Της Λίνας Γιάνναρου
«Με πήρε ο κουμπάρος».
«Ναι, τι λέει;»
«Μου λέει για τους υδραυλικούς».
«Ναι».
«Μου λέει “κοίταξε, η καλύτερη που μπορεί να γίνει σαν τιμή είναι 3,30″».
Οπως όλες οι εγκληματικές οργανώσεις, έτσι και το κύκλωμα νοθείας καυσίμων και ποτών που εξαρθρώθηκε από την ΕΛ.ΑΣ. στις αρχές Μαρτίου (έγιναν 20 συλλήψεις) χρησιμοποιούσε στις συνομιλίες του διάφορα συνθηματικά. Εν προκειμένω, «υδραυλικοί» είναι οι προμηθευτές αιθυλικής αλκοόλης. Λογικό «παρατσούκλι», δεδομένου ότι στις συνομιλίες που περιλαμβάνονται στη δικογραφία η αιθυλική αλκοόλη αναφέρεται ως «νερό». Οπως προκύπτει, τα μέλη της οργάνωσης έκαναν συστηματική εισαγωγή από τη Βουλγαρία χημικών προϊόντων με σκοπό τη νοθεία καυσίμων και αιθυλικής αλκοόλης. Μεταξύ άλλων κατασχέθηκαν 5.762 λίτρα αιθυλικής αλκοόλης και 746 λίτρα λοιπών αλκοολούχων υγρών.
Είναι το δεύτερο μεγάλο κύκλωμα νοθείας ποτών που εξαρθρώνουν οι Αρχές μέσα σε δύο χρόνια. Ακριβώς έναν χρόνο νωρίτερα, τον Μάρτιο του ’23, η διεύθυνση Οικονομικής Αστυνομίας σε συνεργασία με την υποδιεύθυνση Οικονομικής Αστυνομίας Βορείου Ελλάδος, υπό τον συντονισμό του επιχειρησιακού κέντρου της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων, είχε εξαρθρώσει πολυμελή σπείρα που εισήγε λαθραία, από τη Βουλγαρία, αλκοολούχα ποτά και τα διακινούσε προς πώληση σε κάβες ποτών, μίνι μάρκετ, επιχειρήσεις εστίασης και κέντρα διασκέδασης, με κέρδη εκατομμυρίων ευρώ. Από τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε Αττική και Θεσσαλονίκη εντοπίστηκαν και κατασχέθηκαν 19.588 φιάλες αλκοολούχων ποτών και 50.000 ετικέτες επώνυμων αλκοολούχων ποτών. Ανυπολόγιστα είναι προφανώς τα διαφυγόντα έσοδα για το κράτος από τη δράση των δύο κυκλωμάτων. Κυρίως όμως ανυπολόγιστο έχει υπάρξει το κόστος στην ανθρώπινη υγεία.
Οι έμποροι συνήθως προσεγγίζουν μικρές κάβες, που είναι πιθανό να δελεαστούν από τις τιμές, οι οποίες μπορεί να είναι έως και 30% χαμηλότερες.
Πίνοντας αμέριμνοι το ποτό μας σε κάποιο μπαρ της Αθήνας, ουδεμία ιδέα έχουμε βέβαια για όλα αυτά. Κι όμως, όπως λέει στην «Κ» ο Γιάννης Κοροβέσης, καθηγητής της σχολής Le Monde, σύμβουλος επιχειρήσεων εστίασης και συντάκτης για θέματα που αφορούν το ποτό, ο κίνδυνος από τα ποτά «μπόμπες» δεν ανήκει στο παρελθόν. «Διακινείται ακόμη νοθευμένο αλκοόλ στη χώρα μας. Προέρχεται κυρίως από τα Βαλκάνια και δη από τη Βουλγαρία, που έχει πολλά εργοστάσια ουδέτερης αλκοόλης και υψηλόβαθμων αποσταγμάτων. Μοιραία αυτά χρησιμοποιούνται και για τη νοθεία επωνύμων ποτών».
