Οταν την περασμένη Τρίτη ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θοδωρής Σκυλακάκης και στενοί συνεργάτες τους επιβιβάστηκαν σε συνθήκες σχετικής μυστικότητας σε ελικόπτερο της Πολεμικής Αεροπορίας για να έχουν μια πρώτη, άμεση, προσωπική εικόνα της κλίμακας της καταστροφής που χτύπησε για ένα ακόμη καλοκαίρι την Αττική, ήταν προετοιμασμένοι για το χειρότερο.
Ωστόσο, διαπίστωσαν κάτι που δεν περίμεναν: η φωτιά πριν μπει στον αστικό ιστό το πρωί της Δευτέρας δεν σάρωσε στο πέρασμά της πυκνά δάση, άκαυτα ή αναγεννημένα, που να δικαιολογούν την εικόνα ολοκαυτώματος που βλέπαμε στις οθόνες μας από το απόγευμα της Κυριακής.
Ενα σημαντικό κομμάτι της πυρκαγιάς εξελίχθηκε ανάμεσα σε αγροτοδασικές εκτάσεις χαμηλής, κυρίως, βλάστησης βόρεια και ανατολικά της λίμνης Μαραθώνα και στις βόρειες υπώρειες της Πεντέλης, σε έδαφος κατά βάση και εκ φύσεως βραχώδες και πετρώδες με χαμηλή, φρυγανώδη βλάστηση.
Την πληροφορία επιβεβαιώνει ο γενικός διευθυντής Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος Βαγγέλης Γκουντούφας, ο οποίος ήταν παρών στην από αέρος κατόπτευση της καμένης έκτασης, αλλά δεν θέλει σε καμία περίπτωση να υποβαθμίσει το μέγεθος της νέας οικολογικής καταστροφής. Το τοπίο της λίμνης του Μαραθώνα που είχε διαταραχθεί για πρώτη φορά στη μεγάλη φωτιά του Γραμματικού, το 2009, δοκιμάστηκε εκ νέου.
Απρόβλεπτες εφεδρείες
Παρ’ όλα αυτά, κι ενώ είχε μεσολαβήσει και η θηριώδης πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης το 2021, που έφτασε μέχρι εδώ καίγοντας τις δυτικές παρυφές της λίμνης, η ανθεκτικότητα ολόκληρης της παραλίμνιας περιοχής αποδείχθηκε κάτι περισσότερο από αξιοθαύμαστη. H φύση επέδειξε απρόβλεπτες εφεδρείες, αλλά τώρα ένα μεγάλο κομμάτι της φυσικής αναγέννησης από το 2009 και μετά χάθηκε. Αν και δεν αποκλείεται τα καμένα νεαρά πευκάκια να πέταξαν ξανά σπορείς όταν καίγονταν (βρισκόμαστε στο όριο των 15-17 ετών που απαιτούνται για να προκύψει φυσική αναγέννηση), ο κ. Βαγγέλης Γκουντούφας πιστεύει ότι τελικά για την αποκατάσταση της ευρύτερης περιοχής της λίμνης θα απαιτηθεί και τεχνητή αναδάσωση.
Αλλά ας επιστρέψουμε στη «μεγάλη εικόνα». «Οντως, ένα σημαντικό κομμάτι είναι βραχώδεις, πετρώδεις εκτάσεις με φρυγανώδη, χορτολιβαδική βλάστηση, θαμνώδη δασική βλάστηση (σ.σ. αείφυλλα-πλατύφυλλα: πουρνάρια, σχίνα κ.λπ.) και αναγεννημένη τραχεία πεύκη από προηγούμενες πυρκαγιές», επισημαίνει ο γενικός διευθυντής Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος. Μαζί του συμφωνεί και το Εθνικό Παρατηρητήριο Δασικών Πυρκαγιών (ΕΠαΔαΠ) της Σχολής Δασολογιας του ΑΠΘ, το οποίο αφού ανέλυσε δορυφορικές εικόνες υψηλής ευκρίνειας ανακοίνωσε ότι από τη συνολικά πληγείσα έκταση των 104.000 στρεμμάτων ποσοστό περίπου 10% συνιστούσε υψηλό δάσος με δενδρώδη βλάστηση, ενώ οι υπόλοιπες δασικού χαρακτήρα εκτάσεις (70%) αποτελούνταν από χαμηλή, θαμνώδη δασική βλάστηση και βραχώδη-πετρώδη εδάφη με φρυγανώδη και χορτολιβαδική βλάστηση. Στο εν λόγω 10% περιλαμβάνεται και η φυσική αναγέννηση διαφορετικών σταδίων εξέλιξης από προηγούμενες πυρκαγιές. Ενα ποσοστό κοντά στο 20% της συνολικής καμένης έκτασης δεν είχε δασικό χαρακτήρα. Εντελώς άκαυτο δάσος κάηκε σε πολύ μικρή έκταση, κατά βάση σε ρεματιές.
