Για τους χιλιάδες οδηγούς και πεζούς που διέρχονται καθημερινά από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας στο ύψος του γηπέδου του Παναθηναϊκού, η εικόνα των προσφυγικών πολυκατοικιών παραμένει περίπου ίδια κι απαράλλαχτη εδώ και τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες: ένας αποψιλωμένος καμβάς στην απόχρωση της ξεφτισμένης ώχρας με ετοιμόρροπα μπαλκόνια, αποφλοιωμένους τοίχους, ανεμοδαρμένες κουρτίνες, δορυφορικά πιάτα εδώ κι εκεί, πολιτικά και ποδοσφαιρικά συνθήματα στη βάση τους. Ελάχιστοι δίνουν σημασία στα τέσσερα μαύρα, σχεδόν ομοιόμορφα, άρτια τοποθετημένα πανό που κρέμονται στη μοναδική πολυκατοικία (από τις οκτώ) που βλέπει στη λεωφόρο. Κακώς.
Μόνο όταν περπατήσεις πίσω από το ταλαιπωρημένο facade της Αλεξάνδρας συνειδητοποιείς ότι ανάμεσα στην έδρα της Ελληνικής Αστυνομίας (τη ΓΑΔΑ) και στο ανώτατο δικαστήριο της χώρας (τον Αρειο Πάγο) έχει ξεφυτρώσει εδώ και χρόνια η μεγαλύτερη κατάληψη δημόσιας περιουσίας στο κέντρο της πόλης. Αλλωστε μέλη της κατάληψης ή της «γειτονιάς», όπως αποκαλούν οι ίδιοι το αυτοδιαχειριζόμενο «πείραμά» τους, θα σε υποδεχθούν θέλεις – δεν θέλεις αν σκεφτείς να κάνεις βόλτα στα μετόπισθεν, ανάμεσα στα μπλοκ των μοντερνιστικών κτιρίων ή ζητήσεις να μιλήσεις με κατοίκους ή αν κάνεις το λάθος να βγάλεις φωτογραφική μηχανή. Η υποδοχή είναι ευγενική, αλλά πάντα υπάρχει ο σπόρος της καχυποψίας. Σε κάθε περίπτωση σου γίνεται εξαρχής απολύτως ξεκάθαρο ποιος κάνει κουμάντο στην περιοχή. Τα μέλη της κοινότητας της ΣΥΚΑΠΡΟ (Συνέλευση Κατειλημμένων Προσφυγικών) θεωρούν τα 14,5 στρέμματα που αντιστοιχούν στην έκταση που παραχωρήθηκε τη δεκαετία του ’30 για τη στέγαση προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο ως αποκλειστικά δικό τους, αδιαπραγμάτευτο «έδαφος». Και πώς να μην το θεωρούν αφού από το 2010 και μετά, στον απόηχο της ριζοσπαστικοποίησης που έφεραν τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, κατάφεραν κάτω από τη μύτη της Γενικής Ασφάλειας και αξιοποιώντας τα διαβόητα αντανακλαστικά της κρατικής μηχανής (το σενάριο της ανάπλασης κυοφορείται πριν από τους Ολυμπιακούς του 2004…) να στήσουν ένα γαλατικό χωριό με προφανείς αναφορές στον αντιεξουσιαστικό χώρο και στην παράδοση μεγαλοπρεπών καταλήψεων που διέπονται από μια λογική αυτοδιαχειριζόμενου κοινοβίου. Ετσι εξηγούνται και τα πολύ επαγγελματικά αναρτημένα πανό στην πρόσοψη του κτιρίου Α΄, επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας.
Αν, τώρα, ρωτήσετε σε ποιον ανήκουν τα 228 διαμερίσματα των 50 τ.μ. που μοιράζονται στις οκτώ πολυκατοικίες, η απάντηση που θα πάρετε είναι ότι τα 177 αποτελούν ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους (Περιφέρεια Αττικής), ενώ τα υπόλοιπα 51 παραμένουν έως σήμερα στους παλιούς ιδιοκτήτες τους που αρνήθηκαν να τα πουλήσουν στο Δημόσιο. Αν και οι πρώτες τέσσερις πολυκατοικίες είναι εξ ολοκλήρου απαλλοτριωμένες, η κατάληψη απλώνεται και στα οκτώ συγκροτήματα. Οπως μας λένε μέλη της Συνέλευσης, ο πληθυσμός της «γειτονιάς» υπολογίζεται σήμερα στα 400 με 450 άτομα 27 διαφορετικών εθνικοτήτων. Πρόκειται για ευάλωτους πληθυσμούς, διευκρινίζουν οι συνομιλητές μας: μετανάστες, πολιτικοί πρόσφυγες από το Κουρδιστάν και την Τουρκία, άστεγοι και άποροι, ηλικιωμένοι, πρώην τοξικοεξαρτημένοι κ.ά.