Χρωστικές και τεχνητή γεύση
Οι έμποροι συνήθως προσεγγίζουν μικρές κάβες, που είναι πιθανό να δελεαστούν από τις πολύ χαμηλότερες τιμές, οι οποίες μπορεί να είναι έως και 30% χαμηλότερες. Μια κάβα μπορεί να διαθέτει δηλαδή κανονικά, αλλά και νοθευμένα αποστάγματα της ίδιας μάρκας, που περιέχουν χρωστικές και τεχνητή γεύση για να προσομοιάζει με την αυθεντική. Συχνά ο καταναλωτής παίζει εν αγνοία του ρώσικη ρουλέτα.
Φυσικά, από τον αθέμιτο ανταγωνισμό πλήττονται οι νομότυπες επιχειρήσεις. Ο Ηλίας Ανθίδης, τρίτη γενιά της οικογένειας πίσω από τις πιο γνωστές κάβες της χώρας, λέει πάντως ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν εντοπίζεται στις κάβες αλλά στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. «Τα ποτά που “μπομπίζονται” είναι τα βασικά, οι πιο συνηθισμένες μάρκες, η τιμή των οποίων είναι ούτως ή άλλως χαμηλή. Στη λιανική δεν θα βρεις να πουλιούνται εύκολα τέτοια προϊόντα. Τις περισσότερες φορές οι “μπόμπες” φτιάχνονται από το μπαρ ή το κλαμπ είτε τα διακινεί ο έμπορος αποκλειστικά για τέτοια μαγαζιά, στα οποία ο πελάτης δεν βλέπει τη φιάλη από την οποία τον σερβίρουν».
Το μεγαλύτερο ποσοστό των νοθευμένων ποτών, σύμφωνα με τον ίδιο, διακινείται «σε πιο παρακμιακά, τουριστικά μαγαζιά στα οποία πηγαίνουν κυρίως πιτσιρικάδες και που το καλοκαίρι έχουν την τιμητική τους». Οι έμποροι γνωρίζουν ότι υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να περάσει απαρατήρητη η νοθεία εάν το κοινό στο οποίο απευθύνονται είναι απαίδευτο και συνηθίζει να κάνει προσμίξεις του αλκοόλ με χυμούς και κόκα-κόλα. «Η αλήθεια είναι ότι αν βάζεις κόκα-κόλα στο ποτό, ό,τι και να σου βάλουν μέσα δεν θα το καταλάβεις».
Από κατανάλωση νοθευμένου ποτού έχει αναφερθεί μέχρι και περιστατικό τύφλωσης. «Τα περιστατικά που έρχονται στο φως της δημοσιότητας είναι ελάχιστα σε σχέση με το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής Σχολής Επιστημών Τροφίμων του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Γιάννης Τσάκνης. «Στην πραγματικότητα οι έλεγχοι είναι ελλιπείς. Το κέρδος είναι μεγάλο, τα κυκλώματα αυτά δεν σκέφτονται την ανθρώπινη υγεία. Επειδή το οινόπνευμα είναι πολύ ακριβό, αντικαθιστούν την αιθανόλη με μεθανόλη που είναι τοξική». Αν και σε πολλές περιπτώσεις είναι δύσκολο να προφυλαχθούμε, προτείνει όταν είναι εφικτό να επιλέγουμε ποτά που έρχονται συσκευασμένα στο τραπέζι μας. «Ποτέ μην καταναλώνουμε φιάλη που έρχεται ήδη ανοιχτή».
Αλλοίωση λόγω συνθηκών
Εκτός από τη νοθεία, πάντως, προβλήματα στην υγεία μπορεί να προκαλέσει και η αλλοίωση των αποσταγμάτων από την έκθεσή τους στον ήλιο. «Υπάρχουν έμποροι που διατηρούν τα ποτά κάτω από ακατάλληλες συνθήκες, αφήνοντάς τα εκτεθειμένα στον ήλιο, στις υπεριώδεις ακτινοβολίες και τις υψηλές θερμοκρασίες», επισημαίνει ο Γιάννης Κοροβέσης. «Αν ένα ποτό νιώσουμε ότι μας διαλύει, είναι πολύ πιθανό να μην είναι νοθευμένο, αλλά να έχει υποβαθμιστεί σαν αποτέλεσμα κακής διαχείρισης. Η δομή της αιθυλικής αλκοόλης μπορεί να διαταραχθεί και να μας προκαλέσει σημαντικά προβλήματα».
