Εγκλωβισμένοι σε νύχτες χωρίς δροσιά βρίσκονται οι κάτοικοι στην Αθήνα και σε άλλα αστικά κέντρα, καθώς οι θερμοκρασίες παραμένουν πολύ υψηλές μέχρι αργά το βράδυ. Τα ολοένα και συχνότερα κύματα καύσωνα αλλάζουν την καθημερινότητά μας και απειλούν συνήθειες που ήταν συνυφασμένες με τον τρόπο ζωής στη χώρα μας, όπως η υπαίθρια καλοκαιρινή «βόλτα» στα μπαλκόνια της πόλης.
Εγκλωβισμένοι σε νύχτες χωρίς δροσιά
Του Γιάννη Ελαφρού
Νύχτες αγκαλιά με τον ανεμιστήρα ή το κλιματιστικό περνούν τις τελευταίες μέρες οι κάτοικοι της Αθήνας και άλλων αστικών κέντρων, καθώς η παρατεταμένη ζέστη έχει βάλει φωτιά ακόμη και στα μπαλκόνια και στους υπαίθριους χώρους. Μόνο εκεί όπου υπάρχουν πολλά δέντρα η θερμοκρασία πέφτει κάπως τη νύχτα. Η πολυήμερη παρουσία υψηλών θερμοκρασιών αλλάζει και τις νύχτες, καθώς τα θερμόμετρα παραμένουν πολύ υψηλά μέχρι αργά το βράδυ. Το βραδινό μπαλκόνι ή η βεράντα δεν είναι ευχάριστα πια, ενώ και σε υπαίθριους χώρους το τσιμέντο και τα άλλα «σκληρά υλικά» καίνε. Τα ολοένα και συχνότερα κύματα καύσωνα αλλάζουν τη ζωή μας και απειλούν συνήθειες που ήταν δεμένες με τον τρόπο ζωής στη χώρα μας, όπως η υπαίθρια καλοκαιρινή ζωή.
Την Τρίτη και την Τετάρτη το βράδυ λες και είχε σταματήσει ο χρόνος. Ο ήλιος είχε δύσει, η ώρα είχε πάει 10 και 11 μ.μ., έφτασαν και τα μεσάνυχτα και οι θερμοκρασίες είχαν κολλήσει γύρω στους 31-32 βαθμούς Κελσίου σε πολλές πυκνοδομημένες περιοχές, ίσως και πιο πάνω σε μερικές από τις πιο τσιμεντοποιημένες. Τα στοιχεία για την Αθήνα των μετεωρολογικών σταθμών του Αστεροσκοπείου είναι εντυπωσιακά. Τα ξημερώματα της 11ης Ιουλίου, γύρω στις 5 π.μ., όταν σημειώνονται οι ελάχιστες θερμοκρασίες του 24ώρου, σε πολλές περιοχές το κατώτερο σημείο που έπεσε το θερμόμετρο ήταν πολύ κοντά ή και πάνω από 30 βαθμούς Κελσίου (όπως σε Πειραιά, Νίκαια, Νέα Σμύρνη, Πατήσια, Αλιμο, Πέραμα, Αμπελοκήπους, κέντρο Αθήνας και Χαϊδάρι).
«Είναι πολύ υψηλές οι ελάχιστες θερμοκρασίες των προηγούμενων ημερών. Το κανονικό γι’ αυτή την εποχή είναι ελάχιστες θερμοκρασίες γύρω στους 24-25 βαθμούς. Τώρα είμαστε μέχρι και πέντε βαθμούς πάνω. Και το μεγάλο πρόβλημα είναι πως την ώρα που ο κόσμος έχει γυρίσει σπίτι και θέλει λίγο να ξεκουραστεί και να δροσιστεί στο μπαλκόνι, ας πούμε από τις 10 μ.μ. έως τα μεσάνυχτα, οι θερμοκρασίες είναι γύρω στους 32 °C. Τέτοιες θερμοκρασίες καταγράφονταν τα τελευταία 24ωρα σε πυκνοδομημένες περιοχές και στα νότια της πρωτεύουσας», λέει στην «Κ» ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών του Αστεροσκοπείου και επιστημονικά υπεύθυνος του meteo.gr.
Η νυχτερινή δροσιά, η πτώση της θερμοκρασίας το βράδυ στον κύκλο του 24ώρου, είναι συστατικό στοιχείο για να αντέξει ο ανθρώπινος οργανισμός τον καύσωνα, ειδικά τον παρατεταμένο. «Είναι οι ώρες που ο άνθρωπος ανασαίνει, αλλά πέφτει κάπως και η θερμοκρασία των δομημένων επιφανειών. Στις τωρινές συνθήκες, δεν προλαβαίνουν να δροσιστούν ούτε οι άνθρωποι ούτε τα κτίρια», σημειώνει ο κ. Λαγουβάρδος.
