Αν δεν είχε τόσα εκατομμύρια views στο TikTok το hashtag SAHG (Stay Αt Home Girlfriend) δεν θα είχαν ασχοληθεί η New York Post και η Wall Street Journal με τη μετανεωτερική νοικοκυρά που δεν έχει τον νομικό δεσμό ενός γάμου αλλά έχει τη δυνατότητα να ευημερεί χωρίς να δουλεύει. Το διασκεδάζει ανεβάζοντας βίντεο με την καθημερινότητά της, από την προετοιμασία του πρωινού μέχρι τη βόλτα του σκύλου. Αν καταφέρει να γίνει δημοφιλής, μπορεί να πληρωθεί από την πλατφόρμα ως «δημιουργός περιεχομένου».
Με τον αριθμό των χρηστών της κινεζικής πλατφόρμας να ανεβαίνει διαρκώς και να εκτιμάται πως θα φτάσει στα 2,2 δισ. το 2027, η επιρροή είναι μη αναστρέψιμη και η μάχη για τον έλεγχό της από τη Δύση χαμένη. Και ενώ, σε πρώτο επίπεδο, πρόκειται για το «νέο», συχνά κερδίζει το «παλιό».
Χειραγώγηση
Η δρ Αλεξάνδρα Πάλλη, ψυχολόγος, επιστημονική συνεργάτης ΕΚΠΑ-ΕΠΑΨΥ, αναγνωρίζει, ως παράδειγμα αναχρονισμού, ότι το TikTok δεν είναι χώρος γυναικείας χειραφέτησης: «Στο περιβάλλον του οι γυναίκες δεν είναι πλέον μόνο αποδέκτες πληροφοριών αλλά επίσης παραγωγοί και καταναλώτριες. Αν και αυτό μοιάζει με εξέλιξη, εκτενείς μελέτες στην Κίνα (Wu Q. et al, 2023) διαπιστώνουν ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να εκφράζονται βάσει των παραδοσιακών πατριαρχικών στερεοτύπων, χειραγωγούμενες μέσα σε σχέσεις εξουσίας».
Πολύς κόσμος ζει στο TikTok, για το TikTok ή με το TikTok. Ενας πανέξυπνος αλγόριθμος «ταΐζει» τον χρήστη με την «τροφή» που του αρέσει προσφέροντάς του άφθονη ποσότητα για να φάει όσο αντέχει – μέχρι να σκάσει. Ο Βασίλης Δημόπουλος, διδάσκων ψυχαναλυτής και συγγραφέας, απέχει από το TikTok αλλά γνωρίζει καλά την επίδρασή του στον ψυχισμό και τις σχέσεις μέσα από τους συνειρμούς των αναλυόμενών του: «Δεν δίνεται επαρκής χρόνος στον χρήστη για επεξεργασία και αυτό που του προσφέρεται έλκεται εύκολα από τραυματικές ζώνες του ψυχισμού, όπως το κενό, το τίποτα. Είναι μια διαδικασία ανάλογη με τις διαταραχές πρόσληψης τροφής ή με τον εθισμό σε τοξικές ουσίες. Εχω ανάγκη να γεμίσω το κενό, όχι να το υφάνω. Το κενό δεν αντέχεται και γεμίζει με ό,τι είναι άμεσα διαθέσιμο».
Θέλεις να χάσεις βάρος; Διατροφολόγοι, διαιτολόγοι, ειδικοί και δήθεν ειδικοί, πρώην υπέρβαροι που αδυνάτισαν, άνθρωποι που βρίσκονται τώρα σε διαλειμματική νηστεία, αυτοδίδακτοι γκουρού της ευεξίας θα σου δώσουν δωρεάν και άμεσα οδηγίες, συμβουλές, συνταγές, μαγικές λύσεις, πατέντες, υποσχέσεις και κυρίως τη φαντασίωση μιας επιτυχίας χωρίς κόπο, σαν να φεύγει από το σώμα σου λίπος την ώρα που παρακολουθείς «τρία tips για να εξαφανιστεί η κοιλιά». Συνήθως είναι τρία, όχι παραπάνω, γιατί τα βίντεο είναι σύντομα και υπάρχει επιστημονικός λόγος γι’ αυτό.
