Πριν από λίγες ημέρες, ανήμερα Πέτρου και Παύλου, η Νανά σήκωσε το ποτήρι στο οικογενειακό τραπέζι. «Χρόνια πολλά στον αδελφό μου μπαμπά», είπε. Ο πατέρας της ήπιε μια γουλιά, άφησε το ποτήρι κάτω, έκρυψε το κεφάλι του στα χέρια του κι έκλαψε σαν μικρό παιδί. Υστερα από λίγο η Νανά άλλαξε κουβέντα.
Αυτό που ζουν είναι πολύ σκληρό. Ενα πένθος διαφορετικό. Πριν από τρία χρόνια, στα 35 του, ο Π. αποφάσισε να κόψει κάθε σχέση με την πατρική του οικογένεια. Αφορμή στάθηκε ο γάμος του. Δεν ήθελε η οικογένεια της νύφης να μάθει ότι κατάγεται από την Αλβανία. Ετσι τους είπε ότι είναι ορφανός.
Η οικογένεια βρίσκεται στην Ελλάδα εδώ και πάνω από 30 χρόνια. «Ποτέ δεν έκρυβε την καταγωγή μας», λέει στην «Κ» η αδελφή του. «Ομως φαίνεται ότι ήταν όρος για να γίνει ο γάμος και ο αδελφός μου αποφάσισε ότι έτσι έπρεπε να κάνει, να θυσιάσει τη δική του οικογένεια». Στα τρία αυτά χρόνια δεν έχει επικοινωνήσει ούτε μια φορά και δεν έχει απαντήσει ούτε στα μηνύματά της με τα οποία τον ενημέρωνε για διάφορα προβλήματα υγείας που είχαν εμφανίσει οι γονείς τους. «Τη μια στιγμή είχα αδελφό και την άλλη όχι», συνεχίζει η Νανά με πίκρα. «Ξέρεις πόσο δεμένοι ήμασταν;».
Η Μαριέτα έχει άλλο πρόβλημα. Εδώ και δύο χρόνια παρακαλάει τον γιο της, στα 21, να της γνωρίσει την κοπέλα του. «Δεν θέλει, δεν ξέρω γιατί», λέει. «Η κόρη μου λέει ότι μάλλον δεν θέλει για να μην τους κάνω ρεζίλι επειδή δεν μιλάω καλά». Τα δυο παιδιά δεν ήθελαν ποτέ πολλές πολλές σχέσεις με τη χώρα καταγωγής τους. «Δεν τη θέλουν την Αλβανία. Δεν θέλουν να λένε ότι είναι από εκεί. Ηταν πολύ χαρούμενα και τα δύο που η ταυτότητά τους δεν γράφει τόπος γέννησης Αλβανία. Τους λέω, τι πειράζει; Εχουν αλλάξει πια τα πράγματα. Ο Χρήστος Μάστορας από το διπλανό χωριό ήταν!».
Εχουν αλλάξει όντως τα πράγματα; Τα τελευταία χρόνια αρκετά νέα παιδιά, μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς από την Αλβανία, που μπορεί να μην την έχουν επισκεφθεί ποτέ, μιλούν με άνεση και περηφάνια για τη χώρα καταγωγής τους. Καλλιτέχνες κάνουν καριέρα χωρίς να κρύβουν, όπως παλιά, την ταυτότητά τους, οι περισσότερες παρέες στα σχολεία είναι μεικτές, το λεξιλόγιο των νέων έχει διανθιστεί και με αλβανικές λέξεις. Μοιάζει σαν έπειτα από χρόνια και χρόνια ρατσισμού, καταπίεσης, ενοχής και ντροπής να ήρθε επιτέλους το happily ever after. Η εκπαιδευτικός Ιλίρα Αλιάι, που γεννήθηκε στην Αλβανία, έζησε στην Ελλάδα και σήμερα ζει στο Βερολίνο και εργάζεται στο Ιδρυμα Ανταλλαγής Νέων Γερμανίας – Ισραήλ, θεωρεί ότι αυτή είναι η μισή ιστορία. «Αυτό είναι μέρος του νέου αφηγήματος για το πόσο καλά έχουν ενταχθεί οι Αλβανοί μετανάστες στην Ελλάδα. Είναι η τρέντι πολιτική αντίληψη που τη μοιραζόμαστε όλοι με μεγάλη χαρά, αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ανταποκρίνεται στα βιώματα του κόσμου».