Οι νέοι στην Ελλάδα έχουν εύκολη πρόσβαση σε αλκοολούχα ποτά
Της Ιωάννας Φωτιάδη
«Λίγο τσίπουρο πίνει, δεν πειράζει, καλύτερα από το τσιγάρο ή το χόρτο». Αυτή είναι μια διαδεδομένη άποψη μεταξύ των γονέων εφήβων – «το μη χείρον βέλτιστον». «Το αλκοόλ, καθώς είναι μια νόμιμη και ενταγμένη στην καθημερινότητα ουσία, αθωώνεται συχνά στο μυαλό των ενηλίκων», σημειώνει στην «Κ» η Ιωάννα Σιάμου, κοινωνιολόγος στο ΕΚΤΕΠΝ (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά), που ανήκει στο ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής»), καθ’ ύλην αρμόδια για το αλκοόλ. «Στην Ελλάδα πάνω από το 90% του πληθυσμού θα δοκιμάσει αλκοόλ στη ζωή του, κάτι που δεν αποτελεί ίσως κανόνα σε άλλες χώρες· το αλκοόλ χαίρει αποδοχής, είναι μέρος της κοινωνικής μας ζωής», σχολιάζει στην «Κ» ο Λευτέρης Μέλλος, ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής στο πρόγραμμα «Αθηνά» – Αιγινήτειο – ΟΚΑΝΑ. «Ωστόσο, διατηρούμε ένα νοτιοευρωπαϊκό τρόπο, που είναι πιο κοινωνικός, συνδυάζουμε το ποτό με φαγητό και γιορτές, γι’ αυτό μικρό ποσοστό του πληθυσμού χάνει τον έλεγχο». Η εικόνα του μοναχικού «πότη», συνήθης στη βόρεια Ευρώπη, «σπανίζει στην Ελλάδα, αν και συναντάται πιο συχνά απ’ ό,τι πριν από 20-30 χρόνια».
«Το αλκοόλ είναι μέρος της κοινωνικής μας ζωής», αναφέρει ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής Λευτέρης Μέλλος.
Διαχρονικά (2014-2022) παρατηρείται μείωση στους δείκτες κατανάλωσης αλκοόλ στους 15χρονους μαθητές και ιδιαίτερα κατά την περίοδο 2018-2022. «Οι σημερινοί νέοι είναι περισσότερο ενήμεροι για τις επιπτώσεις της κατανάλωσης αλκοόλ απ’ ό,τι ήταν περασμένες γενιές, όμως το αλκοόλ διατίθεται πλέον σε μεγάλη αφθονία γύρω τους», σχολιάζει η κ. Σιάμου. Σε σχετικό ερώτημα του ΕΠΙΨΥ, το 93,4% των εφήβων απαντά ότι είναι εύκολη η πρόσβαση σε οποιοδήποτε αλκοολούχο ποτό, ενώ το 71% απαντά ότι είναι εύκολη η πρόσβαση σε βαριά αλκοολούχα ποτά.
Συμμόρφωση με τον νόμο
«Στην Ελλάδα υπάρχει σχετική νομοθεσία που απαγορεύει την πώληση αλκοόλ σε ανηλίκους σε περίπτερα, μίνι μάρκετ, αλλά και σε χώρους διασκέδασης», λέει η ίδια, «ωστόσο δεν τηρείται». Επιπλέον, «η χώρα μας είναι παραγωγός βαριών αλκοολούχων ποτών (π.χ. τσίπουρο, ούζο), οπότε σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας ο εφοδιασμός με αλκοολούχο ποτό είναι απρόσκοπτος». Το επίπεδο ενημέρωσης και συμμόρφωσης με τον νόμο διαφέρει μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και της περιφέρειας. Συνεπώς, σε έρευνα του 2019, το 72,2% των εφήβων έχει αγοράσει αλκοόλ σε μπαρ του νομού Εβρου, το 81,4% στον νομό Γρεβενών, το 76,6% στον νομό Καστοριάς, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά σε Αττική και Θεσσαλονίκη είναι μόλις 57,3% και 57,7%. Συνολικά, βάσει στοιχείων του 2022 σε δείγμα 6.250 μαθητών ΣΤ΄ Δημοτικού, Β΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου, 76,2% των 15χρονων μαθητών αναφέρουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ έστω και μια φορά στη ζωή τους και ένας στους τρεις ότι έχει μεθύσει τουλάχιστον μια φορά.
