Θυμάμαι ακόμη την πρώτη μας συνάντηση σε μια πάροδο της οδού Ερμού, γεμάτη με τόπια από υφάσματα, μαγαζιά με ψάθινα καλάθια, είδη συσκευασίας, πλαστικούς κουβάδες και εργαλεία. Περιβάλλον που δεν ταίριαζε καθόλου με υψηλότατο, σκέφτηκα, αλλά κι αυτός μόνο τυπικός γαλαζοαίματος δεν ήταν. Είχε μιαν αυτοδημιούργητη και αυτόφωτη, sui generis προσωπικότητα. Κατέβηκε να μου ανοίξει την πόρτα της πολυκατοικίας όπου εκείνος και η σύζυγός του, καλλιτέχνις Μαρίνα Καρέλλα, είχαν ένα λοφτ με εκπληκτική θέα στην Ακρόπολη. Μπήκαμε στο πολύ μικρό ασανσέρ –πρώτη φορά ήμουν με πρίγκιπα σε τόσο στενό χώρο– και τον παρατήρησα προσεκτικά. Φορούσε ένα αριστοκρατικό κυπαρισσί τυρολέζικο loden jacket, τα μάτια του είχαν κάτι στωικό, στο αριστερό του χέρι ένα σεβαλιέ με θυρεούς, η προφορά του ελαφρώς γαλλική. Εχοντας στο μεταξύ διαβάσει τα απομνημονεύματά του, όπου μιλάει από τη μια για το πώς γενεαλογικά κατάγεται από όλες τις σπουδαίες βασιλικές οικογένειες της Γηραιάς Ηπείρου και από την άλλη σχεδόν περιγράφει με εκπληκτικό χιούμορ και αληθινή ταπεινότητα τη ζωή του, ήξερα ότι έχω να κάνω με έναν άνθρωπο εξαιρετικά ενδιαφέροντα και πολυεπίπεδο. Κυρίως με αναγεννησιακή παιδεία, έναν ευγενή του πνεύματος, κοντολογίς, που υπέταξε την καταγωγή του στον χαρακτήρα του και όχι το ανάποδο.
Περιοδεύοντας
Τελευταία φορά τον ξαναείδα στη Βόρεια Ελλάδα, όπου με τους εγγονούς του Δαρείο και Τιγκράν έκαναν περιήγηση σε όλη τη Θράκη. Ηθελε να τους δείξει τον Εβρο και τα σπουδαιότερα μνημεία. Περάσαμε ένα ολόκληρο βράδυ να συζητάμε για την Επισκοπή Σικίνου, την οποία μόλις είχα επισκεφθεί. Ενα ρωμαϊκό μαυσωλείο του 3ου π.Χ. αιώνα που είχε μετατραπεί σε αιγαιοπελαγίτικο ξωκκλήσι και στην πρόσφατη αποκατάστασή του βρέθηκε ο τάφος της γυναίκας για την οποία κτίστηκε: ήταν δεμένη χειροπόδαρα και είχε ξόρκια αντί για κτερίσματα. «Τι ενδιαφέρον!» έλεγε και ξαναέλεγε, «θα την είχαν για βαμπίρ, οι πρόγονοί μας πίστευαν στους βρικόλακες. Θα μπορούσε να είναι το θέμα του επόμενου βιβλίου μου».
«Αυτές οι διακλαδώσεις (σ.σ. της καταγωγής του) μου έδιναν την εντύπωση ότι ανήκα σε όλες τις χώρες και σε καμιά. (…) Τελικά ανήκα στην Ευρώπη».
Μιλούσε με την ίδια γνώση για τα ταφικά έθιμα των αρχαίων έως τον χαρακτήρα του Μέτερνιχ, τα ρούχα του Ναπολέοντα, τα χούγια του τελευταίου σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίντ, τα πλοία της Μπουμπουλίνας, τις τσαρικές άμαξες, την αυλή του «Βασιλιά Ηλιου» Λουδοβίκου 14ου, ιστορίες που ο ίδιος διάλεξε από το παρελθόν για να τις κάνει μπεστ σέλερ ως Μισέλ Ντε Γκρες. Η συγγραφική του επιτυχία, που οφειλόταν στη γνώση και το ταλέντο του, τον έκανε πολύ διασημότερο από τις βασιλικές του περγαμηνές.
