Σε μια χώρα όπου υπάρχουν ακόμα χωματερές, από τα δυτικά της Αθήνας μέχρι τα τουριστικά νησιά, όπου η ανακύκλωση παραμένει καθηλωμένη (αν δεν υποχωρεί κιόλας) και που ως λύση για το μέλλον προβάλλεται η… καύση, η ανάγκη ενός αναπροσανατολισμού στη διαχείριση των απορριμμάτων έρχεται επιτακτικά στο προσκήνιο. Με μια πρόσφατη μελέτη του, το WWF Ελλάς έρχεται να δώσει προτάσεις από τη σκοπιά της κυκλικής οικονομίας και μάλιστα χωρίς μεγάλες επενδύσεις που δεσμεύουν σε συγκεκριμένες επιλογές για δεκαετίες.
Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. με τις χειρότερες επιδόσεις στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων. Πάνω από το 80% των αποβλήτων καταλήγει σε χωματερές, ενώ πρόσφατα η Ε.Ε. ανακοίνωσε πως το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης στη χώρα δεν ξεπερνά το 16%, σημειώνει το WWF Ελλάς. Η παραγωγή απορριμμάτων την περίοδο 1995-2019 αυξήθηκε κατά σχεδόν 73%, η πέμπτη υψηλότερη (χειρότερη στη συγκεκριμένη περίπτωση) θέση μεταξύ των κρατών της Ε.Ε. «Τα αίτια της δυστοκίας είναι πολλά, με κυριότερα την πολιτική απροθυμία, την κακή εφαρμογή των νόμων, την έλλειψη πόρων και τεχνογνωσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση, την παγιωμένη διαφθορά και, τέλος, την ελάχιστη ενημέρωση των πολιτών», τονίζει η περιβαλλοντική οργάνωση.
Μπορεί η Ελλάδα να δημιουργήσει ένα βιώσιμο σύστημα διαχείρισης; Το WWF απαντά θετικά, σημειώνοντας πως για να συμβεί αυτό πρέπει να τηρήσουμε την «ιεραρχία» διαχείρισης αποβλήτων, που περιλαμβάνει πέντε διακριτά βήματα: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, διαχείριση υπολείμματος και, τέλος, σαν τελευταίο και απευκταίο βήμα, την καύση ή ταφή όσων απορριμμάτων δεν ήταν εφικτό να διαχειριστούν στα προηγούμενα βήματα.
Από αυτή τη σκοπιά το WWF Ελλάς κατέθεσε μια συνολική πρόταση για τη βιώσιμη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων. Σύμφωνα με την πρόταση, η Ελλάδα μπορεί έως το 2040: Να μειώσει τα απορρίμματά της κατά 35%. Να περιορίσει τη σπατάλη τροφίμων κατά 50%. Να επιτύχει ανακύκλωση 90%. Να θάβει μόλις το 8% των παραγόμενων απορριμμάτων. Να εξοικονομήσει τουλάχιστον 3 δισ. ευρώ σε επενδύσεις στη διαχείριση των απορριμμάτων.
Μεταξύ των μέτρων που πρέπει να εφαρμοστούν, σύμφωνα και με τις δεσμεύσεις της χώρας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης, περιλαμβάνονται: Η λογική «πληρώνω όσο πετάω». Η χωριστή συλλογή των αποβλήτων τροφίμων, κυρίως με διαλογή «πόρτα πόρτα». Η ανάπτυξη χωριστών ρευμάτων για τα διαφορετικά ανακυκλώσιμα υλικά, με τη σταδιακή κατάργηση του πράσινου και του μπλε κάδου. Η δημιουργία αποτελεσματικών και διαφανών συστημάτων ανακύκλωσης, ώστε οι επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν το πραγματικό κόστος των απορριμμάτων τους. Η ανάπτυξη κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση, ώστε να αναπτυχθούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Μέτρα για την παροχή κατάρτισης, τεχνογνωσίας και επαρκών πόρων στις δημοτικές αρχές, θέσπιση μηχανισμού ελέγχου, παρακολούθησης και λογοδοσίας για την αντιμετώπιση και της διαφθοράς.