Καθώς έχουμε μπει σε παρατεταμένες συνθήκες καύσωνα από τις αρχές της εβδομάδας, έπειτα από έναν Ιούνιο με θερμοκρασίες πολύ πάνω του κανονικού, το τσιμέντο και τα άλλα δομικά υλικά έχουν απορροφήσει πολύ ζέστη, που την εκπέμπουν το βράδυ. Στο καυτό περιβάλλον που διαμορφώνεται αναδεικνύεται η αξία των πράσινων χώρων, ειδικά εκείνων με ψηλά δέντρα. Δεν είναι τυχαίο πως οι περιοχές με τις υψηλότερες θερμοκρασίες το βράδυ, εκεί όπου «βράζει ο τόπος», είναι αυτές με ελάχιστο πράσινο, συνοικίες στο κέντρο της Αθήνας, στα δυτικά προάστια, στον Πειραιά και στην περιφέρειά του. Αντιθέτως, εκεί όπου η αναλογία πρασίνου είναι καλύτερη, οι θερμοκρασίες, ειδικά το βράδυ, είναι χαμηλότερες έως και 2-3 °C. «Δηλαδή μπορεί το μεσημέρι που χτυπάει ο ήλιος το θερμόμετρο να ανεβαίνει σχεδόν σε όλη την Αθήνα στα ίδια επίπεδα, αλλά το βράδυ εκφράζονται σημαντικές αποκλίσεις λόγω της ύπαρξης πρασίνου», σημειώνει ο διευθυντής ερευνών του Αστεροσκοπείου. Χαρακτηριστική είναι η ελάχιστη θερμοκρασία που κατέγραψε ο μετεωρολογικός σταθμός Παπάγου χθες το ξημέρωμα και που ήταν 24,8 °C. Ο συγκεκριμένος σταθμός είναι κοντά στο περιαστικό δάσος του Υμηττού.
Αστική θερμική νησίδα
Στις ενοχλητικά υψηλές βραδινές θερμοκρασίες συντελεί και το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, δηλαδή της αυξημένης ζέστης λόγω των συνθηκών της πόλης, από την τσιμεντοποίηση και την κυκλοφορία οχημάτων μέχρι την εκτεταμένη επικάλυψη και το λίγο πράσινο. Δεν είναι τυχαίο πως η Αθήνα, ενώ δεν είχε τις προηγούμενες μέρες τις μεγαλύτερες θερμοκρασίες την ημέρα (αυτές σημειώθηκαν κυρίως στη δυτική Ελλάδα), είχε από τις υψηλότερες νυχτερινές.
«Ακουγες πάντα ομιλίες από τις βεράντες, φέτος σιωπή»
Της Λίνας Γιάνναρου
Ενα βράδυ πριν από λίγες ημέρες οι γονείς μου είχαν τραπέζι. «Θα με βοηθήσεις να στρώσουμε;» ρώτησε η μητέρα μου. «Ναι», είπα κάνοντας κίνηση προς την τραπεζαρία. «Ελεγα να φάμε έξω», είπε η μαμά μου. «Εξω;;;» αναρωτήθηκα, όχι όσο χαμηλόφωνα υπολόγιζα. Ηταν τότε που το συνειδητοποίησα. Ηταν αρχές Ιουλίου και δεν είχαμε ακόμα καθίσει ούτε ένα βράδυ στη βεράντα. Κάθε φορά που υπήρξε το σχετικό δίλημμα επιλέξαμε τη δροσιά του εσωτερικού χώρου και του air condition. Με πρόχειρους υπολογισμούς είναι η πρώτη φορά που αυτό συμβαίνει εδώ και ένα εκατομμύριο χρόνια – δηλαδή από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου.
«Κανείς δεν θέλει να καθίσει έξω», μου είπαν και από το εστιατόριο «Κρητικός» στο κέντρο της Αθήνας. «Πέρυσι, όσοι έπαιρναν τηλέφωνο να κλείσουν τραπέζι επέμεναν να είναι στην πλατεία. Φέτος, ζήτημα να το έχουν ζητήσει επτά παρέες από την αρχή του καλοκαιριού. Και ήταν τις ημέρες που φύσηξε λίγο στην Αθήνα». Θα το έχετε παρατηρήσει κι εσείς, οι εσωτερικοί χώροι των καφέ και των εστιατορίων είναι φέτος πάντα γεμάτοι. «Εξω ψάχνουν τραπέζι συνήθως όσοι καπνίζουν», όπως μου είπε εργαζόμενος στο καφέ Mimosa στη Νέα Φιλαδέλφεια.
