Μια νέα έρευνα στα νερά του Αιγαίου φέρνει στην επιφάνεια ανεξερεύνητες κρυψώνες βιοποικιλότητας και κιβωτούς θαλάσσιας ζωής, ειδικά στην εποχή της κλιματικής αλλαγής που απειλεί και τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Πρόκειται για δάση από κοράλλια σε μεσαία βάθη, που βρίσκονται κρυμμένα στο μισοσκόταδο. Πρόσφατα ήρθαν στο φως εικόνες τους από τον μαγευτικό βυθό των Φούρνων Ικαρίας, ύστερα από συνεργασία Γάλλων και Ελλήνων ερευνητών. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι «μαιευτήρια» αλλά και βιότοποι για πολλά είδη θαλάσσιας ζωής. Σήμερα απειλούνται από την υπερθέρμανση των επιφανειακών υδάτων, αλλά και τις τρομερές συνέπειες από την αλιεία με συρόμενα εργαλεία. Οπως τονίζουν οι ερευνητές, η ανάγκη άμεσης προστασίας τους είναι επιτακτική.
Για έναν μήνα το όμορφο νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων υποδέχθηκε μια εξειδικευμένη ερευνητική ομάδα του γαλλικού φορέα Under the Pole, ο οποίος έχει μεγάλη εμπειρία καταδύσεων σε βαθιά νερά σε πολλά μέρη του πλανήτη (Αρκτική, Καναρίους Νήσους, Καραϊβική). Οκτώ βαθυδύτες, συνοδευόμενοι από επαγγελματίες φωτογράφους και κινηματογραφιστές, ακόμη και με συνεργείο του CNN, πραγματοποίησαν καταδύσεις σε βάθη άνω των 100 μέτρων, σε συγκεκριμένους υφάλους της περιοχής, τους οποίους είχε χαρτογραφήσει το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος, ύστερα από υποδείξεις των ψαράδων του νησιού. Είναι η πρώτη φορά που κατεβαίνουν ερευνητές σε αυτά τα βάθη, ενώ και ο εξοπλισμός τους ήταν τεχνολογικά εντυπωσιακός.
Οπως τα δέντρα
«Η αποστολή είναι αποτέλεσμα πολύμηνης συνεργασίας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος με το Under the Pole κι έχει προηγηθεί λεπτομερής προετοιμασία», λέει στην «Κ» η Αναστασία Μήλιου, επιστημονική υπεύθυνη του Αρχιπελάγους.
«Η έρευνά μας επικεντρώνεται στην οικολογική λειτουργία των θαλασσίων δασών με κοράλλια. Η μορφολογία των βενθικών ειδών, όπως τα μαύρα κοράλλια, τα σφουγγάρια και οι γοργονίες, μοιάζει με αυτή των δέντρων. Οταν οι πληθυσμοί τους είναι αρκετά πυκνοί σχηματίζουν πραγματικά δάση, των οποίων ο οικολογικός ρόλος είναι εξαιρετικά παρόμοιος με τα χερσαία δάση. Διαμορφώνονται πυκνοί θόλοι κάτω από τους οποίους οι περιβαλλοντικές συνθήκες (ρεύμα, φως, οργανική ύλη, καθίζηση) είναι διαφορετικές από το εξωτερικό του δάσους, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για πολλά είδη. Ως αποτέλεσμα, τα υγιή και πυκνά δάση αποτελούν όαση βιοποικιλότητας», λένε στην «Κ» δύο από τα στελέχη της γαλλικής αποστολής, η Εμανουέλ Περιέ-Μπαρντού, ιδρύτρια και διευθύντρια του Under the Pole και ο Λορέντσο Μπραμάντι, επιστημονικός διευθυντής του προγράμματος DeepLife του οργανισμού.
Ο τρόπος δουλειάς της γαλλικής ομάδας είναι πρωτοποριακός και αναμένεται να δώσει στη συνέχεια μεγάλο πλούτο στοιχείων: «Αναπτύσσουμε μετρητές ρευμάτων υψηλής ανάλυσης, αισθητήρες θερμοκρασίας και φωτός, υδρόφωνα, ποσοτικοποιούμε τη σχετική βιοποικιλότητα μετρώντας τα ψάρια, συλλαμβάνουμε τη μικροπανίδα που ζει στα δάση και συλλέγουμε περιβαλλοντικό DNA», εξηγούν. Το περιβαλλοντικό DNA είναι τα βιολογικά ίχνη που αφήνουν διάφορα είδη στο πέρασμά τους από το θαλάσσιο δάσος, άρα διαμορφώνεται μια εικόνα για τη βιοποικιλότητα στην περιοχή σε βάθος χρόνου. Είναι η «μνήμη του νερού», όπως σχολιάζει ο Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Αρχιπελάγους.