H Aλεξάνδρα Πάλλη εξηγεί: «Η ταχύτητα της εικόνας είναι καθοριστική. Η νευροψυχολογία μάς δείχνει ότι η πληροφορία που λαμβάνεται μέσω των βίντεο δεν μας επιτρέπει να σκεφτούμε, να αναλύσουμε, να εμβαθύνουμε, να φανταστούμε, να κρίνουμε. Δεν επεξεργαζόμαστε την πληροφορία, την προσλαμβάνουμε παθητικά».
Ο Β. Δημόπουλος εκτείνει το επιχείρημα: «Δεν τροφοδοτείται η σκέψη, γίνεται μηχανιστική, στεγνή, χρηστική. Χωρίς συναίσθημα δεν υπάρχει σκέψη. Το TikTok μας οργανώνει σε μια ζωή προσανατολισμένη σε συμπεριφορές και δράσεις, μέσα από τη συμμόρφωση και τη μίμηση, χωρίς ουσιαστική ψυχική κίνηση».
Η Γκλόρια Μαρκ, καθηγήτρια Informatics στο πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνιας, έγραψε ένα βιβλίο (2024) για τη διάσπαση προσοχής έπειτα από έρευνα δύο δεκαετιών. Το 2012 ο μέσος όρος συγκέντρωσης σε μια οθόνη ήταν 75΄΄. Πέντε μελέτες που έγιναν από το 2014 έως το 2020 έδειξαν σταδιακή υποχώρηση στα 44΄΄ μέχρι 50΄΄.
Αν ένας άνθρωπος μπορεί να συγκεντρωθεί λιγότερο από ένα λεπτό και ένας στους τρεις Ελληνες δεν διαβάζει καθόλου βιβλία πια (το 35% σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου, 2024), τότε το short form video του TikTok είναι ο βασικός τρόπος ενημέρωσης και ψυχαγωγίας.
Μέχρι τα 8΄΄
Σύμφωνα με έρευνα της Microsoft, οι άνθρωποι χάνουν τη συγκέντρωσή τους στα 8 δευτερόλεπτα, ως αποτέλεσμα της επίδρασης στην εγκεφαλική λειτουργία της διαρκώς αυξανόμενης ψηφιοποίησης του τρόπου ζωής. Τα χρυσόψαρα έχουν μικρότερη διάσπαση προσοχής, αφού έχει μετρηθεί ότι αφαιρούνται στα 9 δευτερόλεπτα! Βέβαια, δεν ισχύει ένας κανόνας για όλους, αλλά υπάρχουν διαφορές ανάλογα με την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία, την καταγωγή και πάει λέγοντας. Το χάσμα γενεών είναι δεδομένο και ως προς αυτό (σύμφωνα με την ίδια έρευνα της Microsoft): 77% στις ηλικίες 18-24 συμφωνεί με την πρόταση «όταν τίποτα δεν αποσπά την προσοχή μου, το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να στραφώ στην οθόνη του κινητού μου». Το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 10% στις ηλικίες άνω των 65.
«Χωρίς συναίσθημα δεν υπάρχει σκέψη. Το TikTok μας οργανώνει σε μια ζωή προσανατολισμένη σε συμπεριφορές και δράσεις, μέσα από τη συμμόρφωση και τη μίμηση, χωρίς ουσιαστική ψυχική κίνηση».
Αυτή η έρευνα αποτελεί σημείο αναφοράς για τους ειδικούς που ασχολούνται με τη διάσπαση προσοχής στον θαυμαστό ψηφιακό μας κόσμο παρόλο που έγινε το 2015, δηλαδή ένα χρόνο πριν εμφανιστεί το TikTok.