Αυτό που διαφοροποιείται συν τω χρόνω είναι η κατανάλωση αλκοόλ από τις γυναίκες. Τα 15χρονα κορίτσια αναφέρουν κατανάλωση αλκοόλ και μέθη σε υψηλότερα ποσοστά (77,9% και 35,3% αντίστοιχα) σε σχέση με τα συνομήλικά τους αγόρια (74,1% και 29,7% αντίστοιχα) στην παραπάνω έρευνα. Το 2021 αυξήθηκε το ποσοστό των γυναικών με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ που εισήλθαν σε θεραπεία συγκριτικά με την προηγούμενη 10ετία (2011-2020), σύμφωνα με το ΕΚΤΕΠΝ. Αρχίζουν το ποτό είτε μέσω κάποιας συντροφικής σχέσης είτε για λόγους «χειραφέτησης» και κοινωνικοποίησης. «Οι άνδρες εξακολουθούν να έχουν τα πρωτεία, όμως σημειώνεται αυξητική τάση στις γυναίκες», διευκρινίζει ο κ. Μέλλος. «Ξεκινούν σε μεγαλύτερη ηλικία, όμως η εξέλιξη είναι ραγδαία· τα παθολογικά προβλήματα που απορρέουν από τον αλκοολισμό εμφανίζονται στις γυναίκες πιο γρήγορα και είναι πιο έντονα: κίρρωση ήπατος, αλκοολική πολυνευροπάθεια, μυοκαρδιοπάθεια».
Από τους εφήβους που πίνουν, 15%-20% θα συνεχίσουν στην ενήλικη ζωή την προβληματική κατανάλωση αλκοόλ, σύμφωνα με τον κ. Μέλλο. «Σε μεγάλο ποσοστό (40%-50%) των εθισμένων στο αλκοόλ συνυπάρχει μια επιβαρυμένη ψυχοπαθολογία, συνήθως καταθλιπτικού ή αγχώδους τύπου». Το κατώφλι του Αιγινήτειου – ΟΚΑΝΑ περνούν συνήθως μετά τα 45. «Εχουν καταρρεύσει σωματικά ή έχει προηγηθεί κάποιο σοβαρό τροχαίο».
Την υποχρέωση κάθε οδηγός Ι.Χ. και δικύκλου να είναι νηφάλιος δεν έχουν εμπεδώσει οι περισσότεροι. Το 17,3% των εφήβων απάντησε ότι έχει υπάρξει επιβάτης σε αυτοκίνητο με οδηγό υπό την επήρεια αλκοόλ. «Στο εξωτερικό συνηθίζεται ένας από την παρέα να μένει εντελώς στεγνός για να οδηγήσει τους φίλους του και τον εαυτό του με ασφάλεια στο σπίτι», σχολιάζει ο κ. Μέλλος, «εδώ δεν γίνεται κάτι ανάλογο». Τον Οκτώβριο του 2023 το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς» στο πλαίσιο του προγράμματος «Ευρωπαϊκή νύχτα χωρίς ατυχήματα» πραγματοποίησε ενημερωτική δράση σε 35 σημεία διασκέδασης πανελλαδικά και 2.000 άτομα, κατόπιν σχετικής ενημέρωσης, δεσμεύτηκαν να γίνουν «οδηγοί της παρέας». Εξ αυτών, 1.650 δέχθηκαν να κάνουν ένα φιλικό αλκοτέστ πριν από το τέλος της βραδιάς. Το 13,7% βρέθηκε με αλκοόλ στον οργανισμό του πάνω από το επιτρεπτό όριο.
