεση στον ήλιο προκαλεί μια σειρά από διαταραχές του δέρματος, οι οποίες μπορεί να μη μοιράζονται τους ίδιους μηχανισμούς –π.χ. το μελάνωμα συνδέεται περισσότερο με τη διαλείπουσα έκθεση στον ήλιο που συνοδεύεται από εγκαύματα, ενώ οι άλλες μορφές καρκίνου του δέρματος με τη χρόνια συσσωρευτική επίδραση του ήλιου–, αλλά έχουν ως κοινό παρονομαστή τη δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η μόδα του μαυρίσματος, που ξεκίνησε το 1960-1970, έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται τα περιστατικά καρκίνου του δέρματος και κυρίως του μελανώματος. «Υπολογίζεται ότι πλέον 330.000 άτομα διαγιγνώσκονται με μελάνωμα κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, αν και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, υπολογίζουμε ότι ξεπερνάμε σίγουρα τις 1.000 νέες περιπτώσεις ετησίως, με την τάση να είναι αυξητική χρόνο με τον χρόνο. Περίπου διπλάσιος του μελανώματος υπολογίζεται ο αριθμός των νέων περιπτώσεων ακανθοκυτταρικού καρκίνου του δέρματος και πενταπλάσιος ο αριθμός των νέων περιστατικών βασικοκυτταρικού καρκίνου. Εάν υπολογίσουμε όλες τις βλάβες που επιφέρει ο ήλιος στο δέρμα, το ποσοστό του πληθυσμού που τις εμφανίζει μπορεί να φτάνει και το 20%», εκτιμά ο κ. Στρατηγός.
Και η εικόνα αναμένεται να γίνει πιο επικίνδυνη με την κλιματική αλλαγή. Οπως επισημαίνει ο ίδιος, «η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στη μείωση του στρώματος του όζοντος, το οποίο λειτουργεί ως φυσικό στρώμα προστασίας της γης απορροφώντας την επιβλαβή υπεριώδη (UV) ακτινοβολία του ήλιου. Οι μετεωρολογικές αλλαγές και οι μεγαλύτερες περίοδοι ηλιοφάνειας αυξάνουν τον δείκτη UV, οδηγώντας σε μεγαλύτερη έκθεση στις ακτίνες UV. Καθώς οι αυξημένες θερμοκρασίες κυριαρχούν και τα καλοκαίρια γίνονται θερμότερα και πιο παρατεταμένα, οι άνθρωποι περνούν περισσότερο χρόνο σε υπαίθριους χώρους, αυξάνοντας σημαντικά την έκθεσή τους στην UV ακτινοβολία. Είναι επομένως εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει τις βλαπτικές επιδράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας, ειδικά εάν δεν προφυλασσόμαστε».
Στα θετικά είναι ότι τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχει αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα που προκαλεί η υπεριώδης ακτινοβολία εκ μέρους των πολιτών, που έχουν εντάξει και την εξέταση σπίλων στις προληπτικές εξετάσεις που κάνουν. Ωστόσο δεν λείπουν τα λάθη που κάνουμε κατά την έκθεσή μας στον ήλιο. Ο κ. Στρατηγός επισημαίνει: «Πολλοί θεωρούμε ότι το δέρμα μας είναι ανθεκτικό, δεν καίγεται εύκολα και επομένως δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προστασία. Αν και οι παράγοντες κινδύνου, που είναι το ανοιχτόχρωμο δέρμα και οι πολλαπλοί σπίλοι, διαφέρουν από άτομο σε άτομο, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο καρκίνος του δέρματος μπορεί να προσβάλει τον καθένα μας.
