H Αρχή Προστασίας Δεδομένων, τον Σεπτέμβριο του 2022, ξεκίνησε την πραγματοποίηση του έργου με τίτλο «Aware by default: raising awareness of critical social and professional groups (children and privacy professionals) (byDefault)», μετά από επιτυχή υποβολή σχετικής πρότασης σε πρόσκληση προγράμματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπή (https://bydefault-project.eu/ ). Η υλοποίηση του έργου έγινε υπό τον συντονισμό της Αρχής και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και την Ελληνική εταιρεία Πληροφορικής ‘ICT Abovo ΙΚΕ’, συγχρηματοδοτείται δε σε ποσοστό 90% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Δύο επιδιώξεις αποτέλεσαν τους βασικούς στόχους του έργου. Η πρώτη αφορούσε τη δημιουργία μίας πλατφόρμας επικοινωνίας και εξειδικευμένης ενημέρωσης των επαγγελματιών στον τομέα της προστασίας δεδομένων και η δεύτερη τη δημιουργία μαθησιακού υλικού και μέσων για την ενημέρωσης και ευαισθητοποίηση μαθητών στην προστασία δεδομένων, αλλά και ενημερωτικού υλικού και επιμορφωτικού προγράμματος για τους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το παρόν άρθρο, στη συνέχεια, εστιάζει στη δεύτερη αυτή επιδίωξη,
Α. Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού και μέσων για μαθητές και επιμορφωτικού προγράμματος για εκπαιδευτικούς
Το μεγαλύτερο μέρος του έργου αφορά στη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού και υποστηρικτικών μέσων στο αντικείμενο της προστασίας δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής για μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου, καθώς και την ανάπτυξη σχετικού προγράμματος επιμόρφωσης για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα των δράσεων αυτών παρατίθενται στη συνέχεια αναλυτικότερα.
Α.1 Εκπαιδευτικό υλικό και μέσα για μαθητές
Αναπτύχθηκε ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την προστασία δεδομένων και της ιδιωτικής ζωή των παιδιών, ιδιαίτερα κατά τη χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών, αποσκοπώντας στην ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους ως προς το δικαίωμά τους στην προστασία δεδομένων. Η θεματολογία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα εννοιών προστασίας προσωπικών δεδομένων ώστε να παρέχεται στα παιδιά μία ολιστική κατανόηση του ψηφιακού τους αποτυπώματος, των πιθανών κινδύνων και των εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να διατηρήσουν το απόρρητό τους. Συνολικά, η παρουσίαση των θεμάτων εντάσσεται σε μια λογική ακολουθία, μέσω σεναρίων μάθησης και στη μορφή ενός εργαστηρίου ανάπτυξης δεξιοτήτων, αρχίζοντας από θεμελιώδεις έννοιες και βαθμιαία εμβαθύνοντας σε πιο σύνθετες πτυχές. Αναπτύχθηκε μια ποικιλία μαθησιακών πόρων, διαδραστικών και κατάλληλων στο να αυξήσουν το ενδιαφέρον και την προσοχή των παιδιών, ανάλογα με την ηλικία τους, όπως κόμικ και βίντεο. Περιλαμβάνεται επίσης πρόσθετο υλικό σε ηλεκτρονική, μοντέρνα και ελκυστική μορφή. Στα εκπαιδευτικά εργαλεία εφαρμόστηκαν οι αρχές της μάθησης με βάση το παιχνίδι (game-based learning) και της επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality). Χρησιμοποιήθηκε επίσης το εκπαιδευτικό λογισμικό ARTutor (Εκπαιδευτική Πλατφόρμα Επαυξημένης Πραγματικότητας). Αναπτύχθηκε το διαδραστικό παιχνίδι ‘Tzimanious’, το οποίο χρησιμοποιεί τόσο το παραδοσιακό επιτραπέζιο παιχνίδι όσο και την τεχνολογία για να διατηρήσει το ενδιαφέρον των παιδιών και να μεγιστοποιήσει έτσι τα μαθησιακά αποτελέσματα. Καλύπτεται έτσι ένα βασικό κενό στην εκπαίδευση των μαθητών σε αυτό το θέμα. Το εκπαιδευτικό υλικό και τα σχετικά εκπαιδευτικά μέσα αξιοποιήθηκαν και στην ανάπτυξη εργαστηρίου δεξιοτήτων, η δε πρόταση που υποβλήθηκε προς το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και το Υπουργείο Παιδείας έγινε αποδεκτή για ένταξη στο σχετικό πρόγραμμά του.
