«Θέλω να ζήσω όπως εμένα μου αρέσει, με τους φίλους μου». Εχουμε συνηθίσει να ακούμε τέτοιες δηλώσεις από εφήβους· όμως το εν λόγω «μανιφέστο» προέρχεται από ανθρώπους που διανύουν την έβδομη δεκαετία της ζωής τους.
Δεν είναι ούτε ένας ούτε δύο, αλλά 8.260 οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία «Κοινότητες συγκατοίκησης ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας». Πρόκειται για μια ιδιαίτερα δραστήρια ομάδα στο Facebook, αλλά τα μέλη της, που αυτοπροσδιορίζονται ως baby boomers, πραγματοποιούν συχνά και διά ζώσης συναντήσεις προκειμένου να γίνουν φίλοι στην πραγματική και όχι στην εικονική ζωή. Απόλυτα λογικό, αν σκεφτούμε ότι σχεδιάζουν να γίνουν… συγκάτοικοι.
Ολα ξεκίνησαν από μια καταστροφή. «Ηταν καλοκαίρι του 2021 και η πυρκαγιά έκαιγε τη βόρεια Εύβοια, όπου ζω από το 2015», περιγράφει στην «Κ» η 65χρονη Μαλάμω Στεργίου. «Τότε συνειδητοποίησα ότι θα ήταν πολύ καλύτερο να έμεναν και άλλοι άνθρωποι μαζί μου». Οι φωτιές έσβησαν, αλλά η σπίθα που άναψε μέσα στην κ. Στεργίου δεν έσβησε. «Αρχισα να κάνω έρευνα». Οταν γκούγκλαρε τη λέξη «γηρατειά», το σύστημα απευθείας της έβγαζε «γηρατειά και κατάθλιψη» ή «γηρατειά και κοινωνικός αποκλεισμός». «Ο ηλικιακός ρατσισμός είναι διάχυτος». Παρ’ όλη την αποθάρρυνση, η κ. Στεργίου συνέχισε την έρευνα. «Εντόπισα πλήθος παρόμοιων πρωτοβουλιών στην Ευρώπη».
Η κ. Στεργίου μοιράστηκε τις σκέψεις της με συνομήλικους φίλους της. Η ιδέα της συγκατοίκησης «άρεσε ακόμα και σε ζευγάρια στα οποία είναι και οι δύο υγιείς». Ολοι άλλωστε ανακαλούν ότι τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, μεταξύ σοβαρού και αστείου, έχουν πει με φίλους: «Οταν θα μεγαλώσουμε, θα μείνουμε μαζί». «Να, λοιπόν, που μεγαλώσαμε και έφθασε αυτή η ώρα», λέει γελώντας η κ. Στεργίου, η οποία δημιούργησε την ομάδα στο Facebook, στην οποία κάθε εβδομάδα προστίθεντο περί τα δέκα άτομα.
Τον Σεπτέμβριο του 2023 η κ. Στεργίου ολοκλήρωσε και τη διαδικασία σύστασης αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας με το όνομα «Κοινότητες Συγκατοίκησης Νάμα» και εν συνεχεία ανέθεσε σε ένα εξειδικευμένο γραφείο την εκπόνηση business plan. Το ζητούμενο είναι ο χώρος. «Θέλουμε να εξασφαλίσουμε ένα κτίριο σε τιμή χαμηλότερη της αγοράς».
«Το καλοκαίρι του ’21, που η πυρκαγιά έκαιγε τη Β. Εύβοια όπου ζω, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλύτερο να ζούσαν κι άλλοι άνθρωποι μαζί μου», λέει στην «Κ» η 65χρονη Μαλάμω Στεργίου.
Eχοντας πλέον νομικό πρόσωπο, η ομάδα έχει προσεγγίσει δήμους και ΔΕΚΟ, με τη λογική ότι ενδεχομένως έχουν στην κυριότητά τους διαθέσιμα κτίρια. Στον Δήμο Αθηναίων έχουν βρει ευήκοα ώτα, εξ ου και από κοινού διοργάνωσαν τον Απρίλιο μια ημερίδα σχετικά με την κοινωνικότητα στην τρίτη ηλικία. «Η κοινωνική κατοικία, σε όλες τις μορφές, αποτελεί για εμάς προτεραιότητα, αναζητούμε απλώς χρηματοδότηση, διότι τα υπάρχοντα χρηματοδοτικά εργαλεία θέτουν διαφορετικά κοινωνικά κριτήρια», σημειώνει στην «Κ» η αντιδήμαρχος ενεργού γήρανσης Ολγα Δούρου. «Εχουμε υπόψη κτίρια που δεν αξιοποιούνται, δεν ανήκουν στον Δήμο Αθηναίων, αλλά βρίσκονται εντός των γεωγραφικών ορίων του», προσθέτει. Παράλληλα, «φιλοδοξούμε να πλαισιώσουμε την πρωτοβουλία με υποστηρικτικές υπηρεσίες προς τους ενοίκους, αλλά και να εξασφαλίσουμε ορισμένες θέσεις για άτομα που ενδεχομένως δεν έχουν ενταχθεί στην κίνηση, αντιμετωπίζουν όμως στεγαστικό πρόβλημα», αναφέρει η ίδια, που συμμετείχε ενεργά στην ημερίδα.