Καθόλου τυχαία, το 2020, η Microsoft προσπάθησε να αγοράσει το TikTok με τους αναλυτές και τους τραπεζίτες να έχουν αποτιμήσει την αξία της επιχειρηματικής δραστηριότητας της κινεζικής πλατφόρμας στις ΗΠΑ μεταξύ 20 και 50 δισ. δολαρίων. Το deal δεν προχώρησε και δεν αποκλείεται να ξεκινήσει μια νέα προσπάθεια μετά τις αμερικανικές εκλογές. Ετσι κι αλλιώς, όσες προσπάθειες απαγόρευσης έγιναν, απέτυχαν παταγωδώς.
Το Πανεπιστήμιο του Σικάγου διεξήγαγε έρευνα (2024) για το πόσο έγκυρες είναι οι πληροφορίες υγείας που μεταδίδονται στο TikTok και βρήκε ότι το 44% δεν είναι. Παρ’ όλα αυτά, στη γενιά Z, τη χωρίς προϊντερνετική ζωή (γεννήθηκαν μεταξύ 1998-2015), ένας στους τρεις εμπιστεύεται περισσότερο το TikTok από τους γιατρούς. Οι ερευνητές έψαξαν στις 29/1/2023 για βίντεο με hashtags που περιείχαν τη λέξη «ιγμόρειο». Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπήρχαν 221 σχετικά βίντεο με πάνω από 300 εκατομμύρια views και ένα εκατομμύριο shares. Περίπου τα μισά είχαν δημοσιοποιηθεί από μη υγειονομικούς influencers. Αυτά τα βίντεο ήταν περισσότερο πιθανό να έχουν βλαπτική επίδραση, είτε προκαλώντας σύγχυση είτε παραπλανώντας. Η έρευνα δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2024 σε επιστημονικό περιοδικό (Otolaryngology–Head and Neck Surgery) και έδειξε ότι ένας στους πέντε Αμερικανούς συμβουλεύεται το TikTok πριν από τον γιατρό του. Επίσης, ίδιο ποσοστό δηλώνει ότι σέβεται τους health influencers περισσότερο από τους επαγγελματίες υγείας στην κοινότητά τους. Ο βασικός λόγος (37%) είναι η αμεσότητα/απλότητα, η δωρεάν προσφορά της υπηρεσίας (33%) και η προσβασιμότητα (23%).
Ενας στους τρεις δήλωσε ότι στρέφεται σε social media/influencers για συμβουλές υγείας όπως η αντιμετώπιση του άγχους (34%), της κατάθλιψης (34%). Περισσότεροι από τους μισούς στη γενιά Ζ (55%) αναζητούν στα social media συμβουλές για το άγχος, ενώ το 49% και 44% για την κατάθλιψη και την απώλεια βάρους.
Η Αλεξάνδρα Πάλλη σημειώνει: «Μελέτες (Zheluk et al., 2022) αναφέρουν ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν τα smartphones τους για περισσότερο από το 25% της πραγματικής διάρκειας του μαθήματος στην τάξη και οι περισπασμοί συμβαίνουν κάθε 3-4 λεπτά, για πάνω από ένα λεπτό σε διάρκεια. Η εστίαση των μαθητών σε οποιαδήποτε εργασία αναφέρεται ότι διαρκεί 3-5 λεπτά με την υπερβολική χρήση smartphone να εμποδίζει την απόδοση, ως αποτέλεσμα του να επιτρέπει σε πληροφορίες άσχετες με τον στόχο να συναγωνίζονται εργασίες σχετικές με τον στόχο».
Πολιτικό εργαλείο
Το TikTok στην Ελλάδα απενοχοποιήθηκε όταν το επέλεξε ο Κυριάκος Μητσοτάκης ως μέσο το 2022, ενώ από το 2023 άρχισε να «τσαλακώνεται» αναδεικνύοντας την αστεία και ανάλαφρη πλευρά του. Η επίκουρη καθηγήτρια Δημοσιογραφίας, πολιτικής και νέων μέσων στο ΕΚΠΑ Μαρίνα Ρήγου σχολιάζει: «Οι πολιτικοί έσπευσαν να διερευνήσουν τη “γραμματική” του μέσου προκειμένου να διασφαλίσουν πρόσβαση σε κοινά αδιάφορα στο πολιτικό τους μήνυμα. Οποιο κι αν είναι το κοινό του, το TikTok είναι ακόμη ένας ψηφιακός χώρος απεμπόλησης του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα εν ονόματι της συμμετοχής».
