Ασκούνται οι Ελληνίδες στη διάρκεια της εγκυμοσύνης; Ολο και περισσότερες έγκυοι γυναίκες ρωτούν: Μπορώ να γυμνάζομαι; Πόσο συχνά; Πόσο έντονα; Είναι ασφαλές για το μωρό μου; Θα επηρεαστεί η υγεία μου;
Οι ερωτήσεις αυτές βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με πρακτικές και συνήθειες δεκαετιών. Η κύρια οδηγία ήταν: μη σηκώνεις βάρη, ξεκουράσου! Μείνε ξαπλωμένη στο κρεβάτι σου. Χιλιάδες Ελληνίδες έμειναν σε ακινησία στα κρεβάτια τους για ένα μεγάλο μέρος της εγκυμοσύνης τους. Και οι γυναίκες παρέμεναν ξαπλωμένες διακόπτοντας οποιαδήποτε δραστηριότητα της ζωής τους για μήνες. Το έκαναν οι μητέρες τους, οι θείες τους, οι γιαγιάδες τους, κι έτσι ήταν κάτι το φυσιολογικό. Σήμερα, σε όλο τον δυτικό κόσμο, η αντιμετώπιση και η παρακολούθηση της εγκυμοσύνης έχει αλλάξει ολοκληρωτικά. Βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να μπορούμε να απαντήσουμε κατηγορηματικά ότι οι έγκυοι γυναίκες μπορούν να ασκούνται. Το δικαίωμα αυτό μας το δίνουν τα αποτελέσματα μεγάλων ερευνητικών μελετών, αλλά και οι οδηγίες όλων ανεξαιρέτως των διεθνών επιστημονικών εταιρειών. Η άσκηση στην εγκυμοσύνη είναι ασφαλής για τη μεγάλη πλειονότητα των εγκύων γυναικών. Οχι μόνο ασφαλής, αλλά επιπλέον έχει ευεργετικά αποτελέσματα τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό της. Εχει αποδειχθεί ότι η άσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης συμβάλλει στην καλύτερη αιμάτωση του πλακούντα και στη μεταφορά οξυγόνου στο έμβρυο, μέσω των μειωμένων αντιστάσεων σε αγγεία της μητέρας. Γυναίκες που αθλούνται παίρνουν λιγότερο βάρος στην εγκυμοσύνη και ακριβώς μέσω της άσκησης μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης παθολογικών καταστάσεων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση της κύησης. Η άσκηση κάνει την απώλεια των κιλών που πήρε μια γυναίκα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μετά τον τοκετό, ευκολότερη και γρηγορότερη. Κατά τη διάρκεια της άσκησης παράγονται ενδορφίνες, γνωστές και ως οι ορμόνες της χαράς, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να είναι ευδιάθετες.
Θα πρέπει να αποφεύγονται αθλήματα που απαιτούν σωματική επαφή, καθώς μπορεί να υπάρχουν χτυπήματα ή τραυματισμοί, ενώ η γυμναστική πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τη φυσική κατάσταση της γυναίκας.
Λιγότερες καισαρικές
Τα ευρήματα των μελετών είναι εντυπωσιακά. Οι γυναίκες που αθλούνται, τόσο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά τον τοκετό, ελαττώνουν σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης επιλόχειας κατάθλιψης. Η άσκηση αυξάνει τη φυσική αντοχή της γυναίκας κατά τον τοκετό, ελαττώνοντας τη συχνότητα καισαρικών τομών. Ο αυξημένος αριθμός των καισαρικών τομών είναι ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας που τα τελευταία χρόνια απασχολεί έντονα τον δημόσιο διάλογο. Είναι μια πρακτική που πρέπει να περιοριστεί μόνο όταν υπάρχουν πραγματικές ενδείξεις. Το ιατρικό και οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να εμψυχώνει την έγκυο γυναίκα να γεννήσει φυσιολογικά. Τα οφέλη της άσκησης δεν σταματούν λοιπόν μόνο στην υγεία μητέρας και βρέφους, αλλά και στην οικονομία της χώρας.