Α.2 Επιμόρφωση εκπαιδευτικών
Επίσης, στο πλαίσιο του έργου, αναπτύχθηκε πρόγραμμα επιμόρφωσης και υποστήριξης της κατάρτισης των εκπαιδευτικών ώστε, μέσω της ενίσχυσης των γνώσεων και δεξιοτήτων τους, να εδραιωθεί η κουλτούρα της υπευθυνότητας και του σεβασμού των προσωπικών δεδομένων στο χώρο της εκπαιδευτικής κοινότητας και να αυξηθεί η ικανότητά τους για την προαγωγή των θεμάτων αυτών στους μαθητές τους. Το κατάλληλα σχεδιασμένο και δομημένο επιμορφωτικό πρόγραμμα παρέχει μια ευέλικτη ευκαιρία εκπαίδευσης λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες, το πολυάσχολο πρόγραμμα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί προκειμένου να ανταποκριθούν στις σύγχρονες εξελίξεις και να μεταφέρουν αποτελεσματικά τη γνώση, τις τεχνικές και τη φιλοσοφία του προγράμματος στην τάξη και στο σχολικό περιβάλλον. Προσφέρει ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον μάθησης που ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή και βαθιά κατανόηση, ενσωματώνοντας τις αρχές της αυτορρυθμιζόμενης και βιωματικής εκπαίδευσης ενηλίκων καθώς και διαδραστικό περιεχόμενο με πρακτικά παραδείγματα, συνεργατικές δραστηριότητες ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών καθώς και δραστηριότητες αναστοχασμού και αυτό-αξιολόγησης. Δομείται σε οκτώ ενότητες και περιλαμβάνει τα καίρια ζητήματα της προστασίας δεδομένων ιδίως στο εξελισσόμενο ψηφιακό περιβάλλον, ήτοι εισαγωγή-εννοιολογική οριοθέτηση, αρχές και νομιμότητα επεξεργασίας, διαφάνεια-δικαιώματα υποκειμένων των δεδομένων, κίνδυνοι και ασφάλεια στο διαδίκτυο, κατάρτιση προφίλ και διαχείριση δεδομένων καθώς και σκοτεινά μοτίβα στα κοινωνικά δίκτυα. Ολοκληρώνεται δε με μία ενότητα αφιερωμένη στο μαθησιακό εργαλείο ‘Tzimanious’.
Το πρόγραμμα επιμόρφωσης, στην πλήρη του έκδοση, σχεδιάστηκε να παρέχεται μέσω του ΚΕΔΙΒΙΜ του Πανεπιστημίου Πειραιώς, εξ αποστάσεως, με χρήση σύγχρονης και επεκτάσιμης διαδικτυακής πλατφόρμας (eClass), είναι δε διάρκειας 50 ωρών. Σχεδιάστηκε και η ταχύρρυθμη έκδοση του προγράμματος, διάρκειας 3-4 ωρών, η οποία επικεντρώνει σε βασικά ζητήματα προστασίας δεδομένων και το προαναφερόμενο εκπαιδευτικό παιχνίδι επαυξημένης πραγματικότητας.
Β. Πιλοτική εκπαίδευση μαθητών και σεμινάρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών
Το τελευταίο τρίμηνο του περασμένου έτους και κυρίως το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους πραγματοποιήθηκε πιλοτική εκπαίδευση μαθητών και επιμόρφωση εκπαιδευτικών, σύμφωνα με τις προβλέψεις του έργου.
