Επειτα από έρευνα μιας δεκαετίας, ομάδα επιστημόνων –η οποία απαρτίζεται εν μέρει από Ελληνες– από πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ προχώρησε πρόσφατα σε μια καινοτόμο ανακάλυψη που ενδέχεται να βοηθήσει στην καταπολέμηση του καρκίνου του παγκρέατος, ενός εκ των πιο φονικών καρκινικών τύπων. Οι ερευνητές ανέλυσαν δείγματα ιστού καρκίνου του παγκρέατος παράλληλα με υγιή ιστό και είδαν ότι ο καρκίνος πυροδοτεί μια διαδικασία που ονομάζεται μεθυλίωση του DNA, η οποία απενεργοποιεί τα ευεργετικά μόρια HNF4A και με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει στους όγκους να πολλαπλασιάζονται γρήγορα.
Επικεφαλής της ομάδας και εκπρόσωπός της στα διεθνή μέσα, τα οποία την τελευταία εβδομάδα έχουν καλύψει ενδελεχώς την ανακάλυψη, είναι η Μαρία Χατζηαποστόλου (φωτ.). «Δουλεύουμε αυτή τη δημοσίευση περισσότερο από δέκα χρόνια», λέει στην «Κ» η κ. Χατζηαποστόλου, εξηγώντας ότι η έρευνα άρχισε όταν βρισκόταν στο UCLA, αλλά η συνεργασία της τότε ομάδας και των εξωτερικών συνεργατών συνεχίστηκε ακόμη και όταν διασκορπίστηκαν σε άλλα πανεπιστήμια και σε διαφορετικές χώρες. Σημαντικές αναλύσεις και πειράματα σε ποντίκια έγιναν στην Αμερική, ενώ άλλο κομμάτι της έρευνας «έτρεξε» στη Μεγάλη Βρετανία.
Το ευεργετικό γονίδιο
Ολα ξεκίνησαν τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2010. Η ομάδα της κ. Χατζηαποστόλου έκανε μοριακή ανάλυση σε μικρό αριθμό ασθενών από το Στάνφορντ και συνειδητοποίησε πως ένα συγκεκριμένο μόριο, το HNF4A, ήταν τόσο κατεσταλμένο που δεν μπορούσαν να το ανιχνεύσουν ακόμη και στο στάδιο 1 του καρκίνου του παγκρέατος. Εψαξαν να βρουν το γιατί και διαπίστωσαν ότι οι καρκίνοι του παγκρέατος πυροδοτούσαν μια διαδικασία που είναι γνωστή ως «μεθυλίωση του DNA», η οποία οδηγούσε στην απενεργοποίηση μορίων στο σε κανονικές συνθήκες ευεργετικό γονίδιο HNF4A, επιτρέποντας στους όγκους να αναπτυχθούν εξαιρετικά γρήγορα. Το γονίδιο HNF4A είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη υγεία επειδή βοηθάει πολλά από τα όργανα του σώματος να λειτουργούν σωστά. Αλλά οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο καρκίνος του παγκρέατος μπορεί να απενεργοποιήσει κρυφά τα οφέλη του γονιδίου.
Οι ερευνητές αποκωδικοποίησαν εν μέρει τη διαδικασία που επιτρέπει στους όγκους να πολλαπλασιάζονται γρήγορα.
