Τα πενήντα χρόνια γυρίζουν στο μυαλό και αναζητούν σταθμούς, διασταυρώσεις, ελπίδες, ματαιώσεις, εξελίξεις, τέλματα, ακυρώσεις, προσωπική ζωή και πολλά πολλά άλλα.
Γεγονότα, πορεία θεσμών, εξέλιξη δομών, πρωταγωνιστικά και δευτεραγωνιστικά πρόσωπα, διάττοντες αστέρες, περιβάλλοντα, συγκρότηση και ρευστότητα ταυτοτήτων, μαζικότητα και απίσχνανση νοοτροπιών, λαϊκότητα και ελιτισμός, ανεκτικότητα και καταγγελία, φθόνος και υποστήριξη, ένας κατάλογος όπου όσο αναζητούμε τον ορίζοντα της συμπλήρωσής του, τόσο ο ορίζοντας αυτός θα απομακρύνεται.
Στον προθάλαμο, στην είσοδο αυτών των πενήντα ετών, που αναγκαστικά διαβαίνουμε για να περπατήσουμε νοερά συναντάμε δύο ιδιαιτέρως σκληρές αφετηρίες. Το χουντικό πραξικόπημα κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την τουρκική εισβολή που (νομοτελειακά) ακολούθησε.
Η τρίτη αφετηρία είναι η άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Αυτό αφορά εμάς τους Ελλαδίτες και όχι το σύνολο των Ελλήνων. Εμείς ξεκινάμε το πλέον δημιουργικό πολιτικό μας ταξίδι, ενώ οι Eλληνοκύπριοι εμβρόντητοι χάνουν τα σπίτια τους.
Αν κρατήσουμε λοιπόν κάτι πρωταρχικό και ελπίζουμε παιδαγωγικό. Oτι η Μεταπολίτευση στήνεται επί ενός εδάφους επί του οποίου για δεκαετίες θριάμβευαν καταστροφικές νοοτροπίες πολιτικού αποκλεισμού και παραθεσμικών κυριαρχιών. Εθνικά και ηθικά ερείπια αφήνει πίσω της η χούντα.
Πρόσωπα από το τότε πλέον σύγχρονο και θαρραλέο τμήμα της Νέας Δημοκρατίας, αυτό που λίγο αργότερα ονομάστηκε «φωτισμένη Δεξιά», όπως και από το πλέον σύγχρονο τμήμα της Ενώσεως Κέντρου-Νέες Δυνάμεις (στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης Δημοκρατική Aμυνα) κωδικοποιούν τις καταστροφικές αιτίες που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας. Oρισαν δύο κυρίαρχες κρατικές νοοτροπίες, δύο διαπλεκόμενους άξονες ως κυρίαρχους στα βήματα προς τη χούντα. Ο ένας ήταν η τρομοκρατική επίκληση ενός ανύπαρκτου κομμουνιστικού κινδύνου που επέτρεπε κάθε αυθαιρεσία σε βάρος των πολιτικών αντιπάλων της Δεξιάς, είτε των κεντρώων είτε των αριστερών. Ο δεύτερος άξονας βασίστηκε και κυριάρχησε επάνω στον πρώτο. Επρόκειτο για την άφρονη (βασιλική) πολιτική, που επέτρεψε στον στρατό να εδραιώσει μια στρατοκρατική νοοτροπία και να εγκαταστήσει τελικά την ιδιοτελή δικτατορία του 1967.
Ας κρατήσουμε το θάρρος αυτών των μεταρρυθμιστών της αστικής πολιτικής που όρισαν με το θάρρος της λογικής αποτίμησης, το «γιατί» της χούντας, στεκόμενοι μακριά από τον ενθουσιασμό και την επαναστατικότητα της στιγμής.
Οι δύο καταστροφικοί σταθμοί, πραξικόπημα και εισβολή που αναφέρθηκαν νωρίτερα, ορίζονται σε αυτά που χρειάζεται να κρατήσουμε λόγω των καταστροφικών νοοτροπιών που τα γέννησαν.
Η άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή και ό,τι ακολούθησε, επίσης χρειάζεται να κρατηθεί, για την ασφάλεια που παρείχε η ηγετική και πατερναλιστική του προσωπικότητα. Κάθε λαός και κάθε ιστορική στιγμή έχει τις ανάγκες της.
Μετά έρχεται το «ψαχνό» της πεντηκονταετίας. Οχι πάντοτε νόστιμο, όχι πάντοτε ωφέλιμο, πάντοτε (μάλλον) αναπόφευκτο για τις πορείες που πήραμε. Σημαντικό πως όποια λάθη έγιναν, οι συνέπειες περιορίστηκαν από το δυτικό πλαίσιο στο οποίο (μονίμως…) ευτυχώς εγκατασταθήκαμε, πάλι με πρωτοβουλία των μεταρρυθμιστών του αστικού κόσμου.
Κοντά στις αφετηρίες και τη θεσμική εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας, υπάρχει η καθημερινότητα μισού αιώνα, η ροή της ζωής, σε ένα περιβάλλον ασφάλειας που επιτρέπει τελικά ό,τι επιτρέπουμε εμείς. Επιτρέπουμε την απαξίωση των κανόνων, επιτρέπουμε την αναξιοκρατία, την αποξένωση από τη Δύση και τον πολιτισμό της.