Β.1 Πιλοτική εκπαίδευση μαθητών
Η πιλοτική εκπαίδευση των μαθητών πραγματοποιήθηκε σε 24 τάξεις, κυρίως δημόσιων (21 τάξεις) αλλά και ιδιωτικών (3 τάξεις) σχολείων πρωτοβάθμιας (6 τάξεις) και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (13 τάξεις Γυμνασίου και 5 τάξεις Λυκείου), συμμετείχαν δε περισσότεροι από 500 μαθητές, υπερβαίνοντας τους σχετικούς στόχους του έργου. Παράλληλα με τη δοκιμαστική αξιοποίηση του μαθησιακού υλικού που είχε δημιουργηθεί, η πιλοτική εκπαίδευση εστίασε στη χρήση του επαυξημένης πραγματικότητας επιτραπέζιου παιχνιδιού ‘Tzimanious’ ως εργαλείου για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών στο δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων τους. Στο πλαίσιο της πιλοτικής εκπαίδευσης, καταγράφηκαν ενδιαφέρουσες απόψεις και ανταποκρίσεις εκπαιδευτικών και μαθητών για το παιχνίδι και την εκπαιδευτική του αξία σε ό,τι αφορά: 1) την απόκτηση γνώσεων για την προστασία δεδομένων και 2) την ενίσχυση της διδασκαλίας σοβαρών θεμάτων με σύγχρονες μεθόδους όπως των ενσωματωμένων στοιχείων επαυξημένης πραγματικότητας. Με χρήση ερωτηματολογίου προς τους εκπαιδευτικούς που εφάρμοσαν το εκπαιδευτικό υλικό και τα μαθησιακά εργαλεία στις τάξεις τους, συνδυάζοντας ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους αξιολόγησης για ολοκληρωμένη κατανόηση του αντίκτυπου που είχαν από την οπτική γωνία των εκπαιδευτικών και των μαθητών, η σχετική έρευνα οδήγησε σε ευρήματα που υπογραμμίζουν τη θετική επιρροή του ‘Tzimanious’ στη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων και της δυναμικής της τάξης. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί επιβεβαίωσαν την αποτελεσματικότητα και την ευκολία ενσωμάτωσης της εκπαιδευτικής προσέγγισης που βασίζεται στο παιχνίδι, καθώς και την πρακτική αξία του εκπαιδευτικού παιχνιδιού στην προώθηση της γνώσης των μαθητών σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε όλες τις τάξεις.
Β.1 Δράσεις επιμόρφωσης εκπαιδευτικών
Ήδη πραγματοποιήθηκε μία επιμορφωτική δράση στην πλήρη έκδοση του προγράμματος, διάρκειας 8 εβδομάδων, οι δε παρουσιάσεις των στελεχών της Αρχής Προστασίας Δεδομένων βιντεοσκοπήθηκαν, είναι δε προσπελάσιμες στους ενδιαφερόμενους μέσω της πλατφόρμας eClass που χρησιμοποιήθηκε. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν 3 επιμορφωτικές ημερίδες (εκδηλώσεις), διάρκειας 3-4 ωρών, η πρώτη εξ αυτών τον Οκτώβριο του περασμένου έτους και η τελευταία τον περασμένο μήνα, βασιζόμενες στην ταχύρρυθμη έκδοση του προγράμματος. Στις παραπάνω εκδηλώσεις, πρώτη πλήρη δράση και ταχύρρυθμες ημερίδες, συμμετείχαν συνολικά 248 εκπαιδευτικοί που εκδήλωσαν ενδιαφέρον, μετά από σχετική ανοικτή πρόσκληση, συμπληρώνοντας το σχετικό ερωτηματολόγιο στην πλατφόρμα EUSurvey. Οι επιμορφωτικές εκδηλώσεις αξιολογήθηκαν από τους συμμετέχοντες, με τη συμπλήρωση κάθε φορά κατάλληλου ερωτηματολογίου, μέσω της προαναφερόμενης πλατφόρμας ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα ευρήματα δε των αξιολογήσεων υπογράμμισαν τη θετική απήχηση που βρήκε το επιμορφωτικό πρόγραμμα στους εκπαιδευτικούς, προτάσεις τους δε ελήφθησαν υπόψη για τη βελτίωση των σχετικών αποτελεσμάτων του έργου.
Γ. Τελικά συμπεράσματα και προοπτικές περαιτέρω αξιοποίησης του υλικού και του προγράμματος ενημέρωσης
Το έργο byDefault έδωσε την ευκαιρία στην Αρχή να διευρύνει σημαντικά την εκπλήρωση ενός ιδιαίτερα σημαντικού στόχου της, της καθοριστικής συνεισφοράς της στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα προστασίας των προσωπικών δεδομένων τους. Τα αποτελέσματα του έργου byDefault συμπληρώνουν σημαντικά το ανανεωμένο ειδικό microsite (awareness.dpa.gr), videos και άλλο ενημερωτικό υλικό για παιδιά (www.dpa.gr), τα οποία είχαν αναπτυχθεί στο παρελθόν και προσφέρονται συνεχώς μέσω της διαδικτυακής πύλης της Αρχής.
Το εκπαιδευτικό υλικό και τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του έργου, στη μορφή ειδικού εργαστηρίου δεξιοτήτων, προσδοκούμε να αξιοποιούνται από όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης, το επιμορφωτικό πρόγραμμα για τους εκπαιδευτικούς προβλέπεται να προσφέρεται από το ΚΕΔΙΒΙΜ του Πανεπιστημίου Πειραιώς μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας eClass (eduspace.sch.gr).
*Ο Δρ. Βασίλης Ζορκάδης είναι Γενικός Διευθυντής της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα
