«Υπερασπιστείτε τη ζωή, προστατεύστε τον ωκεανό». Εχοντας το μότο αυτό για πυξίδα, το ωκεανογραφικό σκάφος Tara βάζει εδώ και είκοσι χρόνια πλώρη για την εξερεύνηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Μάλιστα «μετρά» ήδη 13 επιστημονικές αποστολές, τη συλλογή 120.000 δειγμάτων και την ενημέρωση δύο εκατομμυρίων πολιτών γύρω από θέματα που αφορούν την προστασία των ωκεανών.
Φέτος το καλοκαίρι το επιβλητικό ιστιοφόρο άνοιξε πανιά για την Ελλάδα. Ξεκινώντας από το Λοριάν στη Γαλλία, περνώντας από χώρες της Βαλτικής (Λετονία, Εσθονία) και συνεχίζοντας προς τις ισπανικές ακτές για να φτάσει στη Μασσαλία, έπλευσε προς την Ιταλία και κατέληξε στη χώρα μας. Αφού αγκυροβόλησε για τρεις ημέρες στη μαρίνα Καλλιθέας, ξεκίνησε για τον τελικό του προορισμό, τη Θεσσαλονίκη.
Ο στόχος του ταξιδιού είναι διττός. Από τη μία να συλλεχθούν δείγματα νερού, πλαγκτού και αερολυμάτων σε θαλάσσιες περιοχές γύρω από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και από την άλλη να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες σχετικά με τη ρύπανση των ωκεανών από τα πλαστικά μέσα από μία σειρά δράσεων.
Η «Κ» είχε την ευκαιρία να επιβιβαστεί στην ιστορική σκούνα που σχεδιάστηκε από τον Jean-Louis Étienne το 1989 και να δει τους χώρους που απαρτίζουν το πλωτό αυτό εργαστήριο. Το σκάφος έχει ιδιαίτερο σχήμα που μοιάζει με κουκούτσι ελιάς, ώστε να μπορεί εύκολα να κλειδώσει στον πάγο και να ανυψωθεί από αυτόν, στο πλαίσιο αποστολών στην Ανταρκτική και την Παταγωνία. Περπατώντας κανείς προσεκτικά, συνειδητοποιεί πως όλοι οι χώροι στο Tara έχουν αξιοποιηθεί.
Εξοπλισμένο με υπερσύγχρονα μηχανήματα τόσο στο κατάστρωμα όσο και στο εσωτερικό του, μεγάλα ψυγεία για την αποθήκευση των εκατοντάδων δειγμάτων, τρισδιάστατους χάρτες καθώς και μία μίνι βιβλιοθήκη, το πλήρωμα του σκάφους έχει όλα τα απαραίτητα εφόδια για να αφιερωθεί στην έρευνα των ωκεανών επί μήνες.
«Ελληνικό» θαλάσσιο μικροβίωμα
Ρωτώντας τον Douglas Couet, μηχανικό θαλάσσιας βιολογίας, τι έχει δει μέχρι στιγμής στο μικροσκόπιό του από τα δείγματα που έχει συλλέξει στην Ελλάδα, η απάντηση μας επιβεβαιώνει πόσοι εκατομμύρια υδρόβιοι μικροοργανισμοί δεν είναι καν γνωστοί στο ευρύ κοινό.
«Γύρω από την Ελλάδα παρατηρήσαμε πολλά σαλπίδια, βλεφαριδοφόρα της χοριοτριχικής τάξης Tintinnida, μπλε κωπήποδα, δηλαδή μικρά υδρόβια καρκινοειδή και αποτελούν μια από τις πολυπληθέστερες ομάδες μεταζώων στις υδάτινες κοινότητες και πολλά ακόμη που μόνο έμπειροι βιολόγοι αναγνωρίζουν», σημειώνει προσθέτοντας πως ακόμη είναι πολύ νωρίς για περισσότερες αναλύσεις.
Σε μία προσπάθεια να κατανοήσουμε περισσότερο τη σημασία που έχει αυτή η αποστολή, ο κ. Couet μας εξηγεί πως πρώτο μέλημα της ομάδας είναι να διαπιστώσει πόσο έχει αλλάξει το μικροβίωμα, δηλαδή οι συγκεντρώσεις όλων των μικροοργανισμών (βακτήρια, αρχαία, μικροφύκη, ιοί και μύκητες) που ζουν στο θαλάσσιο περιβάλλον.
«Είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα και πλούσια σε βιοποικιλότητα οικοσυστήματα στον πλανήτη και η κλιματική κρίση το έχει επηρεάσει. Σκεφτείτε πως το μικροβίωμα παράγει το 50% του οξυγόνου στη γη και αν υπάρχει αλιεία σήμερα, είναι επειδή υπάρχει ένα υγιές μικροβίωμα. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να ερευνηθεί ενδελεχώς το μικροβίωμα γύρω από δεκάδες ευρωπαϊκές ακτές», εξηγεί ο επιστήμονας.
Πλωτό εργαστήριο
Πάντως, η συλλογή δειγμάτων από τους επιστήμονες του σκάφους Tara και εν συνεχεία η ανάλυση των δεδομένων από τoυς επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας (EMBL) είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που αποδεικνύει το μέγεθος της αποστολής.
