Σοβαρά προβλήματα φαίνεται πως αντιμετωπίζει το τελευταίο διάστημα η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που ήρθε στο προσκήνιο με αφορμή τις πρόσφατες ατελέσφορες αρχαιρεσίες. Ενα από αυτά είναι το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί εξαιτίας της καθυστερημένης λειτουργίας του Μητρώου Δοτών/Δοτριών, του συστήματος δηλαδή στο οποίο καταγράφονται τα άτομα που δωρίζουν γενετικό υλικό (σπέρμα ή ωάρια) και ο αριθμός των γεννημένων τέκνων που προκύπτουν από αυτά.
Στις καταγραφές φαίνεται πλέον πως σε αρκετές περιπτώσεις έχει προκύψει πολλαπλάσιος αριθμός γεννημένων τέκνων από δότριες, από τα δέκα που ορίζει η νομοθεσία. «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δότριες από τα ωάρια των οποίων έχουν γεννηθεί ακόμα και σαράντα παιδιά», λέει στην «Κ» γνώστης του ζητήματος που προτιμά να κρατήσει την ανωνυμία του.
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δότριες από τα ωάρια των οποίων έχουν γεννηθεί ακόμα και σαράντα παιδιά.
Αδιέξοδο
Οι Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής κλήθηκαν το 2022 να καταγράφουν πλέον σε ένα εσωτερικό σύστημα –το Μητρώο Δοτών/Δοτριών– τη διαδικασία δωρεάς γενετικού υλικού: τα στοιχεία του δότη/δότριας και τον αριθμό των γεννήσεων που προκύπτουν από αυτό το υλικό. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, μέχρι πρόσφατα από κάθε δότη/δότρια μπορούσαν να προκύψουν μέχρι 10 γεννημένα τέκνα, για λόγους που έχουν να κάνουν με τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Ας σημειωθεί ότι, παρότι η νομοθεσία προέβλεπε την ύπαρξη ενός μητρώου ήδη από το 2008, όπου θα καταγράφονταν οι δοσοληψίες γενετικού υλικού, αυτό δεν είχε λειτουργήσει, με εξαίρεση ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα το 2018-19, και πάλι με ορισμένα προβλήματα.
Η απόφαση της τωρινής Αρχής να το θέσει σε λειτουργία αναδρομικά, δηλαδή να ζητήσει από τις Μονάδες να καταχωρίσουν και τις δωρεές υλικού που είχαν γίνει από το 2012, αποκάλυψε πολλαπλάσιο αριθμό τέκνων γεννημένων από έναν δότη από αυτόν που προέβλεπε ο νόμος. Πηγές που εκπροσωπούν Μονάδες λένε στην «Κ» ότι συχνά το σύστημα «δείχνει κόκκινο» σε συγκεκριμένες δότριες, από τα ωάρια των οποίων φαίνεται να έχουν προκύψει δεκάδες παιδιά.
Ωστόσο, το ζήτημα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, καθώς η Αρχή δεν απαίτησε να σταματήσουν οι διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με τα ωάρια αυτών των δοτριών, καθώς συχνά αυτά ήταν γονιμοποιημένα ήδη με το γενετικό υλικό του ζευγαριού που βρισκόταν σε διαδικασία εξωσωματικής. «Οι κλινικές είχαν ωάρια από δότριες που τα είχαν υποσχεθεί σε ζευγάρια ή ήταν πια δικά τους έμβρυα. Πώς να πεις στο ζευγάρι τώρα “δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις;”», επισημαίνουν στην «Κ» οι ίδιες πηγές.
Για όλες αυτές τις περιπτώσεις, η Αρχή εκδίδει άδειες χρήσης του γενετικού υλικού που υπερβαίνει το όριο του νόμου, χωρίς όμως αυτή η ιδιότυπη αδειοδότηση να προβλέπεται από τη νομοθεσία.