Οπως λέει, η απόρριψη είναι πολύ οικεία στους Αλβανούς μετανάστες. «Εχουμε τραυματιστεί πολύ ενδοοικογενειακά. Η δική μου γενιά είναι μια γενιά που απέρριψε τους γονείς της για να απαλλαχθεί από την αλβανικότητά της. Σε έναν βαθμό αυτό συνεχίζεται. Γνωρίζω μεικτή οικογένεια στην Ελλάδα –η μαμά από την Ελλάδα και ο μπαμπάς Αλβανός– με παιδιά στο δημοτικό, στα οποία δεν είχαν πει ποτέ ότι ο μπαμπάς τους ήταν από την Αλβανία. Το βρήκα τρομακτικό. Δηλαδή δεν έχει τραυματιστεί μόνο η σχέση με τους γονείς μας, αλλά και με τα παιδιά μας». Οπως λέει η κ. Αλιάι, ακόμη και σήμερα η λέξη Αλβανός κουβαλάει φορτίο.
«Μεγαλώσαμε μαζί»
Η Ροβένα Τζόρη, πρόεδρος της αλβανικής κοινότητας στην Ελλάδα, έχει αντίθετη εμπειρία. «Ακόμη και στο Δ.Σ. της κοινότητας έχουμε άνθρωπο που παντρεύτηκε πρόπερσι Ελληνίδα και έκαναν μαζί παιδάκι και ζουν ευτυχισμένοι. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι μπορεί να υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, αλλά η γενική εντύπωση που έχουμε είναι ότι δεν υπάρχουν πια οι ακραίες συμπεριφορές που υπήρχαν. Δημόσια τουλάχιστον. Αν υπάρχουν είναι η εξαίρεση. Πέρασαν τριάντα χρόνια πια, μεγαλώσαμε μαζί, πολλές φορές τα ζευγάρια είναι πρώην συμφοιτητές ή συνάδελφοι στη δουλειά. Ετσι σε πάει η ζωή. Εκεί που ζεις θα κάνεις και οικογένεια. Ανοίγεις το ΤikΤok και βλέπεις ζευγάρια μεικτά. Προς τα εκεί θέλουμε να πάμε».
Ενσωμάτωση
Η Ιλίρα Αλιάι κάνει μια επισήμανση. «Ακόμη και η τέλεια ενσωμάτωση είναι ένα θέμα. Θα περίμενες, για παράδειγμα, οι Ελληνες δεύτερης γενιάς στη Γερμανία να μην ασχολούνται με την ελληνικότητά τους; Πώς γίνεται μέσα σε 30 χρόνια αυτό το κομμάτι της ταυτότητας των Αλβανών να μη σημαίνει τίποτα; Μήπως δεν πρόκειται για επιτυχημένη ενσωμάτωση αλλά για ταυτότητα που τιμωρείται όταν βρίσκει χώρο να εκφραστεί; Η τέλεια ενσωμάτωση δεν είναι εκείνη όπου η αλβανικότητα των ανθρώπων αποτελεί απομεινάρι του παρελθόντος, αλλά απεναντίας εκείνη όπου η αλβανικότητα μπορεί και αυτή να πάρει τον χώρο της, όχι μόνο στα σπίτια μας αλλά και στη δημόσια σφαίρα. Στην πολιτική, στην τέχνη, στην εκπαίδευση, στα ΜΜΕ. Με θετικό πρόσημο και με χώρο για αντιφάσεις, για διαφωνίες και για συνύπαρξη διαφορετικών αφηγημάτων».
