«Οταν πριν από χιλιάδες χρόνια ήρθαν οι πρώτοι κάτοικοι στο λεκανοπέδιο της Αττικής, βρήκαν μια περιοχή με βράχια και άνυδρη. Μια έρημο. Η άνθιση της ελιάς από τη θεά Αθηνά έδωσε το όνομά της στην περιοχή, επειδή άνθισε σε ένα μέρος που ήταν ξηρό. Ολοι οι περιηγητές που έφτασαν στην περιοχή από τον Mεσαίωνα έως τον 19ο αιώνα, περιγράφουν την περιοχή του λεκανοπεδίου ως την περιοχή των βράχων».
Αυτή η αφήγηση στην «Κ» από τον Χρήστο Ζερεφό, καθηγητή, γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών και εθνικό εκπρόσωπο για την κλιματική αλλαγή, μόνο τυχαία δεν είναι. Τόσο ο ίδιος, όσο και άλλοι ειδικοί που μίλησαν στην «Κ», θεωρούν ότι ο κίνδυνος της ερημοποίησης της Αττικής, εξαιτίας και της τελευταίας καταστροφικής πυρκαγιάς, είναι περισσότερο από ορατός. Το λεκανοπέδιο δεν κινδυνεύει να μετατραπεί άμεσα σε «περιοχή των βράχων». Εντούτοις, τα εκατοντάδες χιλιάδες καμένα στρέμματα της Αττικής, σε συνδυασμό με την κλιματική κρίση και τη λειψυδρία, συνθέτουν –ήδη– ένα μείγμα με τρομερά δυσμενείς συνθήκες για το περιβάλλον και τους κατοίκους της.
«Κινδυνεύει από ερημοποίηση μια ήδη ημιερημοποιημένη περιοχή»
Οπως εξήγησε ο κ. Ζερεφός, «από τον 19ο αιώνα κι έπειτα, άρχισαν στην Αττική οι δασώσεις και οι αναδασώσεις, που προχώρησαν έως τις μέρες μας. Πλέον όμως ακολουθούμε αντίστροφη πορεία: Εχουμε χάσει τουλάχιστον το 40% του περιαστικού δάσους της Αττικής τα τελευταία χρόνια».
Η τελευταία καταστροφική πυρκαγιά στην Αττική μπορεί, σύμφωνα με τον ίδιο, «να επιταχύνει τον ρυθμό ημιερημοποίησης. Ολοι οι δείκτες ξηρασίας δείχνουν ότι το λεκανοπέδιο αλλά και όλη η περιοχή της ανατολικής Ελλάδας, από τον Βόλο έως τη Σπάρτη, είναι ήδη ημιερημοποιημένη. Επομένως, οι συνέπειες αυτής της πυρκαγιάς θα είναι μεγάλες. Επειδή πολλές από τις περιοχές που κάηκαν, έχουν καεί και στο παρελθόν, φοβάμαι ότι κινδυνεύει από ερημοποίηση, μια περιοχή που είναι ήδη ημιερημοποιημένη».
Επειδή πολλές από τις περιοχές που κάηκαν, έχουν καεί και στο παρελθόν, φοβάμαι ότι κινδυνεύει από ερημοποίηση, μια περιοχή που είναι ήδη ημιερημοποιημένη.
Αλλωστε, ο ορατός πλέον κίνδυνος της ερημοποίησης της Αττικής δεν οφείλεται, σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό, μόνο στις δασικές πυρκαγιές αλλά και στο ότι «έχουμε αυτό που ονομάζεται κλιματική αλλαγή και εξελίσσεται ταχύτερα απ’ όσο περιμέναμε. Πολλά από τα πηγάδια έχουν στερέψει, το νερό μειώνεται. Χρειάζεται μια συνολική προσπάθεια και μέσω της χρήσης της αφαλάτωσης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, αλλά και της αυστηροποίησης των νόμων σχετικά με τις πυρκαγιές στα βουνά και στον αστικό ιστό».
«Το κάθε δέντρο πρέπει να αποκτήσει συγκεκριμένη οντότητα»
Από την πλευρά του, ο Ευθύμης Λέκκας, καθηγητής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ), σχολίασε στην «Κ» ότι «η Αττική είναι μια περιοχή που συγκεντρώνει το 40% του πληθυσμού και περίπου το 35% της βιομηχανίας. Είναι το οικονομικό κέντρο και διαθέτει έναν τεράστιο αστικό ιστό. Ολες αυτές οι παράμετροι δημιουργούν τεράστιες πιέσεις σε όλα τα επίπεδα για το λεκανοπέδιο».