Οσο μιλάμε μαζί τους μας προσεγγίζουν νεαροί και νεαρές βορειοευρωπαϊκής καταγωγής που δεν αποκλείεται να περνούν μέρος των καλοκαιρινών διακοπών τους βοηθώντας για κάποιο διάστημα στην κατάληψη των προσφυγικών. Στη συνέχεια μας γίνεται μια άτυπη, σύντομη ξενάγηση σε βασικές δομές κοινωνικής αυτοοργάνωσης της «γειτονιάς»: σε έναν από τους ευρύχωρους κοινόχρηστους χώρους ανάμεσα στα μπλοκ έχει μόλις ολοκληρωθεί μια μικρή παιδική χαρά, επισκεπτόμαστε τον φούρνο που διαχειρίζεται πολιτικός πρόσφυγας από την Τουρκία, λίγο πιο πέρα βλέπουμε το παιδικό στέκι όπου γίνονται ενισχυτικά μαθήματα στα παιδιά της κοινότητας που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν μαθήματα στο σχολείο. Ενα περίπτερο δίπλα στην πρώτη πολυκατοικία επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας έχει μετατραπεί σε αυτοδιαχειριζόμενο στέκι – καφενείο. Παρά τα κατά καιρούς «τζαρτζαρίσματα» με την Ελληνική Αστυνομία (το πιο πρόσφατο στα τέλη Ιουνίου), η παράδοξη αυτή γειτνίαση δεν έχει προκαλέσει την ένταση που θα περίμενε κανείς. Οπως σημειώνουν και οι ίδιοι σε ανάρτησή τους στο Διαδίκτυο, «η Συ.Κα.Προ., μέσα σε περιβάλλον υποχώρησης των αντιστάσεων, διατήρησε την παρουσία και τη λειτουργία της, καταφέρνοντας παράλληλα να απλωθεί, με το άνοιγμα νέων άδειων σπιτιών-καταλήψεων και στα 8 μπλοκ. Σήμερα έχει υλοποιηθεί, πλέον, η πραγμάτωση ενός από τους βασικούς ιδρυτικούς στόχους της Κοινότητας και της Συνέλευσης των Κατειλημμένων Προσφυγικών, για τη συγκρότηση μιας οργανικά και εδαφικά αυτόνομης, οριζόντιας και ανοιχτής κοινότητας».
Ο πληθυσμός της «γειτονιάς» υπολογίζεται στα 400-450 άτομα 27 εθνικοτήτων. Μετανάστες, πολιτικοί πρόσφυγες από Κουρδιστάν και Τουρκία, άστεγοι και άποροι, ηλικιωμένοι, πρώην τοξικοεξαρτημένοι κ.ά.
Τα εμπόδια
Εν τω μεταξύ, το θέμα της αποκατάστασης των κηρυγμένων ως διατηρητέων προσφυγικών πολυκατοικιών (χαρακτηριστικά δείγματα οικιστικής οργάνωσης του μοντέρνου κινήματος του Μεσοπολέμου, ανάμεσα σε άλλα) κοντεύει να καταστεί ανέκδοτο. Αλλά πού βρισκόμαστε σήμερα; Τον Μάιο του 2019 εκδόθηκε από τον Δήμο Αθηναίων η οικοδομική άδεια. Βασίστηκε σε μια μελέτη του 2018 που είχαν ετοιμάσει και δωρίσει τα «Ελληνικά Πετρέλαια», αλλά δεν παρελήφθη ποτέ από την Περιφέρεια Αττικής και τελικώς περιήλθε στην «Ανάπλαση Δημοσίων Χώρων Α.Ε.». Με τιμές 2021 το κόστος για την αποκατάσταση των κτιρίων ανερχόταν σε 12 εκατ. ευρώ. Πού έχει κολλήσει το θέμα σήμερα; Για την παραλαβή και την αποδοχή μελέτης ιδιωτικού φορέα από οργανισμό του Δημοσίου προβλέπεται συγκεκριμένη γραφειοκρατική διαδικασία στην οποία περιλαμβάνονται τυχόν παρατηρήσεις, τεχνικός έλεγχος και δυνατότητα επικαιροποίησης. Αυτή η διαδικασία σταμάτησε πέρυσι από το περιφερειακό συμβούλιο, όταν ακόμα επικεφαλής της Περιφέρειας Αττικής ήταν ο Γιώργος Πατούλης. Εν τω μεταξύ τον Μάιο έληξε και η ισχύς της οικοδομικής άδειας, επομένως όλο το σχέδιο είναι πρακτικά στον αέρα. Πληροφορίες θέλουν τον νυν περιφερειάρχη Νίκο Χαρδαλιά να ενδιαφέρεται για το θέμα, ακόμα κι αν χρειαστεί να προχωρήσουν οι εργασίες αποκατάστασης των κτιρίων σε δύο φάσεις, όπως, συμπτωματικά, συνέβη και κατά τη διάρκεια κατασκευής τους την περίοδο 1933-1936: σε πρώτο χρόνο η ανακαίνιση των πρώτων τεσσάρων πολυκατοικιών που ανήκουν στο σύνολό τους στην Περιφέρεια και σε δεύτερο χρόνο οι άλλες τέσσερις όπου βρίσκονται διασκορπισμένα τα 51 διαμερίσματα που παρέμειναν στα χέρια ιδιωτών.
