Πόσο πιθανό είναι οι επόμενες γενιές να μπορούν να δουν τα μνημεία της Δήλου μόνο από φωτογραφίες; Με βάση μελέτη που εξετάζει την επίδραση της κλιματικής αλλαγής σε 244 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO στη Μεσόγειο (η οποία δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2022), είναι εξαιρετικά πιθανό. Βασιζόμενοι σε μετρήσεις που αφορούν τις πολλαπλές περιβαλλοντικές επιδράσεις, οι επιστήμονες κατέταξαν τη Δήλο στην 4η θέση όσον αφορά την ευαλωτότητά της στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Τα ευρήματα αυτά αποτέλεσαν το έναυσμα ώστε η περίπτωση της Δήλου σε σχέση με την κλιματική κρίση να εξεταστεί στο πλαίσιο επιστημονικού προγράμματος το οποίο, όπως τονίζει ο κ. Χρήστος Ζερεφός, επιστημονικός του υπεύθυνος και επόπτης του Κέντρου Ερευνας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, «έχει στόχο να κάνει μια αξονική τομογραφία του νησιού ώστε να δούμε την κατάσταση των μνημείων».
Ηδη στο νησί έχουν φθάσει τα πρώτα όργανα καταγραφής και η εγκατάσταση του εξοπλισμού αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως τον Σεπτέμβριο, καθώς χρειάζεται να δοθούν οι ανάλογες άδειες από την αρχαιολογική υπηρεσία.
Μετρήσεις
Αμεσα θα ξεκινήσουν οι μετρήσεις στον αέρα, στο έδαφος και στο νερό της θάλασσας που περιβάλλει το νησί. Μετρήσεις επίσης θα πραγματοποιηθούν και από δορυφόρους ώστε να υπάρχουν όλα τα δεδομένα για τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο νησί. Για να αξιολογηθούν τα δεδομένα θα συνεργαστεί διεπιστημονική ομάδα από γεωλόγους, σεισμολόγους, ειδικούς της ατμόσφαιρας, χημικούς κ.ά.
Γιατί όμως η Δήλος είναι «η πιο ευάλωτη κούκλα του Αιγαίου», όπως τη χαρακτηρίζει ο κ. Ζερεφός, ανάμεσα στα εκατοντάδες νησιά; Βρίσκεται σε ένα σημείο που είναι ανοιχτή σε όλους τους ανέμους και ανοιχτή σε όλες τις μεταβολές της θάλασσας. Βρίσκεται επίσης από τη θέση της στη διασταύρωση της μεταφοράς αερίων ρύπων από και προς την Αφρική και την Ευρώπη. Παράλληλα φιλοξενεί βαριά ιστορία, πολύ σπουδαία μνημεία, αλλά όχι ανθρώπους. «Με αυτή την έννοια, τα στοιχεία που θα καταγραφούν δεν θα μπορούμε να πούμε ότι οφείλονται στην ανθρώπινη παρέμβαση, αλλά θα είμαστε βέβαιοι ότι ο κύριος υπαίτιος είναι τα φυσικά φαινόμενα», τονίζει ο κ. Ζερεφός.
«Το νερό της θάλασσας μπαίνει μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα του νησιού», λέει ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός για την «πιο ευάλωτη κούκλα του Αιγαίου».
Η κλιματική αλλαγή έχει πλέον μετατραπεί σε κλιματική κρίση και όσα οι επιστήμονες εκτιμούσαν ότι θα συμβούν έως το 2100 πλέον έχουν έρθει πολύ πιο κοντά χρονικά. Οι ακτές της Δήλου, όπως και πολλές άλλες παράκτιες περιοχές στην Ελλάδα, υποφέρουν από σοβαρή διάβρωση. «Αυτό σημαίνει ότι το νερό της θάλασσας μπαίνει μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα του νησιού, εκεί όπου βρίσκονται τα αρχαία μαγαζιά, μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς μεγάλης αξίας», εξηγεί ο κ. Ζερεφός.