Γιατί αποφάσισαν να έρθουν στο Αιγαίο; «Εστιάζουμε κυρίως στη μεσοφωτική ζώνη, στα 50-200 μέτρα βάθος, όπου αυτά τα δάση είναι πυκνότερα και λιγότερο γνωστά. Στο Αιγαίο το μεσοφωτικό περιβάλλον είναι ελάχιστα μελετημένο, παρά τη σημασία του για τη θαλάσσια οικολογία», απαντούν οι ερευνητές του Under the Pole.
«Αναπτύσσουμε μετρητές ρευμάτων υψηλής ανάλυσης, αισθητήρες θερμοκρασίας και φωτός, υδρόφωνα, συλλαμβάνουμε τη μικροπανίδα που ζει στα δάση και συλλέγουμε περιβαλλοντικό DNA».
Η μελέτη των Γάλλων ερευνητών φώτισε τις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή και το πώς αντιδρούν οι κοραλλιογενείς οικότοποι. Στην Ελλάδα μελέτησαν δύο περιοχές: το Τρίκερι στον Παγασητικό κόλπο και τους Φούρνους. «Στο Τρίκερι βρήκαμε ένα μεγάλο μαύρο κοραλλιογενές δάσος, το οποίο είναι εκπληκτικά ρηχό, στα 50-60 μέτρα, όταν αυτά τα δάση βρίσκονται συνήθως μεταξύ 70 και 100 μέτρων. Καταγράψαμε όμως τα σημάδια μαζικής θνησιμότητας κόκκινων γοργονίων στα πρώτα 30 μέτρα βάθος, πιθανώς κάτω από την επίδραση θαλασσίων καυσώνων. Οι πληθυσμοί κάτω των 40 μέτρων είναι σχετικά ασφαλείς από την επίδραση των κυμάτων καύσωνα… προς το παρόν. Τα επόμενα χρόνια η επίδραση του καύσωνα θα μπορούσε να φτάσει βαθύτερα και οι πληθυσμοί που είναι τώρα ασφαλείς να τεθούν σε κίνδυνο», εξηγούν οι ερευνητές του Under the Pole.
«Στους Φούρνους βρήκαμε ένα εκπληκτικό δάσος που αποτελείται από διαφορετικά είδη. Υπάρχουν οι κόκκινες γοργονίες, πυκνές και μεγάλου μεγέθους κι ένα μικρό μαύρο κοραλλιογενές δάσος, σε βάθος περίπου 100 μέτρων. Το νέο και συναρπαστικό που βρήκαμε στους Φούρνους είναι το οροπέδιο αυτής της τοποθεσίας, σε βάθος περίπου 80 μέτρων, που κατοικείται από διαφορετικά είδη, που συνήθως απαντώνται σε μεγαλύτερα βάθη», αναφέρουν.
Εχει μεγάλη σημασία για την αξία αυτών των οικοτόπων η εκτίμησή τους πως «στη μεσοφωτική ζώνη ορισμένα είδη μπορούν να βρουν ένα προσωρινό καταφύγιο από την αύξηση της θερμοκρασίας που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, αλλά μέχρι τώρα το μεσοφωτικό περιβάλλον δεν λαμβάνεται υπόψη στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό».
Στα 100 μέτρα
Οπως σημειώνουν οι Γάλλοι επιστήμονες, στους Φούρνους το δάσος είναι υγιές και όμορφο, πιθανότατα λόγω του μεγαλύτερου βάθους στο οποίο βρέθηκε (80-100 μέτρα).
Παρ’ όλα αυτά υπήρχαν ανησυχητικά και απειλητικά σημάδια. «Βρήκαμε κάποια θνησιμότητα που δεν αναμένεται σε αυτά τα βάθη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τοποθεσία περιβάλλεται από αμμώδεις βυθούς στους οποίους βρήκαμε σαφή σημάδια τράτας. Ο τρόπος αλιείας με τράτα, ακόμη κι όταν δεν καταστρέφει άμεσα το δάσος, μπορεί να προκαλέσει υψηλή καθίζηση και θολότητα που επηρεάζει την υγεία του οικοσυστήματος», τονίζουν οι ερευνητές του Under the Pole. Σε ορισμένες περιπτώσεις βρέθηκαν πετονιές και αλιευτικά δίχτυα, δείχνοντας πως οι οικότοποι αυτοί μπορεί να απειληθούν από την αλιεία.
«Οι απειλές που δέχονται αυτά τα μοναδικά οικοσυστήματα είναι μεγάλες και πιεστικές. Για να καταλάβετε, ακόμη και τις μέρες που ήταν οι Γάλλοι δύτες στην περιοχή, το βράδυ περνούσαν τράτες ακριβώς δίπλα από τα κοραλλιογενή δάση. Και μόνο η λάσπη που σηκώνουν οι συρόμενες πόρτες προκαλεί μεγάλη ζημιά», υπογραμμίζει η κ. Μήλιου.
