Κατά τη διάρκεια της εικοσιπενταετίας 1913-1938, όταν ο Συριανός αντιναύαρχος Στυλιανός Λυκούδης υπηρέτησε ως επικεφαλής της Υπηρεσίας Φάρων, προστέθηκαν στις ελληνικές ακτογραμμές 226 φάροι.
Ο Ερμουπολίτης που αγάπησε τους φάρους και φώτισε τα νερά μας, υπήρξε ο πατέρας του σύγχρονου φαρικού μας δικτύου. 144 πέτρινοι φάροι, αριστουργήματα μιας πολύ ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, προορισμένης να ρίξει φως στο σκοτάδι και να βοηθήσει ανιδιοτελώς τους ναυτικούς, καθώς και να στεγάζει τους φύλακες του φωτός, βρίσκονται σε όλη την επικράτεια.
Κάποιοι βρίσκονται σε μέρη κοσμικά, όπως ο επιβλητικός φάρος της Αλεξανδρούπολης, ή αυτός της Χαλκίδας, μέσα στον αστικό ιστό. Αλλοι δύσκολα εμφανίζονται στον επισκέπτη – ίσως μόνον οι ναυτιλλόμενοι να μπορούν να τους δουν, πλέοντας κάτω από το βλέμμα τους. Η Ασπροπούντα της Φολεγάνδρου απαιτεί περπάτημα, όπως και ο γοητευτικός φάρος στο «τέλος της Ευρώπης», στο ακρωτήρι του Ταινάρου. Και όσοι βρίσκονται σε βραχονησίδες –από τον παραμυθένιο Τουρλίτη της Ανδρου έως τον «βασιλιά» των ελληνικών φάρων στο Γαϊδουρονήσι της Ερμούπολης– είναι ακόμη πιο δυσπρόσιτοι. Αύριο Κυριακή 18 Αυγούστου, έχουν την τιμητική τους καθώς γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων και πολλοί από τους φάρους στην Ελλάδα θα είναι επισκέψιμοι.
Ο Λυκούδης, επιστρατεύοντας τεχνολογία οπτικών από την πρωτοπόρα στον χώρο Γαλλία, καθώς και κορυφαίους τεχνίτες, άπλωσε τους πέτρινους φάρους σε όλη την ακτογραμμή, και όταν ήρθε ο πόλεμος, ο Γερμανοί βομβάρδισαν αρκετούς εξ αυτών. Κάποιοι από αυτούς ανακαινίστηκαν, άλλοι όμως, κορυφαία δείγματα μαστοριάς, όπως αυτός στη νησίδα Πλανήτης του Πανόρμου Τήνου, έμειναν για πάντα μισογκρεμισμένοι.
Οταν τη δεκαετία του ’80 ήρθε η αυτοματοποίηση, πολλά από τα φωτιστικά μηχανήματα, αληθινά αριστουργήματα οπτικής, έγιναν πια περιττά. Οι φαροφύλακες, οι άνθρωποι που, πολύ συχνά με αυταπάρνηση, τα πρόσεχαν, έφυγαν και αυτοί. Ενας αυτόματος μηχανισμός συνδεδεμένος με φωτοβολταϊκά και ένας άχαρος μεταλλικός πυργίσκος ήταν αρκετά. Οι φάροι μας, απλωμένοι παντού σε μια ακτογραμμή που είναι 5,5 φορές μεγαλύτερη από της Γαλλίας, είχαν απαξιωθεί, και μαζί τους ένα πολύτιμο κομμάτι πολιτιστικής και ναυτικής κληρονομιάς.
Την Κυριακή 18 Αυγούστου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων και πολλοί θα είναι επισκέψιμοι.
Μισόν αιώνα μετά τον Λυκούδη, ήρθε ένας άλλος αξιωματικός του Ναυτικού στο τιμόνι της Φαρικής Βάσης στον Πειραιά, που ήταν και αυτός φαρολάτρης. Ηταν ο σπουδαίος εικονογράφος Γήσης Παπαγεωργίου, ο οποίος έφυγε πέρυσι τον Οκτώβριο στα 84 του χρόνια, αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο καλλιτεχνικό έργο με πολύτιμη πολιτιστική σημασία. Την περίοδο 1980-81, όταν υπηρέτησε ως διοικητής στη Φαρική Βάση, ανακάλυψε και άρχισε να εξερευνά τα αρχεία της, όπου θαύμασε το έργο του Λυκούδη και τη γοητεία των παλιών πέτρινων φάρων μέσα σε παλιές φωτογραφίες. Δεινός σκιτσογράφος ων, και βλέποντας πως μεγάλο τμήμα αυτού του εντυπωσιακού δικτύου παρέμενε γκρεμισμένο, αποφάσισε να «αναστηλώσει» τους ερειπωμένους φάρους εικονογραφώντας τους, συχνά αντλώντας αρχιτεκτονικά στοιχεία από άλλους παρόμοιους που ήταν σε καλύτερη κατάσταση. Το ερείπιο του Πανόρμου της Τήνου αναστηλώθηκε με στοιχεία που εντοπίστηκαν στους γειτονικούς φάρους.
Επί χρόνια, με τα μελάνια και τα πινέλα του, ζωγράφιζε τους πέτρινους φρουρούς των ναυτικών. Κατάφερε να κάνει το «πορτρέτο» σε 110 από τους συνολικά 144 πέτρινους φάρους μας. Δεκαπέντε χρόνια –και αμέτρητες ώρες σκίτσου μετά– έδειξε στο κοινό το σύνολο αυτού του περιπαθούς έργου του στην έκδοση «Ελληνικοί Πέτρινοι Φάροι» (εκδ. Αμμος), μια «Βίβλο» για όσους αγαπούν το αντικείμενο που έπειτα από δύο εκδόσεις (επανεκδόθηκε μία δεκαετία αργότερα) παραμένει εξαντλημένο από τον εκδότη και το βρίσκει κανείς σε παλαιοβιβλιοπωλεία. Το 2019, όμως, ήρθε και μια τρίτη έκδοση, αποτέλεσμα συνεργασίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας και του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη.
Στην πολύτιμη παρακαταθήκη που βρίσκουμε στο έργο του σπουδαίου σκιτσογράφου πάνω στους φάρους, είναι ολοφάνερη η αγάπη του για το αντικείμενο – ένα θέμα και αυτό «υπό εξαφάνιση», από αυτά που τον γοήτευαν, όπως η παραδοσιακή ενδυμασία, με την οποία ασχολήθηκε μελετώντας και σχεδιάζοντας τα τελευταία 23 χρόνια της ζωής. Mετά τη μελέτη «Ιστορικόν των φάρων των ελληνικών ακτών από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον» του Στυλιανού Λυκούδη του 1918, οι «Ελληνικοί Πέτρινοι Φάροι» του Γήση Παπαγεωργίου είναι η μοναδική εργασία που μελετά σε βάθος τον πλούτο, την ιστορία και την εξέλιξη του φαρικού μας δικτύου. Μέσα της, οι φάροι που γκρεμίστηκαν ξαναζούν και αυτοί που έμειναν, τιμώνται και αναγνωρίζονται ως τόποι ιεροί.
Οι φάροι που θα είναι ανοιχτοί για το κοινό είναι αναρτημένοι στην ιστοσελίδα του Πολεμικού Ναυτικού (www.hellenicnavy.gr).