Η αλήθεια είναι πάντως πως και η δική του ζωή ήταν ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με εξάρσεις και βαθύνσεις. Εκεί που θα έλεγε κανείς ότι η μοίρα τον προίκισε με όλα τα καλά, εκεί του τα ‘παιρνε ξαφνικά πίσω. Ετσι, έμαθε σχεδόν από γεννησιμιού του να διαχειρίζεται τις απώλειες ως ευκαιρίες για να φτιάξει τον βίο του όπως εκείνος ήθελε. Ηρθε στον κόσμο τον Γενάρη του 1939 στη Ρώμη, πριν από την καταιγίδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που ετοιμαζόταν να σαρώσει την υφήλιο. Ηταν εγγονός του Γεωργίου Α΄ και της Ρωσίδας βασίλισσας Ολγας, μοναχοπαίδι του πρίγκιπα Χριστόφορου, πέμπτου γιου της ελληνικής βασιλικής οικογένειας. Μητέρα του ήταν η Φραγκίσκη της Ορλεάνης, κόρη του Ιωάννη, Δούκα του Γκιζ. «Οταν μου ζητούσαν να εξηγήσω τις οικογενειακές μου καταβολές, η απάντησή μου ήταν πάντα η ίδια: “Ο πατέρας μου ήταν Ελληνας, η μητέρα μου Γαλλίδα, ο παππούς μου Δανός, η γιαγιά μου Ρωσίδα και η άλλη μου γιαγιά κατά το ήμισυ Ισπανίδα και όλοι τους ανήκαν στη βασιλική οικογένεια των χωρών τους”». Συνεπώς, τι αισθανόταν; Στα απομνημονεύματά του δίνει ο ίδιος την απάντηση «Αυτές οι διακλαδώσεις μού έδιναν την εντύπωση ότι ανήκα σε όλες τις χώρες και σε καμιά. (…) Τελικά ανήκα στην Ευρώπη», ομολογούσε, αν και η ψυχή του ήταν σίγουρα στην Ελλάδα και μάλιστα στο Αιγαίο.
Η οδύσσειά του
Γεννήθηκε μεν στα σκαλοπάτια ενός θρόνου, όπως έλεγε και μάλιστα σε σειρά διαδοχής με πρώτο τον ανιψιό του Κωνσταντίνο, αλλά η μοίρα μόνο πριγκιπικά δεν του φέρθηκε, μια και ο ερχομός του συνέπεσε με το τέλος μιας εποχής αιώνων για την ευρωπαϊκή μοναρχία. Αλλά αυτό δεν ήταν το μόνο. Σε ηλικία ενός έτους έχασε τον πατέρα του και ξέσπασαν οι συρράξεις που ανάγκασαν τη χήρα μητέρα του να πάει με το βρέφος στο Μαρόκο (ισπανική τότε κτήση) και τη Μάλαγα. Στα 14 έχασε και τη μητέρα του και βρέθηκε ορφανός να μεγαλώνει με την οικογένειά της στη Γαλλία. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες, αλλά ήδη το μικρόβιο της Ιστορίας τον είχε κάνει φιλαναγνώστη, ενώ οι διηγήσεις των μελών της οικογένειάς του και τα επίσημα γεύματα με ηγέτες, και όχι μόνον, τον έφερναν σε τριβή με τους πρωταγωνιστές των γεγονότων. Ωστόσο, την Ελλάδα δεν την είχε γνωρίσει μέχρι που ήρθε για να εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Υπηρέτησε στο Σώμα Ιππικού – Τεθωρακισμένων, διαμένοντας στο Τατόι. Η επαφή με τη χώρα του πατέρα του ήταν καθοριστική, την ερωτεύτηκε. Οπως ήταν φυσικό ερωτεύτηκε στη συνέχεια και μια Ελληνίδα κοινή θνητή, τη Μαρίνα Καρέλλα, κόρη ενός σπουδαίου εργοστασιάρχη. Και μάλιστα με τον γάμο τους, μια και η ίδια δεν ήταν μέλος βασιλικής οικογένειας, ο Μιχαήλ αποχωρούσε ενσυνειδήτως και από την κούρσα της διαδοχής. Η μεγαλειώδης τελετή έγινε στην Αθήνα το 1965 και το περιοδικό Point De Vue περιγράφει το εντυπωσιακό νυφικό, τους καλεσμένους, την ατμόσφαιρα.