«Στο μάτι του κυκλώνα»
Για τον γενικό διευθυντή Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος Βαγγέλη Γκουντούφα το εντυπωσιακό αυτής της φωτιάς ήταν ότι «όπου είχαμε δάσος και είχαμε κάνει και καθαρισμούς, η φωτιά πέρασε κάτω από τα δέντρα, έκαψε τον λεγόμενο “υπόροφο”, καψάλισε κορμό αλλά η κώμη, το ίδιο το δέντρο έμεινε αλώβητο». Αυτό είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο γιατί θα συνεχίζουν να ζουν αυτά τα δέντρα, αλλά γιατί επιπλέον θα λειτουργήσουν ευεργετικά ως σπορείς στην ευρύτερη περιοχή τους. Επίσης σύμφωνα με τον ίδιο και τους συνεργάτες τους αποδείχθηκε ότι το δασικό οδικό δίκτυο υπήρχε και ήταν πολύ καλά συντηρημένο.
Από τη συνολικά πληγείσα έκταση των 104.000 στρεμμάτων ποσοστό περίπου 10% συνιστούσε υψηλό δάσος με δενδρώδη βλάστηση.
Τι έφταιξε, λοιπόν, και ξέφυγε τόσο πολύ η φωτιά; «Είχε ειπωθεί στη διυπουργική σύσκεψη μία ημέρα νωρίτερα ότι αν με αυτές τις ακραίες συνθήκες ξεσπούσε πυρκαγιά και την “έπιανε” η ένταση του ανέμου στο κρίσιμο σημείο εκδήλωσής της θα ήταν πολύ δύσκολο να “μαζευτεί” και το πιθανότερο σενάριο θα ήταν να εξελιχθεί σε μέγα περιστατικό και ανεξέλεγκτο. Δυστυχώς, συνέβη ακριβώς αυτό», συμπληρώνει ο κ. Βαγγέλης Γκουντούφας. Του υπενθυμίζω ότι την ίδια περίπου ώρα και με τις ίδιες καιρικές συνθήκες είχαμε περιστατικά στα Μέγαρα, στην Ερέτρια και στα Γλυκά Νερά που ευτυχώς ελέγχθηκαν γρήγορα. «Ο Βαρνάβας ήταν πάνω στον βοριά, στο μάτι του κυκλώνα».
Στη Δασική Υπηρεσία, αλλά και στην πολιτική ηγεσία, το απόγευμα της Κυριακής υπήρξαν πολύ έντονες ανησυχίες για κάτι που ελάχιστοι σκέφτηκαν εκείνη τη στιγμή: την πιθανότητα η φωτιά να ξεφύγει δυτικά προς Αφίδνες, να καβαλήσει την εθνική οδό –σε μια αντίστροφη επανάληψη του εφιαλτικού σκηνικού του 2021– και να απειλήσει εκ νέου την Πάρνηθα και τον Εθνικό Δρυμό. Αφού αποφεύχθηκε το πλέον δυσοίωνο σενάριο, αργότερα το βράδυ ξύπνησε ένας ακόμη εφιάλτης: μια καθοδική πορεία της πυρκαγιάς από την κορυφογραμμή του Διονύσου προς την άκαυτη πλαγιά της Πεντέλης που αγκαλιάζει τα πιο πυκνοκατοικημένα προάστια από τη Δροσιά και την Εκάλη μέχρι τη Νέα Ερυθραία και την Κηφισιά. Αν και αποσοβήθηκε με υπεράνθρωπες προσπάθειες μια πραγματικά τραγική εξέλιξη, ο ορεινός όγκος της Πεντέλης βγήκε για πολλοστή φορά βαριά τραυματισμένος από μία ακόμη πυρκαγιά. Μόνο τα τελευταία 15 χρόνια έχουν «διασταυρωθεί» πάνω της τρεις πολύ μεγάλες πυρκαγιές: του 2009 (210.000 στρέμματα), του 2022 (27.000 στρ.) και του 2024 (104.000 στρέμματα). Στον λογαριασμό δεν βάζουμε τις δύο πρώτες μεγάλες πυρκαγιές της Πεντέλης το 1995 και το 1998, που «εγκαινίασαν» τη σταδιακή αποψίλωση του βουνού. Τμήματα του δάσους που είχαν καεί το 2009 και το 2022 κάηκαν ξανά τώρα. Τον περασμένο Μάιο, υπογράφηκαν στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου συμβάσεις για εργασίες τεχνητής αναδάσωσης τόσο στην Πεντέλη –ακόμη και μέσα στον αστικό ιστό, πάνω από τους καταρράκτες αλλά και πάνω από τη Μονή Παντοκράτορος (Νταού) Πεντέλης– αλλά και στον Μαραθώνα, πολύ κοντά στη λίμνη. Υπολογίζεται ότι ένα μεγάλο κομμάτι της έκτασης που είχε καεί (ή ξανακαεί) το 2022 έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα.