Μπορούν να αθλούνται όλες οι έγκυοι γυναίκες; Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν εξαιρέσεις. Κάθε έγκυος γυναίκα θα πρέπει να εξετάζεται από τον γιατρό της και να έχει τη σύμφωνη γνώμη του. Γυναίκες που πάσχουν από σοβαρά καρδιακά ή αναπνευστικά νοσήματα, γυναίκες με διαστολή του τραχήλου της μήτρας ή αιμορραγία που επιμένει ή υποτροπιάζει δεν μπορούν να γυμναστούν. Πρέπει εδώ να καταστήσουμε σαφές ότι η πλήρης ακινησία ή ο σημαντικός περιορισμός της σωματικής δραστηριότητας σε εγκύους γυναίκες δεν προστατεύει σε καμία περίπτωση από τον πρόωρο τοκετό, τόσο σε γυναίκες που έχουν ένα έμβρυο ή δίδυμα. Στις περιπτώσεις αυτές η πλήρης ακινησία μόνο επιπλοκές μπορεί να προκαλέσει, όπως επικίνδυνες φλεβικές θρομβώσεις, μυϊκές ατροφίες, αυξημένα επίπεδα στρες της γυναίκας και οικονομικό κόστος για την οικογένεια και το κράτος.
Ενταση και χρόνος
Εφόσον έχει εξασφαλιστεί η ασφάλεια, πρέπει να απαντήσουμε στο εξής: Τι είδους άσκηση μπορούν να κάνουν οι έγκυοι γυναίκες; Με τι ένταση; Για πόσο χρόνο; Η πλειονότητα των διεθνών οργανισμών μαιευτήρων και γυναικολόγων συστήνει στις έγκυες γυναίκες να συνεχίζουν τις μετρίου βαθμού σωματικές δραστηριότητες που συνήθιζαν να κάνουν ή να τις αρχίσουν κατά τη διάρκεια της κύησης. Συγκεκριμένα, συστήνουν τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριου βαθμού σωματικής δραστηριότητας εβδομαδιαίως ή 20-30 λεπτά άσκησης τουλάχιστον 4-5 μέρες την εβδομάδα. Σχετικά με τα είδη της άσκησης, συστήνεται η πραγματοποίηση όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένων της αερόβιας άσκησης, κολύμβησης, ασκήσεων ενδυνάμωσης με βάρη και ασκήσεων γιόγκα ή stretching. Παρ’ όλα αυτά τονίζεται ότι θα πρέπει να αποφεύγονται αθλήματα – ασκήσεις που απαιτούν σωματική επαφή, καθώς μπορεί να υπάρχουν χτυπήματα ή τραυματισμοί. Ολα αυτά μπορούν να τροποποιούνται και να προσαρμόζονται ανάλογα με τη φυσική κατάσταση της εγκύου και την εξοικείωσή της με τα διάφορα είδη άθλησης. Οι έγκυοι, πριν και κατά τη διάρκεια της άσκησης, θα πρέπει να είναι καλά ενυδατωμένες και να αποφεύγουν την έκθεσή τους σε πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Εάν κατά τη διάρκεια της άσκησης αισθανθούν οποιαδήποτε αδιαθεσία, τότε συστήνεται η διακοπή της άσκησης, ανάπαυση και επικοινωνία με τον γιατρό τους.
