Με τις 1749-1750/2019 αποφάσεις της μείζονος Ολομέλειάς του, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε, για τους μαθητές που απαλλάσσονται για λόγους θρησκευτικής συνείδησης από τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών και προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος απομακρύνσεως των μαθητών αυτών από το ανωτέρω συνταγματικώς επιβαλλόμενο μάθημα, ότι η Πολιτεία οφείλει να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, συναφούς, κατά την αντίληψή της περιεχομένου, (π.χ. μαθήματος ηθικής), εφόσον βεβαίως, κατά την αντίληψή της πάντοτε, συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών. Εκρινε δε, περαιτέρω, ότι εφόσον διασφαλίζεται η συνταγματική υποχρέωση του κράτους για την ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνειδήσεως των μαθητών που ανήκουν στην πλειονότητα του ελληνικού λαού και ασπάζονται το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα, δεν εμποδίζεται η Πολιτεία να περιλαμβάνει στα σχολικά προγράμματα του μαθήματος των Θρησκευτικών και εκπαίδευση «θρησκειολογικού» χαρακτήρα με πληροφορίες και γνώσεις και για άλλες, πέραν της Ορθοδοξίας, θρησκείες και δόγματα (βλ. και ΣτΕ 660, 926/2018 Ολομ.).
Με την 1478/2022 απόφαση της Ολομέλειάς του, το Συμβούλιο της Επικρατείας δέχθηκε, ακολούθως, ότι ρύθμιση Υπουργικής Απόφασης θεσπισθείσα μετά τις ανωτέρω 1749-1750/2019 αποφάσεις της μείζονος Ολομέλειας αυτού, σύμφωνα με την οποία ο διευθυντής ή η διευθύντρια της σχολικής μονάδας σε συνεργασία με τον σύλλογο των διδασκόντων αποφασίζουν κατά περίπτωση για τον τρόπο που απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι/νες μαθητές/τριες (ενδεικτικά διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης ή ερευνητική δημιουργική δραστηριότητα), είναι συνταγματικώς ανεκτή, ως μεταβατική, μέχρι την οριστική ρύθμιση του θέματος εντός ευλόγου χρόνου. Ως εύλογος χρόνος δε, κρίθηκε το τέλος του σχολικού έτους 2022-2023, δοθέντος ότι η Πολιτεία κλήθηκε για πρώτη φορά να ρυθμίσει το ζήτημα αυτό, δηλαδή να θεσπίσει ένα ισότιμο μάθημα συναφούς περιεχομένου για τους μαθητές που απαλλάσσονται από το υποχρεωτικό μάθημα των Θρησκευτικών.
Τέλος, με τις 1534, 1535 και 1536/2023 Aποφάσεις της Ολομέλειάς του, το Δικαστήριο, αφού δέχθηκε ότι δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ η επίκληση λόγων θρησκευτικής συνειδήσεως για τη χορήγηση της απαλλαγής, έκρινε, περαιτέρω, ότι η υποβολή της αιτήσεως απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών συνοδεύεται από την «υποχρέωση του κράτους», εφόσον συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών, «να παράσχει ισοδύναμο εναλλακτικό υποχρεωτικό μάθημα θρησκειολογικού – πληροφοριακού περιεχομένου με ουδέτερο και αντικειμενικό χαρακτήρα για όλους τους αιτούμενους απαλλαγή».
Εξάλλου, στο Συμβούλιο της Επικρατείας εκκρεμούν δύο αιτήσεις ακυρώσεως κατά της παραλείψεως της διοικήσεως να ρυθμίσει οριστικά, μετά τις ανωτέρω αποφάσεις, το ζήτημα της θεσπίσεως του εναλλακτικού αυτού μαθήματος. Οι αιτήσεις αυτές ασκήθηκαν από τους αιτούντες των υποθέσεων επί των οποίων εκδόθηκαν οι ανωτέρω 1534 και 1535/2023 αποφάσεις, δικάστηκαν στις 13.6.2024 ενώπιον του Γ΄ Τμήματος και αναμένεται η έκδοση αποφάσεων.