»Ενα επίσης συχνό λάθος που γίνεται είναι η χρήση του αντηλιακού ως μοναδικού μέσου προστασίας. Μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα που χρησιμοποιούν αντηλιακά έχουν την τάση να υπερεκτίθενται στον ήλιο, θεωρώντας ότι είναι απόλυτα ασφαλή. Τα αντηλιακά προστατεύουν καλύτερα όταν συνδυάζονται με τις άλλες μεθόδους αντηλιακής προστασίας, όπως ο προστατευτικός ρουχισμός, η σκιά κ.ά. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το αντηλιακό συχνά δεν εφαρμόζεται όπως θα έπρεπε, δηλαδή σε επαρκή ποσότητα και σε όλες τις επιφάνειες του δέρματος. Αυτό που συνιστούμε οι δερματολόγοι είναι το αντηλιακό να εφαρμόζεται μισή ώρα πριν από την έκθεση στον ήλιο και να ανανεώνεται κάθε δύο ώρες. Η σωστή ποσότητα είναι μία “χούφτα” αντιηλιακού για κάθε δερματική επιφάνεια».
Οι δερματολόγοι συνιστούν τη χρήση ευρέος φάσματος αντηλιακού προϊόντος (UVA και UVB) με σχετικά υψηλό δείκτη προστασίας (SPF 30 και άνω). Εκτός όμως από την εφαρμογή αντηλιακού, συνιστάται η αποφυγή της άμεσης και χωρίς προστασία έκθεσης στον ήλιο τις ώρες αιχμής, δηλαδή μεταξύ 11 π.μ. και 4 μ.μ., η αναζήτηση της σκιάς, η χρήση καπέλου και προστατευτικού ρουχισμού. «Αν και η ψυχαγωγική έκθεση ενοχοποιείται ισχυρότερα για την εκδήλωση μελανώματος, η επαγγελματική έκθεση, όπως αυτή συναντάται σε αγρότες, αλιείς και εργάτες οικοδομών, είναι εξίσου επικίνδυνη και σε αυτές τις περιπτώσεις η αντηλιακή προστασία θα πρέπει να τηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου», τονίζει ο καθηγητής και προσθέτει πως «καλό είναι να μπαίνει η αντίληψη της συχνής και τακτικής εξέτασης του δέρματος –ίσως κάθε χρόνο ή κάθε δύο χρόνια–, ειδικά μετά τα 50 έτη. Ιδιαιτέρως εάν υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση βλαβών, όπως είναι το πολύ ανοιχτόχρωμο δέρμα, οι πολλοί σπίλοι και το ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων».
Το «όπλο» της ΑΙ για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία
Σε χρήσιμο εργαλείο για την έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος και του καρκίνου του δέρματος εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη. Ηδη στο νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός», η αξιοποίηση συστήματος τρισδιάστατης απεικόνισης με ενσωματωμένους αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης, εδώ και ενάμιση χρόνο, βοήθησε στον εντοπισμό τουλάχιστον δέκα περιπτώσεων μελανώματος σε πολύ αρχικό στάδιο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται να έχουν πολύ καλή διαγνωστική ακρίβεια, στις περισσότερες περιπτώσεις, διευκρινίζουν ωστόσο ότι υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη μέχρι να επικυρωθεί η χρησιμότητά τους στη κλινική πράξη. Προς το παρόν, οι δερματολόγοι «διασταυρώνουν» τα αποτελέσματα που λαμβάνουν από την ΑΙ με τα αντίστοιχα της κλασικής κλινικής εξέτασης ή της εξέτασης με δερματοσκόπιο.
Οπως επισημαίνει στην «Κ» ο καθ. Αλέξανδρος Στρατηγός, «οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης μεταμορφώνουν σταδιακά την ιατρική, βελτιώνοντας την ακρίβεια διάγνωσης, την επιλογή των θεραπειών και τη φροντίδα των ασθενών. Ειδικά στη δερματολογία, οι αλγόριθμοι AI παρουσιάζουν αλματώδη ανάπτυξη καθώς έχουν τη δυνατότητα να αναλύουν δερματολογικές εικόνες και να εντοπίζουν καταστάσεις όπως το μελάνωμα, η ψωρίαση και το έκζεμα με υψηλό βαθμό διαγνωστικής ακρίβειας. Ηδη κυκλοφορούν εφαρμογές και τεχνολογικά μέσα που κάνουν χρήση τέτοιων αλγορίθμων για τη διάγνωση του μελανώματος και του καρκίνου του δέρματος. Αυτά τα εργαλεία βοηθούν τους δερματολόγους, παρέχοντας συμπληρωματικές πληροφορίες για την κλινική εξέταση και ιεραρχώντας προβλήματα που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Η τεχνολογική ενσωμάτωση τέτοιων αλγορίθμων υπόσχεται να βελτιώσει τη δερματολογική πρακτική και να διευρύνει την πρόσβαση των ασθενών σε ποιοτική φροντίδα μέσω υπηρεσιών τηλεδερματολογίας. Υπάρχει ωστόσο πολύς δρόμος ακόμη μέχρι να επικυρωθεί η χρησιμότητά τους στην κλινική πράξη».
