Η φωτιά έχει πλέον σβήσει. Ο αντίκτυπος της καταστροφικής πυρκαγιάς που έπληξε τη βορειοανατολική Αττική είναι ορατός. Μια γυναίκα 65 ετών έχασε τη ζωή της. Περισσότερα από 100.000 στρέμματα δάσους έγιναν στάχτη. Περίπου εκατό σπίτια παραδόθηκαν στις φλόγες. Αγνωστος είναι ο αριθμός των ζώων που χάθηκαν. Η καταστροφή όμως, αφήνει και σημάδια που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι. Οι απέλπιδες προσπάθειες των κατοίκων να σώσουν τους ίδιους, τους ανθρώπους τους και την περιουσία τους, αποτελούν μια τρομακτικά ψυχοφθόρα συνθήκη. Μετά τη μεγάλη μάχη, αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι καλούνται να επιστρέψουν στον τόπο τους που όμως, δεν προσφέρει πλέον ασφάλεια, αλλά φέρνει συνεχώς θύμησες από τον τρόμο της φωτιάς. Σύμφωνα με όσα λένε ειδικοί στην «Κ», το ψυχικό τραύμα που προκαλείται στους ανθρώπους που βίωσαν μια τέτοια συνθήκη, δεν είναι εύκολο να κλείσει.
«Αίσθημα αδυναμίας μπροστά στον κίνδυνο της φωτιάς»
Σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» ο Ιωάννης Νίκου, σύμβουλος ψυχικής υγείας, συνθετικός ψυχοθεραπευτής Msc και θεραπευτής ψυχικού τραύματος, «όταν ένας άνθρωπος βλέπει τη φωτιά να τον προσεγγίζει κι επειδή δεν ξέρει πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, το πρώτο που βιώνει είναι έντονος φόβος. Οσο η φωτιά τον πλησιάζει, σίγουρα θα βιώσει απόγνωση, λύπη και θυμό. Ανάλογα με το πόσο κοντά θα βρεθεί στο πύρινο μέτωπο, μπορεί μετέπειτα να αισθάνεται ανησυχία, πιθανή σύγχυση, ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού και δυσκολία συγκέντρωσης».
Ο άνθρωπος που βλέπει τη φωτιά να πλησιάζει, καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις: να μείνει ή να φύγει; Πρέπει να προστατεύσει με ίδια μέσα τον εαυτό του, τους ανθρώπους του, την περιουσία του ή ενδεχομένως κάποιο κατοικίδιο. Είναι μια πολύ μεγάλη και δύσκολα διαχειρίσιμη τραυματική εμπειρία.
Την ώρα της φωτιάς σύμφωνα με τον ίδιο, «ο άνθρωπος που βλέπει τη φωτιά να πλησιάζει, καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις: να μείνει ή να φύγει; Αποφάσεις πολύ δύσκολες και ενδεχομένως επικίνδυνες. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το σύστημα αντιμετώπισής μας βρίσκεται σε πολύ μεγάλη ένταση. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση, καλείται να προστατεύσει με ίδια μέσα τον εαυτό του, τους ανθρώπους του, την περιουσία του ή ενδεχομένως κάποιο κατοικίδιο. Είναι μια πολύ μεγάλη και δύσκολα διαχειρίσιμη τραυματική εμπειρία».
Από την πλευρά της, η Αθηνά Φραγκούλη, πρόεδρος του Δ.Σ. της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων, δήλωσε στην «Κ» ότι «πάντα μια φωτιά και οποιοδήποτε γεγονός ενέχει μέσα του το περιβάλλον, δημιουργεί εκείνη τη στιγμή μεγάλο σοκ. Η συμπεριφορά του καθενός εκείνη τη στιγμή διαφέρει. Αλλοι τρέχουν για να αποφύγουν το γεγονός κι άλλοι μένουν να το αντιμετωπίσουν. Η φωτιά είναι ένας κίνδυνος που τον βλέπεις να έρχεται. Υπάρχει πάντα το αίσθημα της αδυναμίας μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο κι ένα απροσδιόριστο αίσθημα επιβίωσης».