Το φυσικό περιβάλλον της Αττικής, σύμφωνα με τον ίδιο, «από πολύ ευνοϊκό που ήταν, τείνει να γίνει εξαιρετικά αρνητικό. Αρχικά, οι υδάτινοι υπόγειοι πόροι είναι σχεδόν εξαντλημένοι. Παράλληλα, το γεγονός ότι περίπου το 60% της Αττικής είναι καλυμμένο από οικιστικό ιστό, έχει επιπτώσεις μεταξύ άλλων στο κλίμα, το μικροκλίμα και την ποιότητα του αέρα».
Σαν να μην έφτανε όμως αυτό, «στην Αττική πριν από σχεδόν δέκα χρόνια είχαμε περίπου δύο εκατομμύρια στρέμματα δάσους. Τώρα έχουν μείνει μόνο τα μισά. Κάθε χρόνο απομειώνεται η έκταση του δασικού ιστού, ο οποίος δέχεται πιέσεις και από τη μεικτή δόμηση: Εδώ και πενήντα χρόνια, η αυθαίρετη δόμηση καταλαμβάνει και δάση, δημιουργώντας τον μεικτό ιστό μεταξύ δάσους και οικισμού».
Ο λόγος που ο κ. Λέκκας θεωρεί ότι τα δάση της Αττικής πρέπει να μπουν σε «καραντίνα», είναι επειδή «αποτελούν τους φυσικούς πνεύμονες του λεκανοπεδίου. Η απώλεια περίπου του 50% των δασών της Αττικής επιβαρύνει όλους τους δείκτες στον αέρα, το έδαφος και το υπέδαφος. Μετά την τελευταία πυρκαγιά, άλλα και όσες έχουν προηγηθεί, ιδίως σε Πεντέλη, Πάρνηθα, Θριάσιο Πεδίο και Κερατέα και σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, είναι δεδομένο ότι θα έχουμε υψηλότερες θερμοκρασίες. Επίσης, οι άνεμοι θα είναι πολύ πιο ισχυροί σε αυτές τις περιοχές, ενώ δεν θα ανανεώνεται το οξυγόνο. Θα συγκεντρώνονται μικροσωματίδια που θα δημιουργούν τεράστια προβλήματα στην πυκνοκατοικημένη περιοχή».
Η απώλεια περίπου του 50% των δασών στην Αττική τα τελευταία χρόνια επιβαρύνει όλους τους δείκτες στον αέρα, το έδαφος και το υπέδαφος. Μετά την τελευταία πυρκαγιά, άλλα και όσες έχουν προηγηθεί, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, είναι δεδομένο ότι θα έχουμε υψηλότερες θερμοκρασίες.
Το σημαντικότερο ζήτημα όμως για τον κ. Λέκκα είναι ότι «όταν το δάσος εξαφανιστεί από την επιφάνεια της γης και ειδικά όταν καταστραφεί δύο και τρεις φορές, όπως βλέπουμε να συμβαίνει, τότε δεν μπορεί να αναγεννηθεί. Βλέπουμε, ότι παρά τις προσπάθειες που γίνονται, τα αναδασωμένα δέντρα καίγονται. Ετσι όμως, το έδαφος μένει γυμνό και υφίσταται διάβρωση πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι αν υπήρχε δάσος. Αρα, δημιουργούνται πλημμυρικά φαινόμενα και η επιφάνεια του εδάφους απογυμνώνεται από τα βασικά συστατικά ώστε να μπορέσει να πάρει και πάλι μπροστά το δάσος».
Ως αποτέλεσμα, ο ίδιος κρίνει ότι «περιέρχομαστε σε μια κατάσταση ερημοποίησης στην Αττική. Ερημοποίηση δεν σημαίνει μια απέραντη έρημος, αλλά η απουσία κάθε γόνιμου στοιχείου από το έδαφος. Η μετατροπή ενός γόνιμου εδάφους σε άγονο, καθιστά δύσκολη την εφαρμογή οποιασδήποτε χρήσης γης».
