Την προηγούμενη Δευτέρα, ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στο X, το μέσο κοινωνικής δικτύωσης που μέχρι πέρυσι ήταν γνωστό ως Twitter. Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ, και νυν υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών για την προεδρία, είχε αποκλειστεί από το Twitter το 2021, μετά την εισβολή οπαδών του στο Καπιτώλιο, καθώς κρίθηκε ότι με τις αναρτήσεις του υποκινούσε βίαιες πράξεις. Αλλά την επόμενη χρονιά, αφότου ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Ελον Μασκ αγόρασε την πλατφόρμα, ο αποκλεισμός του Τραμπ ήρθη. Εκτοτε το χρησιμοποίησε μόνο μία φορά, αναρτώντας τον Αύγουστο του 2023 τη φωτογραφία σύλληψής του. «Η φωτογραφία έχει περίπου 10 εκατομμύρια θεάσεις την ώρα», σχολίασε κάτω από την ανάρτηση ο Μασκ, ο οποίος είναι πλέον φλογερός υποστηρικτής του τέως προέδρου. Ο λογαριασμός του Τραμπ άρχισε να είναι ξανά ενεργός τη Δευτέρα, όταν ορισμένες αναρτήσεις σχετικές με την προεκλογική του καμπάνια προηγήθηκαν της συνέντευξής του με τον Μασκ στην πλατφόρμα. Κάτω από την ηχογράφηση της συνέντευξης, η οποία κατά την ώρα εγγραφής είχε περισσότερες από 254 εκατ. θεάσεις, υπάρχουν χιλιάδες σχόλια από λογαριασμούς με μπλε τικ.
Κάποτε, αυτό θα σήμαινε κάτι – ότι οι συγκεκριμένοι λογαριασμοί ήταν «επικυρωμένοι», πως τους διαχειρίζονταν άνθρωποι δημοσίου ενδιαφέροντος. Αλλά εδώ και σχεδόν δύο χρόνια το Twitter, πλέον X, έχει αλλάξει δραματικά. Από τότε που το αγόρασε αντί περίπου 40 δισ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2022, ο Μασκ προχώρησε σε κινήσεις που έχουν κατακριθεί από πολλούς, με την ίσως πιο σοβαρή κατηγορία να τον βαρύνει τώρα. Πολλά διεθνή μέσα, όπως η Washington Post, το CNN, η Le Monde, το Al Jazeera, και το AP, γνωστοποίησαν την ετυμηγορία τους αυτή την εβδομάδα: Ο Μασκ χρησιμοποιεί το X για να προωθήσει τις ακροδεξιές απόψεις του, ενόψει ειδικά των αμερικανικών εκλογών του Νοεμβρίου.
Φασιστοποίηση
«Το σίγουρο είναι ότι το X φασιστοποιείται», λέει στην «Κ» η Αναστασία Βενετή, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Μπόνρμουθ της Μεγάλης Βρετανίας. «Δίνει βήμα πλέον σε φιγούρες ακραίων δεξιών φρονημάτων που είχαν εξαφανιστεί από τον δημόσιο λόγο γιατί ήταν αποκλεισμένοι από το Twitter αλλά επανέφερε τους λογαριασμούς τους», σημειώνει, δίνοντας το παράδειγμα του ακροδεξιού, αντιισλαμιστή ακτιβιστή Τόμι Ρόμπινσον, ο οποίος θεωρείται ένας εκ των βασικότερων υποκινητών των πρόσφατων βίαιων συγκρούσεων στη Μεγάλη Βρετανία. Ο Ρόμπινσον είχε αποκλειστεί διά βίου από το Twitter το 2018, καθώς οι αναρτήσεις του παραβίαζαν τους κανόνες της πλατφόρμας που αφορούσαν τη ρητορική μίσους, αλλά τον περασμένο Νοέμβριο ο λογαριασμός του επανήλθε στο X. «Οι αναρτήσεις του τώρα, όπως και άλλων ακροδεξιών ακτιβιστών, έπαιξαν τεράστιο ρόλο – ο ακροδεξιός κινηματικός λόγος στο X αποτελεί τεράστια απειλή για τη δημοκρατία», αναφέρει η κ. Βενετή.