«Μόνιμο αίσθημα κινδύνου»
Ο πύρινος εφιάλτης κάποτε τελειώνει, εντούτοις σύμφωνα με τον κ. Νίκου, «ο άνθρωπος μπορεί να βρίσκεται πλέον σε ένα ασφαλές περιβάλλον, αλλά να έχει ένα μόνιμο αίσθημα κινδύνου, χωρίς να υπάρχει πλέον απειλή. Δεν μπορεί να βρεθεί σε κατάσταση χαλαρότητας. Πιθανόν να του είναι δύσκολο έως αδύνατον να κοιμηθεί, να βλέπει εφιάλτες. Συνήθως υπάρχει εναλλαγή ανάμεσα σε θλίψη, φόβο και θυμό. Μπορεί να σκέφτεται συνεχώς τι διαφορετικό θα μπορούσε να κάνει την ώρα της φωτιάς ή τι δεν έκανε».
Παράλληλα, ένας άνθρωπος με τέτοια βιώματα, «έχει εικόνες. Οταν όλα έχουν τελειώσει και βρεθεί σε ασφαλές περιβάλλον, αυτό δεν σημαίνει ότι πλέον όλα είναι καλά. Σίγουρα μπορεί να βιώνει συμπτώματα μετατραυματικού στρες, να μην μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση, ακόμη και τον εαυτό του».
Η ψυχολογική επιβάρυνση μπορεί να γίνει ακόμη μεγαλύτερη σύμφωνα με τον κ. Νίκου, όταν «ο άνθρωπος που βίωσε τον κίνδυνο της φωτιάς επιστρέψει στο περιβάλλον όπου ζούσε. Την περιοχή που ήταν το σπίτι του και την οποία θεωρούσε ασφαλή. Οταν αντικρίσει τα καμένα σπίτια και την καμένη φύση, ζώα που μπορεί να χάθηκαν και ανθρώπους που μπορεί να κινδύνεψαν, αυτές οι εικόνες αποτελούν ερέθισμα για την επαναβίωση όσων έζησε την ώρα της φωτιάς».
Οταν αντικρίσει τα καμένα σπίτια και την καμένη φύση, ζώα που μπορεί να χάθηκαν και ανθρώπους που μπορεί να κινδύνεψαν, αυτές οι εικόνες αποτελούν ερέθισμα για την επαναβίωση όσων έζησε την ώρα της φωτιάς.
Εξόχως σημαντική σύμφωνα τον ίδιο είναι «η διαχείριση του μετά. Ενάς άνθρωπος που χάθηκε, δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Ενα σπίτι που κάηκε λίγο ή ολοσχερώς, δεν είναι εύκολο να αποκατασταθεί. Κι αν υπάρχει οικονομική υποστήριξη, έχει καλώς. Αν όμως δεν υπάρχει; Ακόμη και η διαχείριση των γραφειοκρατικών ζητημάτων για την οικονομική υποστήριξη από το κράτος μπορεί να προκαλέσει άγχος. Ολα αυτά τα γεγονότα είναι δεύτερα συμπτώματα, που λειτουργούν επίσης ως επιβαρυντικοί παράγοντες».
Αυτός είναι ο λόγος που ο ίδιος θεωρεί ότι ένας πυροπαθής «χρειάζεται να αντιμετωπιστεί σαν να ήταν μικρό παιδί, που θα του παρασχεθεί ασφάλεια και υποστήριξη από τους κοινωνικούς φορείς και τις ψυχολογικές δομές, ώστε να αντέξει αυτό το βάρος. Οχι μόνο την ώρα της καταστροφής και της δύσκολης τραυματικής εμπειρίας, αλλά και μετά».
«Να μην υπάρξει και ψυχολογική καταστροφή»
Δεδομένου ότι αρκετές περιοχές –ειδικά– στην Αττική έχουν καεί πολλαπλά, ο κ. Νίκου ανέφερε ότι «εδώ μιλάμε για επανατραυματισμό. Οταν ένας άνθρωπος που κάηκε η περιοχή του πριν από κάποια χρόνια, βλέπει ξανά το ίδιο φαινόμενο, βιώνει ακόμη πιο έντονο στρες, από κάποιον που το βιώνει για πρώτη φορά».