Και τελικά, να ζει κανείς ή να μη ζει στο TikTok; Η απάντηση της κ. Ρήγου: «Οταν ο πρίγκιπας της Δανίας έθετε το δίλημμα ζωής ή θανάτου, ήταν ένα πλαίσιο κανόνων ηθικής τάξης και αξιών που του το υπαγόρευε. Ηταν η απελπισία του για τον χρόνο που βγήκε έξω από τους αρμούς. Σήμερα, σε μια εποχή εκτός αρμών, το TikTok μετρώντας ανελέητα τον χρόνο, γίνεται ένα θέατρο εν θεάτρω στην παράσταση της ζωής μας. Σκοπός του δεν είναι η παγίδευση του δολοφόνου, αλλά του κοινού σε μια “αγορά” που μετατρέπει το ερώτημα σε προσταγή: μάθε πώς να ζεις. Φροντίζουν γι’ αυτό οι influencers, mega ή macro, με τους ακόλουθούς τους έτοιμους να πολλαπλασιάσουν το μήνυμα».
Η κ. Πάλλη ανατρέχει στην κλινική εμπειρία της: «Μια κοπέλα που βλέπω ψυχοθεραπευτικά θα κανόνιζε να μου έρχεται ένα σούπερ φαγητό κάθε βράδυ στο γραφείο, με το ένα τρίτο του μισθού μου, ώστε να φορέσω το ιδανικό μαγιό σε ένα μήνα. Είχε βρει τη “λύση” στο TikTok. Εικόνα, υπόσχεση, όνειρο, παρόρμηση, κατανάλωση. Και πάντα η ευθύνη δική σου αν δεν τα καταφέρνεις. Ισως γιατί δεν αγοράζεις αρκετά».
Επίδειξη πλούτου
Η ΑΔΑΕ, σύμφωνα με πληροφορίες, σύντομα θα ενεργοποιήσει ένα ψηφιακό πρόγραμμα για να βοηθήσει να πέσουν στα δίχτυα της κερδοσκόποι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στο TikTok η σύλληψη της φοροδιαφυγής είναι δύσκολη γιατί ένα «get ready with me», ένα haul (επίδειξη αγορών) και ένα unboxing μπορεί να αποτελούν έμμεση διαφήμιση αλλά δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί ότι πρόκειται για εμπόριο από τη στιγμή που δεν υπάρχουν θεσμοθετημένα κριτήρια.
Για τον Β. Δημόπουλο, οι χρήστες του TikTok είναι σαν τα μωρά που κλαίνε ζητώντας αγκαλιά και η μαμά τούς δίνει το μπιμπερό: «Μας δίνει κάτι που δεν χρειαζόμαστε και απολαμβάνοντας την κάλυψη μιας ανάγκης που συν-κατασκευάζεται καταλήγουμε να το αναζητάμε». Αλλά δεν είναι βέβαιο ότι η ψυχανάλυση που «θρέφεται» με τη βραδύτητα έχει τα εργαλεία να αναλύσει ένα φαινόμενο που στηρίζεται στην καταιγιστικά γρήγορη εναλλαγή…
Οι αριθμοί
42 εκατ. οι χρήστες του TikTok στην Ε.Ε.
60% των χρηστών ανήκουν στη γενιά Ζ.
67% των εφήβων χρησιμοποιούν το TikTok (προηγείται μόνο το YouTube).
45,7% γυναίκες.
54,3% άνδρες.
120 δισ. δολάρια τα κέρδη της μητρικής εταιρείας του TikTok (ο κινεζικός κολοσσός Bytedance).
33% λένε ότι συνήθως ενημερώνονται μέσω της πλατφόρμας.