«Δεν με νοιάζει το παρελθόν. Μόνο το παρόν και το μέλλον»
Η Μαρίνα Καρέλλα, εκτός από εξαιρετικά όμορφη, ήταν κι ένας άνθρωπος ταλαντούχος και ελεύθερος στην ψυχή. Μαθήτρια του Τσαρούχη και του Οσκαρ Κοκόσκα, φίλη με την εικαστικό Νίκι ντε Σαν Φαλ, τον ώθησε να εκπληρώσει την κλίση του, να γίνει συγγραφέας. Εγιναν τρόπον τινά Partners in crime. Εκείνος ήταν ο πρώτος θεατής των έργων της –ο δεύτερος ήταν ο Ιόλας που την ξεχώρισε και την ανέδειξε στο διεθνές στερέωμα– και εκείνη ήταν η πρώτη αναγνώστρια των πονημάτων του. Αυτή η αλληλοτροφοδότηση κράτησε μιαν ολόκληρη ζωή. Μαζί έκαναν δύο θυγατέρες, την πριγκίπισσα Αλεξάνδρα και την πριγκίπισσα Ολγα, που τους έδωσαν πολλά εγγόνια. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα του Κωνσταντίνου να ανατρέψει τους πραξικοπηματίες, που οδήγησε την ελληνική βασιλική οικογένεια να φύγει από τη χώρα, το ζευγάρι έμεινε στα πάτρια. Καθώς όμως και οι δυο καταξιώθηκαν τη δεκαετία του 1970, άρχισαν να περνούν όλο και μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στη Νέα Υόρκη – όπου έγιναν φίλοι με τον Αντι Γουόρχολ και τον Μπασκιά, γείτονες με τον Tζούλιαν Σνάμπελ και τον Αλεξ Κατζ. Διέμεναν και στο Παρίσι, στο Μιλάνο, ταξίδευαν συνεχώς. Ωστόσο, αυτό που τους γύριζε πίσω σαν άγκυρα στην Ελλάδα ήταν η Πάτμος, όπου απετέλεσε σπουδαίο ησυχαστήριο για τη συγγραφή και τη ζωγραφική, ένα μέρος με το οποίο δέθηκαν πολύ.
Γενικά όμως ο Μιχαήλ δεν άφησε μέρος στα νησιά ή στην ενδοχώρα που δεν ταξίδεψε. Τη γνώρισε τη χώρα μας σπιθαμή προς σπιθαμή. Σημαντικό επίτευγμα με τη Μαρίνα ήταν και η δημιουργία στην πατρίδα μας της ΜΚΟ «Ελίζα», ένα σωματείο για τα παιδιά που είναι στο φάσμα της παραμέλησης ή της κακοποίησης. Το ερέθισμα ήταν ένα εξάχρονο κοριτσάκι, η Ελίζα, που γνώρισαν στην Αμερική και έφυγε από τη ζωή από τα χέρια της ίδιας της μάνας της. Είναι ο φορέας που έχει πρωτοστατήσει στην πατρίδα μας στην πρόληψη αλλά και την εκπαίδευση ιατρών, νοσηλευτών, αστυνομικών, νηπιαγωγών, κοινωνικών λειτουργών, ώστε να αναγνωρίσουν έγκαιρα σημάδια ότι ένα βρέφος ή ένα παιδί κινδυνεύει.
«Τελικά, τι άνθρωπος ήταν ο Μιχαήλ;» ρώτησα κάποιον νέο που τον είχε συναναστραφεί πολύ και τον θεωρούσε μέντορά του: «Του άρεσε να λέει συχνά μια ιστορία για κάποιον Γάλλο αξιωματικό που είχε ταπεινή καταγωγή, αλλά έκανε μεγάλη καριέρα. Σε μια σύναξη συναδέλφων του όλοι κόμπαζαν για τους προγόνους τους και τη γενιά τους. Εκείνος σιωπούσε. “Εσύ τι έχεις να προσθέσεις;’’ τον ρώτησαν στο τέλος. “Οτι ο πρόγονος είμαι εγώ ο ίδιος”, τους αποστόμωσε. Ηταν μια προσωπικότητα που ποτέ δεν στηρίχθηκε στις καταβολές, έφτιαξε ο ίδιος τη φήμη του και την πορεία του. Και με βάση τα όσα πέτυχε ήταν αξιοθαύμαστα ταπεινός».
«Εφυγε» πριν από μερικές ημέρες στην αγκαλιά της Μαρίνας, των παιδιών και των εγγονιών του, ύστερα από έναν μήνα νοσηλείας στην Αθήνα. Η εξόδιος ακολουθία έγινε στο Α΄ Νεκροταφείο με λευκά κρίνα. «Ο Θεός μού έδωσε ζωή, αλλά κυρίως αγάπη για τη ζωή. Δεν με νοιάζει το παρελθόν διόλου, μονάχα το παρόν και το μέλλον», τόνιζε ο ίδιος με σοφία.
Τα απομνημονεύματα του πρίγκιπα Μιχαήλ θα κυκλοφορήσουν μαζί με την «Καθημερινή της Κυριακής» στις 25 Αυγούστου.