Τα πειράματά τους ξεκίνησαν από κυτταρικές σειρές στο εργαστήριο – «αυξήσαμε τεχνητά την έκφραση του γονιδίου στα κύτταρα και είδαμε ότι όταν την αυξάναμε, τα καρκινικά κύτταρα σταματούσαν να μεγαλώνουν και να μεταναστεύουν και όταν το σβήναμε τελείως, πολλαπλασιάζονταν σαν τρελά, γίνονταν πολύ επιθετικά», σημειώνει. «Γι’ αυτό δεν το βλέπαμε καν στο στάδιο 1, οι όγκοι βρήκαν μηχανισμό να το καταστείλουν για να μπορούν να αυξάνονται σε μέγεθος και να εξαπλώνονται στο σώμα, μια διαδικασία που ονομάζεται μετάσταση», εξηγεί η κ. Χατζηαποστόλου. Συνέχισαν με πειράματα σε ποντίκια και είδαν κι εκεί πως με την υπερέκφραση του γονιδίου HNF4A, οι όγκοι στα ποντίκια δεν μεγάλωναν, ενώ στην αντίθετη περίπτωση, μέσα σε τρεις εβδομάδες η αύξηση των όγκων ήταν ραγδαία. «Η σύγκριση του ενός όγκου με τον άλλον ήταν η μέρα με τη νύχτα», εξηγεί. Μετά προχώρησαν σε ασθενείς, με 145 καρκινοπαθείς σταδίου 1 ή 2 από τις ΗΠΑ (UCLA), 168 από στάδιο 1 μέχρι 4 από το Νότιγχαμ και 38 μη καρκινικών ιστών. «Εκεί επιβεβαιώσαμε ότι και στους ανθρώπους συμβαίνει το ίδιο – το HNF4A πέφτει πάρα πολύ από το στάδιο 1», σημειώνει η ίδια. Ο καρκίνος του παγκρέατος έχει τη χαμηλότερη επιβίωση από όλους τους 20 κοινούς καρκίνους, λέει η κ. Χατζηαποστόλου. «Η επιβίωση των ασθενών πέραν των πέντε ετών έχει βελτιωθεί πολύ λίγο εδώ και αρκετό καιρό και επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό να βρούμε νέους τρόπους για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτήν την ασθένεια, πώς εξαπλώνεται και γιατί είναι τόσο επιθετική».
Αυτό που δεν γνωρίζουν ακόμη οι ερευνητές, και στο οποίο επικεντρώνονται τα πειράματά τους τώρα, είναι ποιο μόριο μπορεί να ενεργοποιήσει το HNF4A. «Ψάχνουμε το κομμάτι του παζλ που λείπει, θέλουμε να βρούμε το μόριο που ενεργοποιεί το HNF4A απευθείας», εξηγεί. Χρησιμοποιώντας την προηγμένη τεχνολογία δημιουργίας τεχνητών οργάνων, που θα βοηθήσει στην αντικατάσταση των πειραμάτων σε ποντίκια, προσπαθούν αρχικά να επαναφέρουν με έμμεσο τρόπο την έκφρασή του, με βασικό στόχο να βρουν την κατάλληλη θεραπεία. «Αν ξέρεις τους βασικούς μηχανισμούς, ο στόχος είναι να βρεις τη θεραπεία – προσπαθούμε να αναστείλουμε τη μεθυλίωση του DNA με φάρμακα», λέει στην «Κ» η κ. Χατζηαποστόλου.
Νέες πληροφορίες
Ο Κρις ΜακΝτόναλντ, επικεφαλής ερευνών στη μη κερδοσκοπική οργάνωση Pancreatic Cancer UK, η οποία εν μέρει χρηματοδότησε την έρευνα, δήλωσε αυτή την εβδομάδα ότι το 80% των καρκίνων του παγκρέατος δεν διαγιγνώσκεται πριν η ασθένεια να έχει εξαπλωθεί – «περισσότεροι από τους μισούς πεθαίνουν μέσα σε τρεις μήνες από τη διάγνωση. Η βελτίωση της θεμελιώδους κατανόησης του τι κάνει τον καρκίνο του παγκρέατος να μεγαλώνει και να εξαπλώνεται τόσο γρήγορα είναι ζωτικής σημασίας – αυτή η έρευνα μας δίνει καινούργιες πληροφορίες», σημείωσε, τονίζοντας ότι μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικές μελλοντικές θεραπείες.
Η Μαρία Χατζηαποστόλου γεννήθηκε στην Πάτρα – εκεί πήγε σχολείο και πανεπιστήμιο, σπουδάζοντας βιολογία, έκανε δύο μεταπτυχιακά και ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στην κυτταρική βιολογία. Εχοντας ήδη κάποιες σημαντικές δημοσιεύσεις, πήγε για μετεκπαίδευση στις ΗΠΑ, περνώντας τέσσερα χρόνια στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Ταφτς στη Βοστώνη, όπου ξεκίνησε η εξειδίκευσή της στον καρκίνο, και στη συνέχεια στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Χάρβαρντ, όπου η έρευνά της αφοσιώθηκε στους καρκίνους του γαστρεντερικού συστήματος. Συνέχισε στο UCLA ως επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Ιατρικής και το 2015 μετακόμισε με τον σύζυγο και συνάδελφό της Χρήστο Πολυτάρχου στη Μεγάλη Βρετανία, σε πόστο αρχικά ως επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και στη συνέχεια του Νότιγχαμ Τρεντ, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.