Η στάθμη της θάλασσας
Οσον αφορά την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας, ο καθηγητής εξηγεί ότι «η άνοδος της στάθμης της θάλασσας επιταχύνεται περισσότερο από ό,τι είχαμε εκτιμήσει πριν από 20 χρόνια. Βεβαίως η στάθμη έχει ανέβει στο Αιγαίο και βεβαίως στη Δήλο. Ομως πόσο, και πόσο αντιστοίχως έχουν προχωρήσει η διάβρωση και η αποσάθρωση των εδαφών, είναι ακριβώς αυτό που θα μελετήσουμε». Παράλληλα θα εξεταστούν και οι χημικές αλλαγές που έχουν γίνει στο θαλασσινό νερό, δηλαδή η αλλαγή στο pH. Σχετικά όργανα θα εγκατασταθούν στον βυθό για να γίνουν οι σχετικές μετρήσεις.
«Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν τα ψάρια, τα φύκια και τα υπόλοιπα θαλάσσια έμβια όντα, επηρεάζουν όμως και τα μνημεία ενδεχομένως, καθώς το νερό έρχεται σε επαφή με αυτά», επισημαίνει ο καθηγητής.
Η έντονη ηλιακή ακτινοβολία, η ξηρασία, η έλλειψη βροχών, οι υψηλές θερμοκρασίες για πολλές ημέρες είναι στοιχεία που ασφαλώς επηρεάζουν τα μνημεία προκαλώντας μεγάλες φθορές. «Τα αποτελέσματα από τις μετρήσεις θα συγκρίνονται με εκτιμήσεις που έχουμε κάνει με βάση θεωρητικά μοντέλα που έχουμε αναπτύξει στο κέντρο κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών», καταλήγει ο κ. Ζερεφός. Τα πρώτα πορίσματα αναμένονται ένα εξάμηνο μετά την πλήρη εγκατάσταση του εξοπλισμού, έτσι ώστε να υπάρχουν δεδομένα από διαφορετικές εποχές του έτους.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η Δήλος χαρακτηρίζεται «εξαιρετικά ευάλωτη» στη μελέτη για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Σημειώνεται όμως παράλληλα ότι τα περισσότερα μνημεία της Μεσογείου βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω των αλλαγών του κλίματος και των ακραίων καιρικών φαινομένων που λαμβάνουν χώρα όλο και πιο συχνά. Μάλιστα φαίνεται ότι πλέον η μόλυνση της ατμόσφαιρας είναι ο μικρότερος παράγοντας κινδύνου σε σχέση με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων καιρικών φαινομένων που υφίστανται όλο και πιο συχνά.
Δίκτυο ερευνών σε οκτώ χώρες
«Η επιχειρούμενη “αξονική τομογραφία της Δήλου” είναι ένα πείραμα το οποίο θα μας δώσει σημαντικά δεδομένα, τα οποία θα πρέπει στη συνέχεια να αξιολογήσουμε», λέει ο καθηγητής Χρ. Ζερεφός και εξηγεί ότι αντίστοιχες έρευνες θα γίνουν και σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου: «Ηδη έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο με άλλες οκτώ χώρες, την Κροατία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία και την Ισπανία, το οποίο προς το παρόν λειτουργεί άτυπα – για να εφαρμοστούν παρόμοια προγράμματα και για άλλα μνημεία. Τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς είναι εξαιρετικά ευάλωτα στα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της κλιματικής αλλαγής κατ’ αρχάς διότι είναι αρχαία, οπότε και έχουν υποστεί μεγάλη καταπόνηση ανά τους αιώνες, αλλά και γιατί κατά κύριο λόγο είναι εκτεθειμένα εφόσον βρίσκονται σε εξωτερικό περιβάλλον. Οποιαδήποτε παρέμβαση επίσης πρέπει να γίνεται με εξαιρετική προσοχή, ώστε να μην επηρεαστεί η αυθεντικότητα του μνημείου».