Ο Ελον Μασκ έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι είναι υπέρμαχος της ελευθερίας του λόγου. Η ανάγκη για την προστασία της, έχει ισχυριστεί, τον οδήγησε να αγοράσει την πλατφόρμα. Αλλά σύντομα φάνηκε ότι δεν θα ερχόταν χωρίς κόστος. Από τον Δεκέμβριο του 2022, ο Μασκ είχε ανακοινώσει ότι οι λογαριασμοί που μέχρι πρότινος είχαν μπλε σήμανση επειδή είχε επιβεβαιωθεί ότι ανήκαν σε δημόσια πρόσωπα, θα την έχαναν. Αντ’ αυτού, οι χρήστες θα μπορούσαν πια να πληρώνουν μια μηνιαία, ή ετήσια, συνδρομή για να έχουν το πολυπόθητο μπλε σήμα και τα οφέλη που αυτό πλέον θα προσέφερε. Σταδιακά, αυτά συμπεριελάμβαναν περισσότερους διαθέσιμους χαρακτήρες για κάθε ανάρτηση, επεξεργασία των αναρτήσεων, ανάρτηση δίωρων βίντεο, άρθρων, επιλογή απόκρυψης των likes, μεταξύ άλλων, και πιο πρόσφατα, την έκθεση σε λιγότερες διαφημίσεις στο X.
Αλλά πέρα από το όνομα, το logo –ένα δυσοίωνο X σε μαύρο φόντο έχει αντικαταστήσει το λευκό πουλί που θύμιζε κολιμπρί στο μπλε φόντο του Twitter–, και την επικαιροποίηση των λογαριασμών, ο Μασκ έκανε και άλλες αλλαγές. «Αλλαξε τον αλγόριθμο για να προτεραιοποιεί διαφορετικά το περιεχόμενο· υπάρχει αισθητή διαφορά στην προβολή των αναρτήσεων συνδρομητών που πληρώνουν, πολλές φορές εις βάρος της οργανικής προβολής», δηλώνει στην «Κ» η Ιοάνα Λιτεράτ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Επικοινωνίας, ΜΜΕ και Σχεδιασμού Εκπαιδευτικών Τεχνολογιών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Ταυτόχρονα, έχει εγκαθιδρύσει μια πιο ανεκτική, λιγότερο παρεμβατική, προσέγγιση όσον αφορά τη ρύθμιση του περιεχομένου, τονίζει.
«Οι αλλαγές στο X αποτελούν έναν συνδυασμό αλγοριθμικών προσαρμογών και του προσωπικού οράματος του Μασκ για την πλατφόρμα», αναφέρει. «Εχει υπάρξει ξεκάθαρος για την επιθυμία του να κάνει το X μια πιο ανοιχτή, πιο ελεύθερη πλατφόρμα, που θα αντανακλά τις δικές του ελευθεριακές απόψεις για την ελευθερία του λόγου, ενώ τα ενδιαφέροντά του γύρω από την τεχνολογία και την καινοτομία καθοδηγούν επίσης τις αλλαγές. Παραδείγματος χάριν, θέλει να εγκαθιδρύσει τις πληρωμές με κρυπτονομίσματα στην πλατφόρμα», συμπληρώνει. Ταυτόχρονα, θέλει να αυξήσει και τα κέρδη της.
«Δίνει πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην κερδοφορία, ξεχνώντας ότι αυτές οι πλατφόρμες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εταιρείες, αλλά ως οργανισμοί δημοσίου συμφέροντος – αυτό που έκανε, με την επικαιροποίηση χρηστών, δεν καταπολέμησε την παραπληροφόρηση, ο στόχος ήταν να αυξήσει τους χρήστες», λέει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα ΜΜΕ και Επικοινωνίας του ΑΠΘ, Νίκος Παναγιώτου. Το αποτέλεσμα, συμπληρώνει, είναι ότι υπάρχει πλέον μια έκρηξη παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα, ενώ κάποτε το Twitter χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο ενημέρωσης. «Είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην Αραβική Ανοιξη και σε άλλα κινήματα – τώρα ο ρόλος του είναι να προωθεί τις πολιτικές απόψεις και στάσεις του ιδιοκτήτη του», σημειώνει. Παραμένει σημαντική πλατφόρμα τόσο ειδησεογραφικά όσο και πολιτικά, λέει η κ. Λιτεράτ, αλλά ο ρόλος του έχει αλλάξει. «Η φήμη και η αξιοπιστία του έχουν επηρεαστεί σε ορισμένους κύκλους – η μεροληψία της πλατφόρμας και η άνιση εφαρμογή των πολιτικών περιεχομένου έχουν οδηγήσει σε κριτική από πολλές πλευρές του πολιτικού φάσματος», δηλώνει.
Κατά 23% είχαν μειωθεί από τον Νοέμβριο του 2022 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2024 οι καθημερινοί χρήστες του Χ στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την εταιρεία δεδομένων Sensor Tower.