«Θέλω να μένω σε ένα σπίτι με άλλες συνομήλικές μου γυναίκες. Θεωρώ ότι πολλές δράσεις θα αποφασίζονται αυτόματα και αυθόρμητα. Θέλω τα βράδια να πηγαίνω στο σαλόνι και να μπορώ να τις συναντώ για να πιούμε ένα ποτό, να δούμε μια ταινία, να κουβεντιάσουμε…» λέει στην «Κ» μια 63χρονη συνταξιούχος που μετέχει στην κίνηση. «Είμαι εξοικειωμένη με την ιδέα της συγκατοίκησης: Γεννήθηκα σε ένα χωριό της Θεσσαλίας, προκειμένου να μπορέσω να φοιτήσω στο γυμνάσιο μετακόμισα στην πλησιέστερη κωμόπολη, όπου συγκατοικούσα με 2-3 συνομήλικα παιδιά», προσθέτει.
Τα κίνητρα
Βεβαίως, τα κίνητρα κάθε μέλους διαφέρουν. Aλλοι θέλουν να ανεξαρτητοποιηθούν από τα παιδιά τους, άλλοι να κάνουν οικονομία ή να ξαναζήσουν την ξεγνοιασιά των φοιτητικών τους χρόνων. Το διάστημα 1970-1974, άλλωστε, μια ομάδα αρχιτεκτόνων, αποφοίτων του ΕΜΠ, είχε κατασκευάσει μια ιδιόκτητη πολυκατοικία για τον σκοπό αυτό. Ενα όνειρο που εν συνεχεία ναυάγησε.
Ολη αυτή η τότε ανανεωτική πνοή συνδέεται με τη νοοτροπία των baby boomers. «Πρωταγωνιστήσαμε σε σημαντικές κοινωνικές αλλαγές», υπενθυμίζει η κ. Στεργίου, «στην κατάργηση της προίκας, στη διατήρηση του πατρικού επιθέτου, στην απενοχοποίηση του διαζυγίου». Τώρα, στο κατώφλι των 70 ετών, «δεν σκοπεύουμε να κάτσουμε καλά», λέει γελώντας, «διεκδικούμε να τα περάσουμε όπως θέλουμε». Αλλωστε, πλάι στις πολύ μεγάλες νίκες, αυτή η γενιά μετράει και ήττες. «Εχουμε δεινοπαθήσει τα τελευταία 15 χρόνια», σημειώνει η 65χρονη γυναίκα, «ζήσαμε περικοπή των συντάξεων, τη γενικευμένη και πολυετή οικονομική κρίση που μας βρήκε στη δύση της καριέρας και μετά την πανδημία και τον εγκλεισμό».
«Το μυστικό για να μην απομονωθούμε μεγαλώνοντας είναι να διευρύνουμε διαρκώς τον κύκλο μας», λέει η δρ Μυρτώ- Μαρία Ράγγα.
Πόσο πιθανό θεωρεί, τελικά, να αποκτήσει συγκατοίκους; «Πριν από εννέα μήνες ήμουν διστακτική, αλλά πλέον λαμβάνουμε θετικά μηνύματα από πολλές πλευρές», απαντά. «Εχουμε υπόψη ένα συγκεκριμένο κτίριο, άνω των 2.000 τ.μ., το οποίο πληροί ορισμένες προϋποθέσεις». Δεδομένου, όμως, ότι πρέπει να ξεπεραστούν νομικά εμπόδια και να γίνουν οικοδομικές εργασίες, απαιτείται ένα χρονικό διάστημα άνω των δύο ετών – στο πιο αισιόδοξο σενάριο. «Οσοι δεν θέλουν να περιμένουν θα μπορούσαν ίσως να νοικιάσουν από κοινού ένα μεγάλο διαμέρισμα, για να διαπιστώσουν αν υπάρχει χημεία», αντιπροτείνει η ίδια.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, μέλη της πολυπληθούς ομάδας από Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο και Καρδίτσα έκαναν μια «πρόβα» συγκατοίκησης σε ένα ξενοδοχείο στην Αιδηψό, όπου μοιράστηκαν ανά δύο τα δωμάτια. Κατά γενική ομολογία πέρασαν καλά, ωστόσο διεφάνη ότι ορισμένοι δυσκολεύονται να πειθαρχήσουν στους κανόνες.