Στο νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός», λειτουργεί από το φθινόπωρο του 2022 σύστημα τρισδιάστατης απεικόνισης Vectra με ενσωματωμένους αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης, δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση. Μέχρι στιγμής, έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα παρακολούθησης με το Vectra 372 ασθενείς με υψηλή και πολύ υψηλή επικινδυνότητα για ανάπτυξη καρκίνου δέρματος. Εξ αυτών, οι περισσότεροι έχουν ιστορικό μελανώματος και πολλαπλούς σπίλους ή ιστορικό πολλαπλών μελανωμάτων δέρματος. Ο κ. Στρατηγός σημειώνει πως «στον ενάμιση χρόνο λειτουργίας του τμήματος έχουμε προβεί σε αφαίρεση 114 βλαβών δέρματος. Εξ αυτών, οι 24 απεδείχθησαν λεπτά μελανώματα, σε πολύ αρχικό στάδιο, οι 43 βλάβες ήταν σπίλοι με διάφορους βαθμούς δυσπλασίας και οι 47 μη μελανοκυτταρικοί καρκίνοι δέρματος. Η συγκεκριμένη τεχνολογία αποδείχθηκε κρίσιμη στην ανίχνευση τουλάχιστον 10 εκατοστών των μελανωμάτων, καθώς και εξαιρετικά χρήσιμη στην υπογράμμιση κλινικά σημαντικών μεταβολών. Η έγκαιρη διάγνωση των μελανωμάτων αυτών είναι εξαιρετικά σημαντική στην κλινική πορεία των ασθενών, μια και όταν ο καρκίνος δέρματος διαγνωστεί στα πολύ αρχικά στάδιά του, η πλήρης χειρουργική αφαίρεση ισοδυναμεί με ίαση».
Συμβουλές προστασίας
– Αποφυγή έκθεσης μεταξύ 11 π.μ. και 4 μ.μ.
– SPF 30 – Εφαρμογή αντηλιακού προϊόντος ευρέος φάσματος (UVA και UVB) με δείκτη προστασίας SPF 30 και άνω, μισή ώρα πριν από την έκθεση στον ήλιο.
– Εφαρμογή της σωστής ποσότητας αντηλιακού, που είναι μία «χούφτα» προϊόντος για κάθε δερματική επιφάνεια.
– Ανανέωση του αντηλιακού κατά την έκθεση στον ήλιο κάθε δύο ώρες.
– Αναζήτηση σκιάς κατά την παραμονή στον ήλιο.
– Χρήση καπέλου και προστατευτικού ρουχισμού κατά την έκθεση στον ήλιο.
– Αντιμετώπιση ηλιακού εγκαύματος.
– Εφαρμογή κρύας υγρής κομπρέσας για 10-15 λεπτά πάνω στην περιοχή του εγκαύματος ή ένα δροσερό μπάνιο.
– Επάλειψη ενυδατικής ή επουλωτικής κρέμας σε συνδυασμό με ήπιες τοπικές, αντιβιοτικές ή κορτιζονούχες κρέμες ή και κρέμες αλόης.
– Χρήση αντιφλεγμονωδών ή αναλγητικών φαρμάκων, π.χ. παρακεταμόλη ή ιβουπροφένη για την ανακούφιση των συμπτωμάτων.
– Σε περίπτωση σοβαρών μορφών εγκαυμάτων με συστηματικές εκδηλώσεις, πυρετό, ρίγη ή έντονο πόνο με εκτεταμένες πομφόλυγες («φουσκάλες»), απαιτείται η ιατρική εκτίμηση και αντιμετώπιση.