Αυτός είναι ο λόγος που ο ίδιος σχολίασε ότι «το κάθε δέντρο, μα το κάθε δέντρο στην Αττική πρέπει να αποκτήσει συγκεκριμένη οντότητα. Πρέπει να υπάρξουν δράσεις για την αμυδρή επέκταση των δασών στην Αττική ή έστω για τη διαφύλαξη κάθε δέντρου ξεχωριστά. Βλέπουμε ότι στις Σέρρες καίγεται το δάσος εδώ και 20 ημέρες. Εκεί όμως η φωτιά μπορεί να είναι ένας παράγοντας αναγέννησης του δάσους. Στην Αττική όμως δεν έχουμε αυτή τη δυνατότητα».
«Επιβαρύνεται ένα ήδη υποβαθμισμένο περιβάλλον»
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται με δηλώσεις που παραχώρησε στην «Κ» και ο Παντελής Ξόφης, καθηγητής στο τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας, καθώς σχολίασε ότι η καταστροφική πυρκαγιά στην Αττική, «υποβαθμίζει ένα ήδη υποβαθμισμένο και επιβαρυμένο περιβάλλον. Είναι μια περιοχή που καίγεται πολλαπλά τα τελευταία χρόνια, σε κάποια μέρη της ακόμη και τρεις ή τέσσερις φορές».
Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τον ίδιο, ότι «οδηγούμαστε σε μια αλλαγή του τύπου βλάστησης. Ο κλασικός τύπος οικοσυστήματος της Αττικής, με τη χαλέπιο πεύκη, τα αείφυλλα και τα πλατύφυλλα, θα μετατραπεί σε ένα φρυγανικό οικοσύστημα. Σε αυτή την περίπτωση, τα είδη έχουν μικρό κύκλο ζωής και μπορούν να ανανεώνονται ύστερα από πυρκαγιά. Πρόκειται για κάτι που βλέπουμε ήδη. Ως επί το πλείστον, στην Αττική καίγεται χαμηλή βλάστηση, η οποία είναι αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς υποβάθμισης των δασών λόγω της πυρκαγιάς».
Οδηγούμαστε σε μια αλλαγή του τύπου βλάστησης. Ο κλασικός τύπος οικοσυστήματος της Αττικής, με τη χαλέπιο πεύκη, τα αείφυλλα και τα πλατύφυλλα, θα μετατραπεί σε ένα φρυγανικό οικοσύστημα.
Η σταδιακή απώλεια του παραδοσιακού οικοσυστήματος της Αττικής, προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις. «Ενα υψηλό δάσος, με πολύπλοκη κάθετη δομή, προσφέρει πολύ περισσότερες οικοσυστημικές υπηρεσίες, ειδικά σε ό,τι αφορά τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την προστασία του εδάφους και την υδατική οικονομία».
Σύμφωνα με τον ίδιο, «στα χαμηλά υψόμετρα όπου έχουμε συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, όπως στην Αττική, είναι που βλέπουμε τις περισσότερες πυρκαγιές. Οσο λοιπόν οι εκτάσεις μένουν ακάλυπτες από υψηλή βλάστηση ή βλάστηση που έχει αναπτυχθεί βάσει των συγκεκριμένων κλιματικών και εδαφικών συνθηκών, τότε προφανώς θα έχουμε μεγαλύτερη απώλεια νερού στη θάλασσα μέσω των ρεμάτων. Τα προβλήματα που θα έχουμε με την έλλειψη νερού τα επόμενα χρόνια θα οφείλονται και σε αυτόν τον λόγο».
Δεν είναι όμως μόνο αυτό: «Τα περιαστικά δάση προσφέρουν τεράστιες υπηρεσίες και σε ό,τι αφορά την απορρύπανση της ατμόσφαιρας και της απορρόφησης αιωρούμενων σωματιδίων. Οταν καίγονται, υποβαθμίζεται τόσο η ατμόσφαιρα, όσο και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων».
Ως αποτέλεσμα, ο κ. Ξοφης κρίνει ότι «τις επόμενες δεκαετίες, η Αττική θα έχει ένα περισσότερο ξηροθερμικό περιβάλλον. Ωστοσο, η προστασία από τις πυρκαγιές μπορεί να επιτευχθεί. Σε διαφορετική περίπτωση, θεωρώ ότι το 2050, περιοχές της Αττικής όπως η Πεντέλη, θα μετατραπούν σε φρυγανικό θαμνώδες οικοσύστημα. Θα κυριαρχήσουν δηλαδή οικοσυστήματα που βλέπουμε σε νησιωτικές περιοχές του κεντρικού και νότιου Αιγαίου».