«Αφού αναλύσουμε τα δείγματα και τα αποθηκεύσουμε σε θερμοκρασίες πολύ κάτω από τους 0°C θα τα στείλουμε εν συνεχεία στα εργαστήρια που συνεργαζόμαστε ώστε να ανιχνεύσουμε όλο το φάσμα ρύπων, όπως υπολείμματα αντιβιοτικών, φυτοφαρμάκων και πλαστικών».
Αρχικά η ομάδα της Tara έχοντας στήσει ουσιαστικά ένα εργαστήριο εν πλω, συλλέγει δείγματα από την παραλία, τη λάσπη και το θαλάσσιο γρασίδι της κάθε περιοχής. «Η συλλογή δειγμάτων ξεκινά από το κατάστρωμα όπου είναι τοποθετημένες ειδικές φιάλες τις οποίες βυθίζουμε στο νερό. Ετσι μέσω αυτών των δειγμάτων γνωρίζουμε όχι μόνο τη θερμοκρασία και την αλατότητα του νερού αλλά και τους ζωντανούς οργανισμούς που υπάρχουν στη θάλασσα», αναφέρει ο κ. Couet.
Η δεύτερη φάση, της ανάλυσης δειγμάτων, από εξειδικευμένα χερσαία εργαστήρια, είναι η πιο χρονοβόρα. «Αφού αναλύσουμε τα δείγματα και τα αποθηκεύσουμε σε θερμοκρασίες πολύ κάτω από τους 0°C θα τα στείλουμε εν συνεχεία στα εργαστήρια που συνεργαζόμαστε ώστε να ανιχνεύσουμε όλο το φάσμα ρύπων, όπως υπολείμματα αντιβιοτικών, φυτοφαρμάκων και πλαστικών. Η ανάλυση αυτή δεν μπορεί να γίνει στο σκάφος», επεξηγεί.
Παρά τα δεκάδες πρωτόκολλα, τις ατελείωτες οδηγίες καθώς και την ανάγκη για επικοινωνία με πολλούς φορείς σε κάθε χώρα, αυτό που συναρπάζει κάθε φορά τόσο τον Couet όσο και όλη την ομάδα που απαρτίζεται από 14 επιστήμονες, είναι τα μυστικά της ποικιλομορφίας σε κάθε ακτογραμμή. «Από τη Βαλτική μέχρι τη Μεσόγειο υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί μικροοργανισμοί που μπορείς να δεις στο μικροσκόπιο, να μελετήσεις και να εξερευνήσεις. Κάθε μέρα στη δουλειά είναι μία άλλη μέρα», λέει χαρακτηριστικά.
«Το 20% των διαφορετικών ειδών του ωκεανού ζουν εδώ πέρα, οπότε είναι σαφές πως η Μεσόγειος είναι μία μικρή αλλά πολύ σημαντική περιοχή για να κάνουμε δειγματοληψία».
«Ειδική περίπτωση» η Μεσόγειος
Εως τώρα το Tara έχει διανύσει σχεδόν 600.000 χιλιόμετρα στο νερό και έχει επισκεφθεί 75 χώρες. Ωστόσο, οι επιστήμονες-μέλη του πληρώματος θεωρούν τη Μεσόγειο «ειδική περίπτωση».
Οπως αναφέρουν, αυτό συμβαίνει καθώς εδώ έχουμε μία «ολιγοτροφική θάλασσα», με χαμηλά δηλαδή επίπεδα θρεπτικών συστατικών, ιδίως αζώτου και φωσφόρου και άρα χαμηλή πρωτογενή παραγωγικότητα, δηλαδή περιορισμένη ανάπτυξη φυτοπλαγκτού και άλλων φωτοσυνθετικών οργανισμών.
«Για τον παραπάνω λόγο και τα νερά εδώ είναι τόσο καθαρά, δεν υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία από πλαγκτόν και άλλους μικροοργανισμούς», εξηγεί ο μηχανικός θαλάσσιας βιολογίας.
Ωστόσο, η Μεσόγειος, στην οποία η ομάδα του Tara έχει περάσει έξι μήνες, παραμένει μία ιδιαίτερη ζώνη που έχει πολλά hotspots βιοποικιλότητας και οικοσυστημάτων. «Το 20% των διαφορετικών ειδών του ωκεανού ζουν εδώ πέρα, οπότε είναι σαφές πως η Μεσόγειος είναι μία μικρή αλλά πολύ σημαντική περιοχή για να κάνουμε δειγματοληψία», τονίζει.
Στο πλαίσιο της φετινής αποστολής τους, που θα διαρκέσει συνολικά 18 μήνες, οι επιστήμονες θα επισκεφτούν 21 ευρωπαϊκές χώρες και έχουν συλλέξει μέχρι στιγμής πάνω από 70.000 δείγματα και σε πρώτη ανάλυση έχουν εντοπίσει 5.000 χημικούς ρύπους. Οσο για τα αποτελέσματα της ανθρωπογενούς παρέμβασης, που αφορούν τις περιοχές της χώρας μας οι οποίες μπήκαν στο «μικροσκόπιο», θα δημοσιευθούν σε επτά μήνες.