Αναφορικά με το πώς αντιμετωπίζουν την κατάσταση τα παιδιά, ο ίδιος ανέφερε ότι «το παιδί χρησιμοποιεί τη λογική του γονέα για να αντιμετωπίσει το συναισθηματικό του βάρος. Οι γονείς είναι αυτοί που θα πρέπει να διασφαλίσουν το αίσθημα της ασφάλειας στα παιδιά. Να τους δώσουν να καταλάβουν ότι σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση είναι όλοι μαζί και θα την αντιμετωπίσουν με ηρεμία. Είναι δύσκολο για έναν γονιό να καλείται να αντιμετωπίσει τα ίδια του τα συναισθήματα και να είναι καλό παράδειγμα για το παιδί. Εφόσον το παιδί δει τον γονιό του σε πανικό, τρομάζει πιο πολύ απ’ ό,τι ένας ενήλικας».
Αν τα συναισθήματα είναι πολύ έντονα και παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά του, χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη. Ακόμη και να μην υπάρχει πλέον κίνδυνος φωτιάς, ένας άνθρωπος με μετατραυματικό στρες μπορεί να βλέπει τη φλόγα ενός αναπτήρα, να νιώθει φόβο και να τον κατακλύζει ένα έντονο συναίσθημα.
Σχετικά με το πόσο έντονο και μακροχρόνιο μπορεί να είναι το μετατραυματικό στρες, ο κ. Νίκου ανέφερε ότι «εξαρτάται από τα βιώματα, τις εμπειρίες του και από το δίκτυο στήριξης που έχει λάβει. Αν τα συναισθήματα είναι πολύ έντονα και παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά του, χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη. Ακόμη και να μην υπάρχει πλέον κίνδυνος φωτιάς, ένας άνθρωπος με μετατραυματικό στρες μπορεί να βλέπει τη φλόγα ενός αναπτήρα και να νιώθει φόβο και να τον κατακλύζει ένα έντονο συναίσθημα. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να στηριχθούν άμεσα. Να μην υπάρξει και ψυχολογική καταστροφή».
Σύμφωνα με τον κ. Νίκου «τέτοιες καταστάσεις βιώνονται πολύ πιο έντονα από ανθρώπους που δεν έχουν τη δυνατότητα να το αντιμετωπίσουν. Για παράδειγμα, ένας ηλικιωμένος δεν μπορεί εύκολα να τρέξει να φύγει από τη φωτιά. Αυτός ο άνθρωπος, αν βρεθεί ξαφνικά εκτός του σπιτιού του, σε ένα άλλο σπίτι ή μια δομή φιλοξενίας, σίγουρα θα βιώνει ακόμη πιο έντονα την κατάσταση».
«Να βρει την ελπίδα για το αύριο»
Από τον περασμένο Φεβρουάριο και για ένα εξάμηνο, κλιμάκιο της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος, παρείχε ψυχολογική υποστήριξη κατοίκων πυρόπληκτων περιοχών στη Ροδόπη από την καταστροφική πυρκαγιά του περασμένου Αυγούστου. Οπως σχολίασε η κ. Φραγκούλη, «εκτός από τις πρώτες ώρες της φωτιάς, το σημαντικό είναι να δουλευτεί το τραύμα που έφερε αυτό το έκτακτο γεγονός. Υπάρχουν μέθοδοι όπως η ζωγραφική μέσω της οποίας οι άνθρωποι και τα παιδιά μπορούν να εκδηλώσουν τον πόνο τους».
Βάσει της εμπειρίας της, βοηθητικό είναι «ο άνθρωπος να διηγηθεί όσα έζησε. Ειδικά οι ομαδικές συναντήσεις βοηθούν στη συλλογικότητα και στο μοίρασμα του συναισθήματος. Σημαντικό είναι επίσης να καταφέρεις να πιαστείς από κάτι θετικό. Να πεις ότι γλίτωσαν οι άνθρωποί σου, ο γείτονας, το σπίτι σου. Υπήρξαν άνθρωποι που έτρεχαν να ξεφύγουν από τη φωτιά και βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Τότε, τους βοήθησε κάποιος γείτονας ή ένας πυροσβέστης να γλιτώσουν κι αυτό τους συγκινούσε. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί κανείς να ακουμπήσει κάπου συναισθηματικά, ώστε να αντλήσει δύναμη προκειμένου να κατορθώσει να οργανώσει τη ζωή του. Να βρει την ελπίδα για το αύριο».