Ενημέρωση πολιτών
Ιδιαίτερο βάρος πέφτει από την περιβαλλοντική οργάνωση στην υλοποίηση εκτεταμένων και συνεχόμενων δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και στη θέσπιση διαδικασιών διαβούλευσης, με στόχο οι πολίτες να γίνουν συμμέτοχοι στη λύση. Μόνο με τη συμμετοχή των κατοίκων μπορεί να υλοποιηθεί η πρόληψη και η διαλογή στην πηγή. Απαραίτητη κρίνεται η παροχή σαφών και εύκολα προσβάσιμων πληροφοριών για τη δυνατότητα ανακύκλωσης και την τελική διάθεση των αποβλήτων που παράγονται στα νοικοκυριά. Μεταξύ των άλλων μέτρων προτείνεται και η ένταξη της διαχείρισης αποβλήτων και της ανακύκλωσης στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις του WWF Ελλάς, το μοντέλο που προτείνει με έμφαση στην πρόληψη και στην ανακύκλωση «θα κοστίσει τουλάχιστον τρεις φορές λιγότερο» σε σχέση με τα 5-5,5 δισ. ευρώ, όπως εκτιμά το κόστος της διαχείρισης που προκρίνει σήμερα η πολιτεία. Η πρόταση θα έχει πολλαπλά οφέλη στην οικονομία, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον. «Σε βάθος δεκαπενταετίας, το ετήσιο λειτουργικό κόστος διαχείρισης ανά τόνο διαχειριζόμενων αστικών αποβλήτων θα είναι σχεδόν 40 ευρώ λιγότερο ανά τόνο αποβλήτων, αν ακολουθηθεί η πορεία που προτείνει το WWF Ελλάς», σημειώνεται.
Η περιβαλλοντική οργάνωση κριτικάρει έντονα την κατεύθυνση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων, που προκρίνει την καύση ως κύρια μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων, μιλώντας για επικίνδυνη στροφή της Ελλάδας. Οπως υπογραμμίζει, η καύση συντελεί στην παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αερίων θερμοκηπίου, ενώ προκαλεί την έκλυση τοξικών αέριων ρύπων (π.χ. διοξίνες, πτητικά βαρέα μέταλλα), με ό,τι αυτό σημαίνει για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Επιπλέον, το κόστος δημιουργίας και λειτουργίας μονάδων καύσης είναι τεράστιο και αναγκαστικά θα παγιδεύσει το σύστημα διαχείρισης για τα επόμενα 30-40 χρόνια. Τονίζει επίσης πως μονάδες καύσης δεν πρόκειται να λάβουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, όπως έχει διαμηνύσει η Κομισιόν. Στη μελέτη του WWF υπάρχουν αναφορές σε πρόσφατες ευρωπαϊκές μελέτες που δείχνουν πως η καύση προκαλεί έκλυση πολύ επικίνδυνων τοξικών αέριων ρύπων. Σημειώνεται πως μια μονάδα αποτέφρωσης απορριμμάτων απαιτεί αυστηρές προδιαγραφές για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, διαρκή και διαφανή έλεγχο, συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, καθορισμό ελάχιστων αποστάσεων από κατοικημένες περιοχές. Πρόκειται για ζητήματα που «ακόμα και σε περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένες χώρες δεν τηρούνται στο ακέραιο», πόσο μάλλον στην Ελλάδα. Η περιβαλλοντική οργάνωση αναφέρεται στις ενστάσεις της τοπικής κοινωνίας του Βόλου αναφορικά με τα αίτια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή. Αρνηση της καύσης δεν οδηγεί σε «σιωπηρή αποδοχή της υγειονομικής ή ανεξέλεγκτης ταφής απορριμμάτων», υπογραμμίζει το WWF, αναφέροντας πως δεν μπορεί να υπάρχουν «πολίτες δεύτερης κατηγορίας», όπως στη Φυλή, στον Ασπρόπυργο και στον Βόλο.