«Νομικό κουβάρι»
Η Εθνική Αρχή Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής είναι, κατ’ αρχάς, αρμόδια για τον έλεγχο των Μονάδων Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και κατ’ επέκταση τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ατόμων που απευθύνονται σε αυτές, για να συμμετάσχουν με οποιονδήποτε τρόπο στις αναπαραγωγικές τεχνολογίες. Είτε ως δότες/δότριες γενετικού υλικού, είτε, κυρίως, ως δυνάμει γονείς. Ωστόσο, νομικοί κύκλοι επισημαίνουν στην «Κ» πως η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι αυτή τη στιγμή ένα «νομικό κουβάρι», αφήνοντας αιχμές για τη λειτουργία της Αρχής.
Υπό τις παρούσες συνθήκες, όλες οι πράξεις της Αρχής είναι ακυρώσιμες, όπως, για παράδειγμα, τα πρόστιμα που ενδεχομένως επιβάλει σε Μονάδες για παρατυπίες ή παραβάσεις της νομοθεσίας.
Μετά την αποπομπή του Νίκου Βραχνή το περασμένο καλοκαίρι από τη θέση του προέδρου της Αρχής, στον απόηχο της υπόθεσης εμπορίας ωαρίων, βρεφών και παράνομων υιοθεσιών, στα οποία πρωταγωνιστούσε Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στα Χανιά, η Αρχή παραμένει έως σήμερα χωρίς πρόεδρο, με επικεφαλής την αναπληρώτρια πρόεδρο. Ομως, κάθε διοικητικό όργανο μπορεί να λειτουργήσει με έλλειψη μέλους μόνο έως τρεις μήνες, πριν παύσει η νόμιμη λειτουργία του. Υπό τις παρούσες συνθήκες, όλες οι πράξεις της Αρχής είναι ακυρώσιμες, όπως, για παράδειγμα, τα πρόστιμα που ενδεχομένως επιβάλει σε Μονάδες για παρατυπίες ή παραβάσεις της νομοθεσίας, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την απόφαση για την οριστική αφαίρεση άδειας της διαβόητης κλινικής στα Χανιά.
Κλινικές χωρίς άδεια
Ενα ακόμη σοβαρό πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί λόγω της παρούσας σύνθεσης της Αρχής είναι η μη ανανέωση της άδειας των Μονάδων, των οποίων οι άδειες έχουν λήξει εδώ και ενάμιση χρόνο. Πληροφορίες της «Κ» αναφέρουν ότι Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής λειτουργούν χωρίς κανονική άδεια, έχοντας στη διάθεσή τους μόνο ένα έγγραφο της Αρχής που βεβαιώνει ότι δεν έχει αρμοδιότητα να τις ανανεώσει.
Tο παρασκήνιο γύρω από την υποψηφιότητα Φουντεδάκη για τη θέση της προέδρου της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που δεν ευοδώθηκε, δεν κατέδειξε μόνο τη σύγχυση που υπάρχει στη σύνδεση του γάμου των ατόμων ίδιου φύλου και της πρόσβασή τους στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ανέδειξε, παράλληλα, και τις διαρκείς ελλείψεις μιας σχετικά άγνωστης Αρχής, που αποτελεί όμως τον μοναδικό εγγυητή νομιμότητας ενός, ουκ ολίγες φορές, σκιώδους κλάδου.
Η αρχική αιχμή που οδήγησε στην ακύρωση της υποψηφιότητας Φουντεδάκη, μίας εκ των τριών επιστημόνων που είχαν καταρτίσει το σχέδιο νόμου για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, αφορούσε κυρίως στην πρόσβαση των ζευγαριών γκέι αντρών στην παρένθετη μητρότητα. Εμοιαζε απλή η σύνδεση ότι η επιστήμων που συνέταξε, κατά παραγγελία της κυβέρνησης, ένα νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο θα προωθούσε ως πρόεδρος της Αρχής την ατζέντα των ομόφυλων ζευγαριών. Στην πραγματικότητα παραήταν απλοϊκή: Η Αρχή δεν έχει καμιά αρμοδιότητα σε αυτά τα θέματα, ούτε τη δικαιοδοσία να αποφασίζει πώς θα κάνουν παιδί τα ομόφυλα ζευγάρια.