Τι γίνεται όμως στην Ελλάδα; Ασκούνται οι Ελληνίδες στην εγκυμοσύνη; Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το είδος αλλά και τη συχνότητα της άσκησης;
Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα κάναμε μια ερευνητική μελέτη, στην οποία συμπεριλάβαμε εγκύους γυναίκες από διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και γυναίκες που κατοικούν σε νησιά του Ιονίου, του Αιγαίου και της Κρήτης. Χρησιμοποιήσαμε ειδικά ερωτηματολόγια τα οποία μεταφράσαμε και προσαρμόσαμε στα ελληνικά δεδομένα, με σκοπό να αξιολογήσουμε το είδος και την ένταση της σωματικής δραστηριότητας που πραγματοποιούν οι Ελληνίδες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Σε αυτή τη μελέτη συμμετείχαν 1.058 έγκυοι γυναίκες και εκτιμήθηκαν οι συσχετίσεις της συχνότητας και της έντασης της άσκησης, με διάφορα χαρακτηριστικά, όπως το μορφωτικό επίπεδο, η ηλικία κύησης, ο τόπος διαμονής και η ηλικία της μητέρας. Η μελέτη αυτή έδειξε ότι συνολικά μόνο ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό των συμμετεχόντων, μόλις 14,8%, επιτυγχάνει τους προτεινόμενους εβδομαδιαίους στόχους για άσκηση κατά την κύηση. Οι Ελληνίδες έγκυοι φαίνεται να ασκούνται τουλάχιστον 70% περισσότερο στο 3ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης συγκριτικά με τα προηγούμενα τρίμηνα. Επιπλέον, σημαντικά περισσότερη άσκηση, κατά 48%, παρατηρήθηκε σε εκείνες με καλύτερο μορφωτικό επίπεδο (απόφοιτοι ΑΕΙ – κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος) αλλά και κατά 28% σε όσες κατοικούν σε περιοχές με μεγαλύτερο πληθυσμό (>100.000 κάτοικοι). Αντιθέτως, γυναίκες που συνέλαβαν με τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής φαίνεται να ασκούνται σημαντικά λιγότερο από αυτές με φυσιολογική σύλληψη της εγκυμοσύνης (κατά 60%). Οι Ελληνίδες έγκυοι ασκούνται λιγότερο από ό,τι προτείνεται από τις διεθνείς επιστημονικές εταιρείες. Απαιτούνται επιπλέον προσπάθειες ώστε να καταλάβουν ότι, αντίθετα με αυτά που πίστευαν οι προηγούμενες γενιές, η σωματική δραστηριότητα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της εγκύου.
Ενημέρωση
Στο πλαίσιο αυτό, ενημερώσεις-ημερίδες που να παροτρύνουν την άθληση στην κύηση κρίνονται απαραίτητες. Προφανώς οι ειδικοί επιστήμονες, δηλαδή οι μαιευτήρες και οι μαίες, πρέπει να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για να ενημερώνουν τις εγκύους για την ασφάλεια της άσκησης αλλά και για τις ευεργετικές επιδράσεις της. Οι έγκυοι, ανεξάρτητα με τον τόπο διαμονής ή το επίπεδο μόρφωσης, είναι απαραίτητο να έχουν πρόσβαση αλλά και λεπτομερή ενημέρωση τόσο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και πριν ακόμα μείνουν έγκυοι. Οι τεράστιες ενημερωτικές καμπάνιες που αφορούν την ενημέρωση των πολιτών για την πρόληψη νοσημάτων, όπως οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης και η τόσο επικίνδυνη παχυσαρκία, θα πρέπει να αναφέρουν συστηματικά και τα πλεονεκτήματα της άσκησης στην εγκυμοσύνη. Η ενημέρωση είναι βέβαια κυρίως θέμα των επιστημόνων υγείας και φυσικά της πολιτείας.
Ομως, πολλές φορές δημοφιλείς διάσημοι άνθρωποι είναι δυνατόν να επιτύχουν πολύ περισσότερα πολύ πιο εύκολα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το καλοκαίρι του 2023 η Rihanna έδωσε μια εκπληκτική παράσταση στο Super Bowl. Περιλάμβανε έντονη σωματική άσκηση, ενώ η φουσκωμένη κοιλιά της προχωρημένης εγκυμοσύνης της ήταν ολοφάνερη. Οι Αμερικανίδες εντυπωσιάστηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τις επόμενες εβδομάδες οι αναζητήσεις στο Διαδίκτυο για την άσκηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξήθηκαν κατά 5.000%. Τέτοια παραδείγματα ίσως είναι απαραίτητα και στην Ελλάδα!
* Ο κ. Γιώργος Μακρυδήμας είναι καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας, ειδικός στην ιατρική εμβρύου.