«Δεν ξέραμε ότι είχε τέτοιο πλούτο ο βυθός μας»
«Μείναμε έκπληκτοι με αυτά που είδαμε από την έρευνα των Γάλλων. Είχαμε μια εικόνα για το οικοσύστημα του νησιού μας, δείξαμε τις ξέρες, ξέραμε για τα μαύρα κοράλλια, αλλά κανένας δεν πίστευε πως θα εμφανιστούν όλα αυτά τα υπέροχα πεδία. Μας έχουν ξετρελάνει όλα αυτά που βρέθηκαν», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος Φούρνων Δημήτρης Καρύδης. «Οι Φούρνοι είναι τόπος ψαράδων. Ξέρουμε τη σημασία αυτών των συστημάτων. Γι’ αυτό είμαστε αντίθετοι στη χρήση των συρόμενων εργαλείων που καταστρέφουν τα πάντα, τον γόνο, τα καλαμάρια, τα πάντα. Υπάρχει νομοθεσία, γιατί προσπαθούν να τα χαλάσουν; Και δεν μας έφταναν οι δικοί μας ανεγκέφαλοι, τον τελευταίο καιρό έχουμε και τις τουρκικές τράτες», τονίζει ο κ. Καρύδης. Οι Φούρνοι είναι έτοιμοι να υποδεχθούν το καταδυτικό πάρκο, ενώ αναπτύσσεται και η ενάλια αρχαιολογική έρευνα. «Η θάλασσα είναι ζωή για εμάς. Να προστατεύσουμε αυτά τα πανέμορφα οικοσυστήματα. Να μπορούν να ησυχάσουν και τα ψάρια».
Ο Μιχάλης Μανουσάκης είναι ψαράς στους Φούρνους. Βγαίνει στη θάλασσα πολλά χρόνια. «Ο βυθός είναι ακόμη ζωντανός, αλλά για πόσο; Τους χαλάμε το σπίτι, οι πόρτες από τις τράτες σκάβουν τις θάλασσες. Οι ιπποδυνάμεις που έχουν τώρα είναι τεράστιες. Αν θέλουμε να υπάρχει ψάρι και για τις επόμενες γενιές πρέπει να παρθούν μέτρα τώρα, αλλιώς κινδυνεύουμε με ερημοποίηση των θαλάσσιων ζωνών. Δυστυχώς και η νομοθεσία δεν τηρείται», λέει στην «Κ».
Οι Γάλλοι του Under the Pole προτείνουν ένταξη της μεσοφωτικής ζώνης στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, απαγόρευση της τράτας στις ζώνες κοντά στις περιοχές όπου υπάρχουν θαλάσσια δάση, αυστηρότερο πλαίσιο σε ορισμένες περιοχές, που θα επιλεγούν από τους φορείς, με δημιουργία είτε θαλάσσιων περιοχών προστασίας είτε καταφυγίων.
«Τα κοραλλιογενή δάση στην περιοχή μας είναι υπερπολύτιμα και διαφορετικά απ’ αυτά της Δυτικής Μεσογείου, καθώς αναπτύσσονται και σε μεγαλύτερα βάθη, που προστατεύονται από την κλιματική αλλαγή. Ταυτόχρονα είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστα. Το Αρχιπέλαγος, εδώ και τρία χρόνια, σε συνεργασία με κοινότητες αλιέων, δήμους και επιστημονικά ιδρύματα του εξωτερικού κινείται για τη χαρτογράφησή τους. Γιατί δεν μπορείς να προστατεύσεις κάτι που δεν γνωρίζεις», υπογραμμίζει η κ. Μήλιου. Hδη, εκτός από τους Φούρνους έχουν προχωρήσει έρευνες στην Αμοργό και την Αστυπάλαια.
«Είναι ανάγκη η επείγουσα προστασία. Ακούμε πολλά για πράγματα που θα γίνουν στο μέλλον, αλλά ίσως τότε δεν υπάρχουν τα δάση αυτά. Θα τα καταστρέψουμε πριν καν τα γνωρίσουμε. Στο κάτω κάτω δεν είναι κάτι δαπανηρό να αποφασιστεί άμεσα η απαγόρευση χρήσης συρόμενων αλιευτικών εργαλείων μέσα και δίπλα στις περιοχές αυτές», τονίζει η υπεύθυνη του Αρχιπελάγους. «Ας είναι οι Φούρνοι η πρώτη περιοχή. Ευκαιρία να γίνουν πράξη οι εξαγγελίες».