83% των χρηστών έχουν ανεβάσει τουλάχιστον ένα βίντεο.
1,04 δισ. υπολογίζονταν οι ενεργοί χρήστες παγκοσμίως τον Μάιο του 2024.
95 λεπτά ο χρόνος που αφιερώνει κάθε μέρα ο μέσος χρήστης.
Ιστορίες Τik Τok
Αρθρο της Αλεξάνδρας Πάλλη*
Σαράντα βαθμοί Κελσίου, ανεβαίνω τη σκάλα της πολυκατοικίας, τρέχοντας, για να μπω στο γραφείο. Το χέρι μου ακουμπά τους καυτούς τοίχους, κουράζομαι. Θυμάμαι τα βιντεάκια που είδα στο tik tok, με τον πρωινό καφέ. Εδειχναν μυώδεις λεπτές γυναίκες να δοκιμάζουν ασκήσεις γυμναστικής. Χαμογελαστές, ακούραστες και με υψηλότατο κίνητρο προσπαθούν να με πείσουν ότι αν κάνω τόσες επαναλήψεις από τόσα squat ή αν απλά γυρίζω το κεφάλι μου κυκλικά συγκεκριμένες φορές, ακόμα και καθιστή στο γραφείο, θα τους μοιάσω και θα ανεβοκατεβαίνω τρέχοντας τις ίδιες σκάλες, το αργότερο σε έναν μήνα. Ενα από αυτά ήταν τόσο δελεαστικό και υποσχόμενο, ώστε η επιθυμία που μου δημιούργησε να είμαι τόσο fit το καλοκαίρι, με οδήγησε να απαντήσω στο γρήγορο κουίζ για το σώμα και τα όνειρά μου και να λάβω τελικά ένα e-mail που θα μου αποκάλυπτε το καθημερινό μυστικό της ευτυχίας αν πλήρωνα τη μηνιαία συνδρομή μου.
Τρίτη απόγευμα, Ιούλιος, περπατώ στην Πανεπιστημίου στην καθημερινή μου διαδρομή μετά το γραφείο. Υπάρχει μεγάλη αναστάτωση στο Σύνταγμα, μεγαλύτερη και από όταν υπάρχουν πορείες. Πάρα πολλά νέα αγόρια, έφηβοι (αν ορίζαμε την σημερινή εφηβεία μεταξύ 12-24), τρέχουν πάνω κάτω αναστατωμένα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Ανεβοκατεβαίνουν τα στενά ως τη Σταδίου, ψάχνουν, φωνάζοντας κάτι ο ένας στον άλλο. Ολοι φαίνονται πολύ αναστατωμένοι, όχι επιθετικοί, παρότι κρατούν από ένα ετοιμοπόλεμο κινητό στο χέρι. Υστερα από ένα δεκάλεπτο κυνηγητού οι τυχεροί από αυτούς βλέπουν εκστασιασμένοι τρία μεγάλα πολυθέσια αυτοκίνητα να περνούν προς το Σύνταγμα. Τότε χύνονται στη μέση του δρόμου, σταματούν το ένα και από το παράθυρό που ανοίγει εμφανίζεται ένας διάσημος ψηλός Αμερικανός τικτόκερ που τους χαιρετά και ποζάρει για τα κλικ τους. Βλέπω δύο να κλαίνε από την ένταση, όπως κάποτε τα κορίτσια στην πρώτη σειρά μεγάλων συναυλιών. Τα αγόρια συνεχίζουν να τρέχουν προς το Σύνταγμα φωνάζοντας αναστατωμένα τους υπόλοιπους τουλάχιστον διακόσιους, για να προλάβουν να τον ξαναφωτογραφίσουν. Πριν φύγει για τη Μύκονο, όπως ενημερώθηκα στις βραδινές ειδήσεις.