Ηδη, η διοίκηση προσανατολίζεται στην εισαγωγή μαθήματος περί ηθικής, ως μαθήματος εναλλακτικού – συναφούς με το μάθημα των Θρησκευτικών για όλους τους απαλλασσόμενους από το εν λόγω μάθημα, ακολουθώντας κυρίως το παράδειγμα διαφόρων κρατιδίων της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Βαυαρίας, Εσσεν, Βάδης-Βυρτεμβέργης κ.λπ.) στα οποία διδάσκεται η ηθική ως μάθημα εναλλακτικό του μαθήματος των Θρησκευτικών.
Οπως εναργώς, όμως, προκύπτει από τις τελευταίες πιο πάνω αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (1534, 1535 και 1536/2023), το Δικαστήριο, συγκεκριμενοποιώντας πλέον το περιεχόμενο του εναλλακτικού μαθήματος των Θρησκευτικών, το οποίο σε παλαιότερες αποφάσεις του (1749-1750/2019) είχε ενδεικτικώς μόνον προσδιορίσει (π.χ. ηθικής), έκρινε με σαφήνεια ότι, εφόσον συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών απαλλασσόμενων από το μάθημα των Θρησκευτικών, αποτελεί «υποχρέωση του κράτους να [τους] παράσχει» –κατά την ακριβή, κατά λέξη, διατύπωση των νεότερων αυτών αποφάσεων– «ισοδύναμο εναλλακτικό υποχρεωτικό μάθημα θρησκειολογικού – πληροφοριακού περιεχομένου με ουδέτερο και αντικειμενικό χαρακτήρα για όλους τους αιτούμενους απαλλαγή».
Συνεπώς, το εναλλακτικό μάθημα των Θρησκευτικών δεν μπορεί, κατά τα κριθέντα με τις αποφάσεις αυτές, να είναι ένα απλό μάθημα ηθικής, αλλά πρέπει απαραιτήτως να έχει θρησκειολογικό περιεχόμενο και να ενημερώνει τους μαθητές για τις διάφορες θρησκείες, την κοσμοθεωρία και τη φιλοσοφία τους, να παρέχεται δε με αυτό ουδέτερη εκπαίδευση με τρόπο αντικειμενικό και πλουραλιστικό χωρίς να εμφυτεύονται στους μαθητές δογματικές θρησκευτικές ιδέες. Ο χαρακτήρας του εναλλακτικού μαθήματος ως θρησκειολογικού – πληροφοριακού συνάδει, εξάλλου, με το άρθρο 16 παρ. 2 του Συντάγματος, το οποίο ασχολείται αποκλειστικά με την καθιέρωση της θρησκευτικής εκπαίδευσης ως κανονικού μαθήματος (στην περίπτωση των απαλλασσόμενων μαθητών υπό τη μορφή ενός θρησκειολογικά ουδέτερου και πολυφωνικού μαθήματος) και δεν περιέχει κανονιστική δήλωση ότι το κράτος υποχρεούται να παρέχει ηθική-ηθικολογική εκπαίδευση στο πλαίσιο ξεχωριστού σχολικού μαθήματος. Η ηθική συνείδηση, τέλος, και η εξέλιξή της διδάσκεται επαρκώς με τη διδασκαλία της φιλοσοφίας όλων των θρησκειών και την προβολή προτύπων εκ μέρους των διδασκόντων για την καθιέρωση ηθικών συμπεριφορών και στάσεων στην καθημερινή ζωή.
Συμπερασματικά, επομένως, το εναλλακτικό ισοδύναμο υποχρεωτικό μάθημα για τους απαλλασσόμενους από το μάθημα των Θρησκευτικών μαθητές πρέπει απαραιτήτως, κατά το Σύνταγμα και την παρατιθέμενη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, να έχει θρησκειολογικό – πληροφοριακό χαρακτήρα, με έμφαση στην κατανόηση των διάφορων θρησκευτικών και κοσμοθεωρητικών απόψεων και αξιών που συνυπάρχουν στην κοινωνία και με σεβασμό στη διαφορετικότητα των απόψεων αυτών, ώστε να μπορούν να το παρακολουθούν όλοι οι απαλλασσόμενοι μαθητές ανεξαρτήτως των θρησκευτικών πεποιθήσεών τους ή της έλλειψης θρησκευτικών πεποιθήσεων.
* Ο κ. Εμμανουήλ Καραγεωργούδης είναι κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