«Προχθές το βράδυ βγήκα και… ξαναμπήκα μέσα», λέει και η Βικτωρία Γιαννάκη, σχεδιάστρια ρούχων και ο άνθρωπος πίσω από το project balconystoriesgr, ιστορίες μπαλκονιών, στο οποίο γυναίκες διαφορετικών ηλικιών και κλάδων φωτογραφίζονται στα μπαλκόνια τους ξεδιπλώνοντας τις προσωπικές τους ιστορίες. «Για μένα το μπαλκόνι είναι συνυφασμένο με την ελληνική κοινωνία, την οικογένεια, την Ελλάδα την ίδια. Ακόμα και στις πιο άσχημες πολυκατοικίες, θα βρεις φροντισμένα μπαλκονάκια, μικρές οάσεις. Είναι όπως στην ταινία του Βέντερς “Υπέροχες μέρες”. Το μπαλκόνι είναι σαν ένα φυτό που φροντίζεις. Μπορείς να βγεις έξω να δεις τον ουρανό, ένα πουλί που πετάει, έναν περαστικό που περνάει από κάτω. Το μπαλκόνι είναι συνυφασμένο με την ελευθερία που θέλει κάθε άνθρωπος, μια έξοδος στο φως. Στη φυλακή δεν έχει μπαλκόνια».
«Για μένα το μπαλκόνι είναι συνυφασμένο με την ελληνική κοινωνία, την οικογένεια, την Ελλάδα την ίδια», λέει η Βικτωρία Γιαννάκη, που βρίσκεται πίσω από το εγχείρημα balconystoriesgr.
Συχνά, γυναίκες τις οποίες προσεγγίζει για το balconystoriesgr τής λένε ότι δεν έχουν ωραίο μπαλκόνι – πού θα φωτογραφηθούν; «Μα δεν υπάρχει μη ωραίο μπαλκόνι», απαντά η Βικτωρία. «Ακόμα και σε ένα πολύ μικρό μπαλκόνι χωράνε δύο καρέκλες, ένα σκαμπό, ένα μικρό τραπεζάκι, τα απολύτως απαραίτητα για μια απόλαυση στον έξω χώρο του σπιτιού και για τη δημιουργία σχέσης των κατοίκων μεταξύ τους. Δεν έχει να κάνει με το πόσο μεγάλο είναι, αν μπορείς να βγεις να πιεις τον καφέ σου, να ονειροπολήσεις, να κάνεις μια σιέστα, να πάρεις τις αναπνοές σου, επιτελεί τον σκοπό του. Το μπαλκόνι είναι μια αξία από μόνο του».
Η τάση προς τα μέσα
Φέτος μοιάζει να χάσαμε το καταφύγιό μας. «Αυτό το καλοκαίρι παρατήρησα ότι ο κόσμος δεν βγαίνει στα μπαλκόνια του», λέει η Βικτώρια. «Θυμάμαι να βλέπω πάντα κόσμο από νωρίς, την ώρα που δύει ο ήλιος, όταν έβγαινα κι εγώ να δω τα χρώματα του ουρανού. Τώρα, όταν το αποτολμώ έρχεται μια λάβα. Επομένως μπαίνω πάλι μέσα στο καβούκι μου. Αυτή τη βδομάδα που μας πέρασε, ήρθαν φίλες μου στο σπίτι. Μου είπαν “πάμε έξω;”. Βγήκαμε και μετά ξαναμπήκαμε». Οπως λέει, περπατώντας στην Αθήνα άκουγες πάντα ομιλίες από τις βεράντες. Φέτος σιωπή.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, η τάση προς τα μέσα –στο καβούκι μας που λέει και η Βικτωρία Γιαννάκη– είχε ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν. Μπορεί στις φωτογραφίες του πρότζεκτ να αποφεύγει να τα δείξει, αλλά δεν υπάρχει μπαλκόνι ή βεράντα που να μην έχει θυσιάσει χώρο για το κουτί του air condition. Μόλις σήμερα η ίδια φωτογράφισε ένα πανέμορφο μπαλκόνι της δεκαετίας του ’70 με τις γλάστρες και τις πέργκολες και την απαραίτητη μονάδα του a/c να συμπληρώνει την εικόνα. Ο κόσμος προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή θυσιάζοντας μέρος της ελευθερίας του.