Το tik tok είναι ένα μέσο που χρησιμοποιείται κυρίως από εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Καθώς η χρήση του έχει αυξηθεί, οι ψυχολογικές του επιπτώσεις κέρδισαν το ερευνητικό ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Μελέτες ψυχολόγων εντοπίζουν στα θετικά του ότι προσφέρει έναν δημιουργικό χώρο στους εφήβους για να εξερευνήσουν κοινωνικούς κόσμους και να αναπτύξουν την ταυτότητά τους. Και για να ενημερωθούν, ορθά ή λανθασμένα, για την υγεία τους. Οι Comb et al. (2021) το περιγράφουν ως την «ιδανική πλατφόρμα για τη διάδοση πληροφοριών για τη δημόσια υγεία» στους εφήβους. Ο δε Αυστραλός Zheluk με τους συνεργάτες του, πιο καυστικά, θεωρούν πως είναι «μια νέα παιδική χαρά για τον παιδοψυχίατρο», ορμώμενοι από το γεγονός ότι ο σχεδιασμός του tik tok αξιοποιεί τις γνώσεις μας γύρω απ’ την έκκριση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και οδηγεί σε έναν κύκλο εξάρτησης. Με κάθε ευχάριστο βίντεο να προκαλεί την απελευθέρωσή της και να δημιουργεί ευχαρίστηση και αίσθηση ανταμοιβής, οι χρήστες ενθαρρύνονται να συνεχίσουν να παρακολουθούν περισσότερα βίντεο για περισσότερη ντοπαμίνη που καταλήγει στη γνωστή εικόνα ανθρώπων που δεν «ξεκολλάνε» από το κινητό τους.
Οπως μας δείχνουν μελέτες, π.χ. των Rakatiwi et al, (2023), σχετικά με την επίδραση των (micro, macro και nano) influencers του tik tok, η ατζέντα των μέσων επικοινωνίας και η ατζέντα των influencers των κοινωνικών δικτύων διαμορφώνουν τις θέσεις της κοινής γνώμης και τον βαθμό στον οποίο είναι ακραίες ή μετριοπαθείς. Kαι το παγκόσμιο κοινό αντιλαμβάνεται θετικά την κολοσσιαία αυτή επίδραση!
Σε μελέτη για το άγχος που σχετίζεται με την κινεζική πλατφόρμα διαπιστώθηκε ότι το σύνολο των δεδομένων (βίντεο) είχαν σαν κύριο στόχο την ευαισθητοποίηση και τον αποστιγματισμό των συμπτωμάτων άγχους. Aς θυμηθούμε ότι οι αγχώδεις διαταραχές αντιπροσωπεύουν τη δεύτερη αιτία αναπηρίας μεταξύ όλων των ψυχιατρικών διαταραχών, με τις γυναίκες να έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν άγχος από τους άνδρες, όπως επισημαίνουν στη στατιστική καταγραφή οι Bandelow & Michaelis (2015). Η συχνότητα του άγχους είναι υψηλότερη κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή (ορίζοντας σε πλείστες μελέτες την εφηβεία μεταξύ 10-24 ετών), καθιστώντας τις αγχώδεις διαταραχές την πιο κοινή κατηγορία ψυχικών διαταραχών, με ποσοστό επιπολασμού 12 μηνών (24,9%). Ετσι οι έφηβοι παρακολουθούν τα βίντεο με στόχο την συναισθηματική αυτορρύθμιση και την αναζήτηση πληροφοριών γύρω από το άγχος. Η αυτοαποκάλυψη στα βίντεο του tik tok φαίνεται ότι προσφέρει συμπτωματική ανακούφιση σε εφήβους με άγχος.
Αλλά και στις γνωστικές λειτουργίες, και ειδικά στην τόσο καίρια ικανότητα της προσοχής, φαίνεται ότι το tik tok επιδρά αρνητικά. Η τακτική χρήση smartphones επηρεάζει την παρορμητικότητα της προσοχής συμβάλλοντας στη διάσπασή της. Τα σύντομα ταχύτατα βίντεο εκπαιδεύουν τον χρήστη να περιμένει συνεχείς έντονες εναλλαγές στο περιεχόμενο που τον ευχαριστούν. Το γεγονός αυτό επηρεάζει τη διάρκεια της προσοχής, αλλάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου και δυσκολεύει τελικά τους χρήστες να εστιάσουν σε δραστηριότητες που απαιτούν παρατεταμένη συγκέντρωση, όπως το διάβασμα ή η μελέτη (Montag et al, 2021).