Ζωηρό ενδιαφέρον για την ανάπλαση των Προσφυγικών έχει δείξει ο βουλευτής Α΄ Αθηνών, καθηγητής Αγγελος Συρίγος. Τον ρωτάω πώς μπορεί να προχωρήσει μια τόσο σημαντική ανάπλαση εάν διαφωνούν κάποιοι από τους 51 ιδιώτες. «Κατ’ αρχάς οι τέσσερις από τις οκτώ πολυκατοικίες ανήκουν καθ’ ολοκληρίαν στην Περιφέρεια. Επιπλέον, με ειδική διάταξη νόμου (άρθρο 70, νόμος 4603/2019) έχει δοθεί η δυνατότητα στο 66% των συνιδιοκτητών των ακινήτων όλου του συγκροτήματος να υποβάλουν αίτηση για οικοδομική άδεια για την αποκατάσταση των κηρυγμένων μνημείων κατά παρέκκλιση των διατάξεων της πολεοδομικής νομοθεσίας. Τα ακίνητα που ανήκουν στην Περιφέρεια αντιπροσωπεύουν το 78% του συνόλου. Επομένως η αποκατάσταση μπορεί να προχωρήσει χωρίς πρόβλημα».
Οσο για τη μελλοντική χρήση τους, επιβεβαιώνει ότι έχουν υπάρξει σκέψεις για δημιουργία κοινωνικής κατοικίας για ανέργους, φοιτητές ή νέα ζευγάρια, για φιλοξενία σε κάποια από τα διαμερίσματα συγγενών ασθενών του νοσοκομείου «Αγιος Σάββας» και για δημιουργία μουσείου σε κάποιο από τα κτίρια. «Ολα αυτά είναι απολύτως κατανοητά και αποδεκτά και θα μπορούσαν να προχωρήσουν», τονίζει ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας. «Με δεδομένο, όμως, το πρόβλημα που υπάρχει σήμερα με την υπογεννητικότητα, θα άξιζε να εξεταστεί η πιθανότητα να δοθούν πρωτίστως σε ζευγάρια με παιδιά, αφού κάποια από τα διαμερίσματα συνενωθούν δεδομένου ότι είναι πολύ μικρά». Το «θα μπορούσαν να προχωρήσουν» ακούγεται περισσότερο σαν μια ευχή του Αγγελου Συρίγου παρά απηχεί τη σημερινή, περίπλοκη πραγματικότητα. Αυτή τη στιγμή οι μελλοντικές χρήσεις των οκτώ πολυκατοικιών και οι χρόνιες δυσκαμψίες του ελληνικού Δημοσίου που μας έχουν κληρονομήσει αυτή την εικόνα στο κέντρο της Αθήνας μοιάζουν με το μικρότερο πρόβλημα σε σχέση με το μέλλον των Προσφυγικών. Τα εμπόδια χρόνο με τον χρόνο γίνονται όλο και μεγαλύτερα.
Σε ποιον ανήκουν τα 228 διαμερίσματα των 50 τετραγωνικών
177 διαμερίσματα έχουν περάσει στην κυριότητα της Περιφέρειας Αττικής, μετά τις απαλλοτριώσεις.
51 παραμένουν στους παλιούς ιδιοκτήτες τους.