Ο ημιυπαίθριος βίος είναι φετίχ, ιδέα
Του Νίκου Βατόπουλου
Υπήρχαν εποχές που η ασημένια λάμψη της τηλεόρασης φώτιζε τα μπαλκόνια τις καλοκαιρινές νύχτες. Ηταν ένα είδος κοινώς αποδεκτού ακούσιου κοινόβιου ιδίως στα αντικριστά ή πλαϊνά ρετιρέ των αθηναϊκών πολυκατοικιών. Σε επάλληλους ορόφους σε πυκνοκατοικημένες συνοικίες, οι βεράντες ζωντάνευαν τα καλοκαιρινά βράδια για τραπεζώματα, για μοναχικές ρομαντζάδες, για κουβεντούλα, για μικρές συντροφιές… Ποτίζονταν οι γλάστρες, ακούγονταν τα καβγαδάκια, δυνάμωνε-χαμήλωνε ο ήχος της τηλεόρασης, κάφτρες τσιγάρων άναβαν σαν πυγολαμπίδες τη νύχτα. Αυτή η Αθήνα ανήκει στο χθες. Δεν περιμέναμε αυτό το καλοκαίρι του θερμικού στρες για να το διαπιστώσουμε. Απλώς επιβεβαιώνεται η μετάλλαξη του ρόλου της πολυκατοικίας στην ελληνική ζωή, η κατάργηση του ημιδημόσιου ιδιωτικού χώρου και η ενίσχυση ενός άλλου ανθρωπολογικού μοντέλου, που είναι περισσότερο προσανατολισμένο στην ιδιώτευση και στην κατ’ επιλογήν κίνηση στη δημόσια ζωή.
Η πόλη θεοποίησε μετά το 1950 το μπαλκόνι. Θυμάμαι ένα σχόλιο μιας Αγγλίδας δασκάλας όταν είχε έρθει να διδάξει στην Αθήνα. Τι σας έκανε εντύπωση εδώ, την είχαν ρωτήσει. «Τα μπαλκόνια!» είχε απαντήσει χωρίς δεύτερη σκέψη… «τόσα μπαλκόνια δεν είχα δει ποτέ στη ζωή μου ούτε είχα φανταστεί ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν τόσο πολλά μαζεμένα!» συμπλήρωνε με ένα κράμα απορίας και έκπληξης. Το μπαλκόνι στην κοινή αντίληψη του Ελληνα είναι φετίχ, είναι αυτονόητη προέκταση της ιδιωτικής ζωής, είναι πρόκληση για πολεοδομική παράβαση, είναι αποθηκευτικός χώρος, είναι μικρός κήπος, είναι ένα δεύτερο σαλόνι. Κυρίως, όμως, είναι «ιδέα». Και παραμένει «ιδέα» γιατί τα περισσότερα μπαλκόνια δεν φιλοξενούν ζωή πλέον. Αλλά ο σχεδιασμός τους σε κάθε νέα οικοδομή θεωρείται αυτονόητος. Ακόμη και αν μείνουν κενά και λειτουργούν ως προεκτάσεις του βλέμματος από μέσα προς τα έξω.
Το μπαλκόνι όπως το καταλαβαίνουμε μέσα από το κοινό βίωμα στην ελληνική πολυκατοικία γεννήθηκε στον Μεσοπόλεμο, αλλά είναι στη μεταπολεμική εποχή που διαδόθηκε. Ενισχύθηκε ο ρόλος του κυρίως λόγω της επιβολής των ρετιρέ που είχε προβλέψει ο οικοδομικός κανονισμός για να δώσει λύση στην καθ’ ύψος δόμηση στους στενούς δρόμους. Ετσι, γεννήθηκε το εκτρωματικό προφίλ της πολυκατοικίας-ζιγκουράτ που καταδυναστεύει το αστικό τοπίο. Κατά μία άλλη έννοια, το αθηναϊκό μπαλκόνι στις αστικές πολυκατοικίες είναι μια μετάλλαξη του πατροπαράδοτου ημιυπαίθριου βίουο. Οι αυλές της παραδοσιακής ζωής μεταλλάχθηκαν σε μπαλκόνια πενταώροφων (κάποτε) πολυκατοικιών. Εκεί, μεταφέρθηκε η αντίληψη ενός μεταίχμιου ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο, τον εσωτερικό και τον υπαίθριο βίο. Η πολυκατοικία συναίρεσε μνήμες παραδοσιακής ζωής μέσα σε έναν μοντερνιστικό κανόνα.
Παρά την αλλαγή της ζωής μας, ιδίως μετά το 2010 και πολύ περισσότερο μετά την πανδημία, τα μπαλκόνια αποτελούν μέρος του σχεδιασμού κάθε νέας οικοδομής. Είναι τόσο βαθιά ριζωμένη η παρουσία τους στην οπτική εικόνα της πόλης, αλλά και στην αντίληψη για το πώς πρέπει να είναι ένα διαμέρισμα, ώστε θριαμβεύουν με γυάλινα στηθαία έστω και χωρίς κοινωνική ζωή. Είναι ένα ακόμη ίδιον της ελληνικής πόλης.
*Πηγή κεντρικής φωτογραφίας Zoonar GmbH / Alamy Stock Photo