Η διαθεσιμότητα smartphone και οι καθημερινές ολιγόλεπτες διακοπές ανταγωνίζονται τις γνωστικές διαδικασίες υψηλότερου επιπέδου δημιουργώντας ένα φαινόμενο γνωστικής παρεμβολής, που σχετίζεται με φτωχότερη γνωστική λειτουργία, διαταραχές απόδοσης στην καθημερινή ζωή και πιθανή υποκατάσταση των δεξιοτήτων αναλυτικής σκέψης με «εκφόρτωση της σκέψης στη συσκευή».
Επίσης το FoMO (Fear of Missing Out), ο φόβος δηλαδή του αποκλεισμού από τις κοινωνικές εμπειρίες ανταμοιβής, και το NoMO, ο φόβος της μη πρόσβασης σε μια φορητή συσκευή, έχουν αποδειχθεί στη βιβλιογραφία των smartphones ότι προκαλούν την ανάγκη για συνεχή επαφή και αυξάνουν τη χρήση. Tο FoMO θα μπορούσε να θεωρηθεί ο κύριος μοχλός διάσπασης της προσοχής εξαιτίας της τάσης να είναι κανείς συνεχώς παρών στις θετικές εμπειρίες που απεικονίζονται στο διαδικτυακό περιεχόμενο. Το FoMO έχει συσχετιστεί με την κατάθλιψη, τον εθισμό στα smartphones, το άγχος, την αρνητική συναισθηματικότητα, την προβληματική χρήση smartphone και τα υψηλά επίπεδα διαδικτυακής κοινωνικής δέσμευσης.
Πέραν αυτών ας μην ξεχνάμε την πιο εμφανή αρνητική επίπτωση του tik tok όπως και όλων των κοινωνικών δικτύων στην αυτοεκτίμηση: Την αίσθηση ανεπάρκειας και δυσαρέσκειας με τον εαυτό που μπορεί να προκαλέσει η συνεχής σύγκριση με τις φαινομενικά τέλειες ζωές των άλλων (Su et al, 2021).
To tik tok όμως επιδρά επίσης στις αγοραστικές μας συνήθειες και στις πεποιθήσεις μας. Οπως καταγράφεται με σαφήνεια στις μελέτες, ακόμα και η επιλογή του βιβλίου που θα διαβάσουμε συνδιαμορφώνεται από αυτό. Ενδεικτικά η επίδραση ενός βίντεο της “bury me. with my books”, με τίτλο “Books I would sell my soul to read again for the first time”. Με δραματική μουσική υπόκρουση φωτογραφίζει λίγα εξώφυλλα βιβλίων από ορισμένους κλασικούς, και υπάρχουν 9,3 εκατομμύρια άτομα που είδαν το βίντεο άμεσα και 400.000 που το έσωσαν για αργότερα, πιθανότατα για να αγοράσουν κάποιο από αυτά. Χωρίς ποτέ να μάθουν τι της άρεσε στα βιβλία αυτά και έδινε και την ψυχή της, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία στο tik tok.
Η επίδραση του tik tok στον ψυχισμό, ειδικά στη γενιά Ζ, είναι μεγάλη και αναπότρεπτη. Ωρα να το πάρουν απόφαση οι ειδικοί ψυχικής υγείας και να αναλώσουν επιστημονική ενέργεια για την κατανόηση του φαινομένου και την παρέμβαση ώστε να προληφθούν και να περιοριστούν βλαβερές συνέπειες. Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει με short video 1 λεπτού…
*Η δρ Αλεξάνδρα Πάλλη είναι ψυχολόγος, επιστημονική συνεργάτις ΕΚΠΑ-ΕΠΑΨΥ