Κοινή και καλοπροαίρετη κατάληξη αυτής της σκέψης, η φράση «Πάντως η δημοκρατία υπάρχει». Είναι μια σκέψη, μια φράση, μια επιβεβαίωση, καθόλου ειρωνική ή σαρκαστική. Μια φράση, που αναγκαστικά πολλά μέλη της κοινωνίας μας φέρνουν στη σκέψη τους, όταν βιώνουμε τη μείωση ανθρωπίνων και εργατικών δικαιωμάτων, όταν βιώνουμε την ακύρωση του συνθετικού ιστού μεταξύ μας, όταν βιώνουμε την πολύ συχνή απόλυτη απαξίωσή μας από τους δημόσιους λειτουργούς, όταν βιώνουμε τη μείωση της ποιότητας της δημόσιας εκπαίδευσης, την αμάθεια των νεότερων συμπολιτών μας, την αδυναμία της πολιτείας απέναντι στις φυσικές καταστροφές, την αδυναμία της κάθε πολιτείας να τα βάλει με το αυτόνομο πλέον τέρας του Δημοσίου. Οταν βιώνουμε την αδυναμία, τελικά, να αποτελέσει η πολιτεία παράδειγμα προς μίμηση για τους πολίτες. Δεν πρόκειται για διαμαρτυρίες ενώπιον του νέου κόσμου. Δεν πρόκειται για διαμαρτυρίες μπροστά σε έναν κόσμο ανοίκειο που αρνούμαστε να ενταχθούμε. Πρόκειται για μια απόλυτη αδυναμία αυτού του κόσμου των εκπτώσεων, της δύσκολης αποδοχής να αποκτήσει την αυτοπεποίθηση, ότι αξίζει να επαναληφθεί και στο αύριο.
Τι κρατάω: Το θάρρος των μεταρρυθμιστών της αστικής πολιτικής. Την πίστη στη βελτίωση του κράτους. Τη θεσμική εδραίωση των ίσων ευκαιριών
Τι πετάω: Την ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης. Το τέρας του Δημοσίου
Η πενηντάχρονη Μεταπολίτευση γεννήθηκε με όλες τις καλές μοίρες στο πλευρό της. Αποτέλεσε ένα επίτευγμα σπάνιο στην ελληνική ιστορία. Επίτευγμα δικαιοσύνης, συμπερίληψης, προοπτικής και κάθαρσης σε μεγάλο βαθμό. Ελλείψεις υπήρξαν προφανώς. Η εμμονή σε αυτές άδικη. Η λαχτάρα μίμησής της απέραντη. Η πρόθεση επανάληψής της διαρκής.
Η έννοια «επιστροφή της Δημοκρατίας» δεν ήταν τότε, αυτό που σήμερα ακούγεται ως τετριμμένο και κυρίως ως δεδομένο και «άντε πάμε παρακάτω».
Στην παραπάνω έννοια υπήρχε κυρίως η πεποίθηση αλλαγής της νοοτροπίας που έφτασε τη χώρα στη χούντα. Η αυτοπεποίθηση της ανατροπής μιας αθλιότητας που διάβρωσε την όχι ιδιαιτέρως αγαστή σχέση μας με τους θεσμούς και τις δομές του κράτους.
Η ελπίδα της Μεταπολίτευσης γέννησε μια ισχυρή ταυτότητα. Την πίστη στη βελτίωση του κράτους και κυρίως, τη θεσμική εδραίωση των ίσων ευκαιριών.
Eφτιαξαν ταυτότητα τα παραπάνω. Ταυτότητα αφετηρίας με αντοχή σε όσους πεισματικά επιμένουν ότι το καλό είναι γοητευτικό, και προς μίμηση και προς επανάληψη.
Από την άλλη πλευρά, μήπως επιμένουμε να αναπολούμε, να επαναλαμβάνουμε εικονικά και όχι ρεαλιστικά μια ακόμη γοητευτική και επιτυχημένη αφετηρία μας;
Κάτι δηλαδή όπως ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου και όχι η αναζήτηση της ποιότητας του κράτους που φτιάξαμε στη συνέχεια. Κάτι σαν την 28η Οκτωβρίου 1940, ως αρχή της επιτυχημένης συμμετοχής μας στον ανατρεπτικότερο πόλεμο και όχι την απελευθέρωση της χώρας που συνδέεται με ό,τι ακολούθησε.
Ετσι και με τη Μεταπολίτευση; Εορτασμός της στιγμής της απέραντης ομοψυχίας που έφερε η άφιξη Καραμανλή. Η ελπίδα εμπέδωσης βελτίωσης της Μεταπολίτευσης γιορτάζεται; Ζει; Επιβίωσε;
Από την άλλη ο εορτασμός μόνο των στιγμών της ανακούφισης, χωρίς τη φροντίδα στο αποτέλεσμα της χαράς, αφαιρεί την ευθύνη για τη διάρκεια της χαράς.
Είναι κι αυτός ένας τρόπος να σταματάμε τον χρόνο.
*Ο κ. Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι ιστορικός.