«Πιο βιώσιμη λύση θεωρώ τις διαγενεακές μορφές κατοικιών»
«Η κοινωνικοποίηση και η αλληλοϋποστήριξη είναι τα βασικά οφέλη της συγκατοίκησης για όλες τις ηλικίες», σχολιάζει η δρ Ψυχολογίας – Γεροντολογίας Μυρτώ-Μαρία Ράγγα. «Τα άτομα τρίτης ηλικίας έχουν ως πρόσθετο όφελος την ενεργοποίηση μυαλού και σώματος μέσα από την ανθρώπινη επαφή – εφόσον υπάρχει». Η κ. Ράγγα έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τα διάφορα μοντέλα κατοικίας στην τρίτη ηλικία στη διδακτορική διατριβή της. Οι πρώτες κοινότητες ηλικιωμένων στην Ευρώπη συναντώνται το ’60 στη Γερμανία. «Η ανάγκη προέκυψε όταν οι άλλοτε ακμαίοι εθελοντές σε κέντρα προστασίας παιδιών άρχισαν να γερνούν και να μην μπορούν να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους», διηγείται η ίδια. «Μη θέλοντας να εγκαταλείψουν τους ανθρώπους που είχαν αφιερώσει τη ζωή τους σε ορφανά παιδιά, δημιουργήθηκαν οι πρώτες μαζικές κατοικίες ηλικιωμένων, οι οποίες μετεξελίχθηκαν σε γηροκομεία». Υπό κανονικές συνθήκες, ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ των κοινοτήτων και ενός οίκου ευγηρίας είναι διακριτές.
Τα «χωριά ηλικιωμένων»
Στο εξωτερικό λειτουργούν σήμερα διαφορετικά μοντέλα. Τα «χωριά ηλικιωμένων», όπως το Sun City στις ΗΠΑ, δημιουργούν υποστηρικτικές κοινότητες συνομηλίκων, αλλά συνήθως είναι πολύ ακριβά, καθώς συντηρούνται ολόκληρα χωριά από τα ενοίκια των κατοίκων. Στη Δανία και στην Ολλανδία έχουν δημιουργηθεί «χωριά ατόμων με άνοια», στα οποία όσοι μετακομίζουν έχουν ήδη διαγνωστεί σε αρχικά στάδια της νόσου. Στις «κατοικίες υποστηριζόμενης διαβίωσης» στον ιστό της πόλης, οι ένοικοι συνεχίζουν να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας, έχοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα υποστήριξης από κάποιον επαγγελματία. «Ενα από τα προβλήματα που προκύπτουν είναι ότι έπειτα από κάποια χρόνια οι ένοικοι είναι όλοι τόσο μεγάλοι σε ηλικία που συνήθως δεν μπορούν να αλληλοϋποστηριχθούν και δεν γίνεται ανανέωση προσώπων ούτε “μπόλιασμα” της ομάδας με νεότερα πρόσωπα», επισημαίνει. «Τείνουμε να διαχωρίζουμε τους νέους από τους ηλικιωμένους και αυτό γιγαντώνει τα ήδη υφιστάμενα στερεότυπα», σημειώνει. «Προσωπικά θεωρώ πιο βιώσιμες τις διαγενεακές μορφές κατοικιών, που δίνουν τη δυνατότητα της αλληλοϋποστήριξης και της κοινωνικής συνοχής».
«Προτείνω στον κάθε ενδιαφερόμενο να γνωρίσει την ομάδα, να βρει τα μέλη με τα οποία ταιριάζει καλύτερα και να προσπαθήσει να μην περιοριστεί μόνο στους “δικούς” του», αναφέρει εν είδει συμβουλής. «Το μυστικό για να μην απομονωθούμε μεγαλώνοντας είναι να διευρύνουμε διαρκώς τον κύκλο μας κάνοντας νέους φίλους, ώστε να εξισορροπούμε τις απώλειες αγαπημένων προσώπων». Η παραπάνω ομάδα «γυναικοκρατείται». «Οι γυναίκες φαίνεται ότι είναι πιο ανοιχτές σε αλλαγές και πιο ευπροσάρμοστες σε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής».