Χορηγίες για αναδασώσεις
Μήπως υπό το φως της νέας καταστροφικής πυρκαγιάς θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις ή αλλαγές στο εθνικό σχέδιο αναδασώσεων; «Θα το εξετάσουμε και αυτό», απαντάει ο κ. Βαγγέλης Γκουντούφας, υπογραμμίζοντας ότι υπάρχει μια ορισμένη διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθηθεί. Από τη Δευτέρα, η Διεύθυνση Αναδασώσεων Αττικής ξεκινάει αυτοψίες προκειμένου να εντοπίσει κατ’ αρχάς τις περιοχές που θα χρειαστούν αντιδιαβρωτικά έργα έτσι ώστε να συγκρατηθούν το έδαφος και το χώμα, συνθήκη ζωτικής σημασίας για την αναγέννηση του δάσους. «Αμέσως μετά, θα μας δώσει επιφάνειες που χρήζουν άμεσης τεχνητής αναδάσωσης, ενέργειες τις οποίες θα χρηματοδοτήσουμε είτε με τροποποίηση του εθνικού σχεδίου αναδάσωσης είτε αξιοποιώντας τον θεσμό του αναδόχου αποκατάστασης και αναδάσωσης. Υπάρχουν ήδη εταιρείες που έχουν εκδηλώσει ζωηρό ενδιαφέρον στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης για να συνεισφέρουν οικονομικά στις αναδασώσεις των περιοχών που επλήγησαν πριν από λίγες ημέρες».
Μέσα στο πυκνό σκοτάδι των τελευταίων ημερών υπάρχουν εδώ κι εκεί χαραμάδες αισιοδοξίας. Συνταξιδιώτες του πρωθυπουργού πάνω από τις καμένες εκτάσεις παρατήρησαν τα εμφανή ίχνη των αντιδιαβρωτικών έργων που είχαν γίνει στον Μαραθώνα μετά τις φωτιές του 2009. Και το θεσπέσιο τοπίο της λίμνης του Μαραθώνα θεωρείται από τους επιστήμονες ευτυχώς ανατάξιμο. Αλλά, προς Θεού, το γεγονός ότι κάηκε μικρό, σχετικά, ποσοστό «ψηλού» δάσους δεν σημαίνει ότι η φωτιά στον Βαρνάβα δεν έχει σοβαρό περιβαλλοντικό κόστος. Περιοχές υψηλού φυσικού κάλλους, κάποιες άγνωστες στο ευρύ κοινό και μάλλον «αντιτουριστικές», όπως η ρεματιά του Βαρνάβα, το φαράγγι της Οινόης ή το φράγμα και οι (πιο δημοφιλείς) καταρράκτες στη Ραπεντώσα Πεντέλης, δέχθηκαν βαρύτατο πλήγμα. Ταυτόχρονα, καταστράφηκε φυσική αναγέννηση, υποβαθμισμένα εδάφη από προηγούμενες πυρκαγιές υποβαθμίστηκαν περαιτέρω. Αλλά κρατάω τη συγκρατημένη αισιοδοξία των δασολόγων της Γενικής Γραμματείας Δασών. «Είτε με εγκατάσταση πρόδρομου δάσους με φυσική αναγέννηση και υποβοήθηση με τεχνητή αναδάσωση όπου αυτό χρειαστεί είτε απευθείας με τεχνητή αναδάσωση, θα κάνουμε τα πάντα για να ανατάξουμε αυτές τις πολύτιμες φυσικές ανάσες της Αττικής».