Μόλις λίγους μήνες μετά την απόκτηση της πλατφόρμας, ο Μασκ είχε «παγώσει» τους λογαριασμούς δημοσιογράφων των New York Times και του CNN, μεταξύ άλλων μέσων ενημέρωσης, που υπήρξαν επικριτικοί απέναντί του. Πρόσφατα, μήνυσε τουλάχιστον δύο μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, το Global Alliance for Responsible Media (Διεθνής Συμμαχία για Υπεύθυνα Μέσα Επικοινωνίας) και το Center for Countering Digital Hate (Κέντρο για Αντιμετώπιση του Διαδικτυακού Μίσους), κατηγορώντας τους ότι μποϊκοτάρουν διαφημίσεις στην πλατφόρμα, καθώς πολλές εταιρείες έχουν μειώσει τις διαφημίσεις τους στο X, ανησυχώντας ότι το περιεχόμενο που διακινείται μπορεί να είναι ψευδές ή να προωθεί τη ρητορική μίσους.
Παράλληλα, και ενώ από πέρυσι η εταιρεία ανακοίνωσε ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει μέχρι και τα βιομετρικά δεδομένα των χρηστών «για σκοπούς ασφάλειας και ταυτοποίησης», υπάρχουν ανησυχίες γύρω από την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών της πλατφόρμας, ακόμα και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή μη κυβερνητική οργάνωση για την προστασία των ψηφιακών δεδομένων, Noyb, η πλατφόρμα ξεκίνησε πρόσφατα να χρησιμοποιεί παράνομα τα προσωπικά δεδομένα από περισσότερους από 60 εκατομμύρια χρήστες στην Ευρωπαϊκή Ενωση, για να εκπαιδεύσει τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης της. Σύμφωνα με ανακοίνωση της οργάνωσης που δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα, έχουν γίνει προσφυγές κατά του X σε 9 ευρωπαϊκές χώρες –Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, και Ισπανία– καθώς η εταιρεία δεν ενημέρωσε τους χρήστες ότι θα χρησιμοποιούσε τα προσωπικά τους δεδομένα για αυτόν τον σκοπό.
«Δεν βλέπω αυτό που θέλω»
Oι αλλαγές στις οποίες έχει προβεί η πλατφόρμα τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγήσει στην απώλεια ενός μέρους του κοινού της. Από τον Νοέμβριο του 2022 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2024, οι καθημερινοί χρήστες της πλατφόρμας στις ΗΠΑ είχαν πέσει κατά 23%, σύμφωνα με την εταιρεία δεδομένων Sensor Tower. «Δεν έχω σβήσει τον λογαριασμό μου, αλλά δεν κάνω συχνά αναρτήσεις όπως θα έκανα παλιά, και έχω πολύ πιο κριτική ματιά απέναντι στο περιεχόμενο που βλέπω στο X», λέει η κ. Λιτεράτ, μια άποψη που έχουν και Ελληνες χρήστες.
Σε ένα σύντομο γκάλοπ της «Κ», η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε πως προτιμούσε το Twitter από το X. Ο Στέφανος Αλεξιάδης δηλώνει ότι πριν από περίπου ένα μήνα διέγραψε την εφαρμογή από το κινητό του. «Εχω μειώσει αρκετά τη χρήση – δεν ξέρω αν έπαιξε ρόλο ότι έχει γίνει X ή αν τώρα αντιλήφθηκα την τοξικότητα που επικρατεί εκεί μέσα», σημειώνει. Για πολλούς, καθοριστική έχει υπάρξει μια βασική αλλαγή που έκανε ο Μασκ, εξαιτίας της οποίας πλέον πιο συχνά «ταΐζει» τους χρήστες αναρτήσεις όπου ξεχωρίζει ο αλγόριθμος της πλατφόρμας, και όχι λογαριασμούς τους οποίους ίδιοι οι χρήστες έχουν επιλέξει να ακολουθούν (μέσω της εφαρμογής που ονομάζεται «For You»).
«Το χρησιμοποιώ ακόμα λόγω δουλειάς, αλλά η εμπειρία μου ήταν σίγουρα πολύ καλύτερη πριν», αναφέρει ο 32χρονος Θάνος. «Τώρα μου εμφανίζονται συνέχεια αναρτήσεις από ανθρώπους που δεν ακολουθώ, κυρίως από εξτρεμιστικά τρολ και από λογαριασμούς χωρίς όνομα», τονίζει, «νιώθω ότι τα posts όσων ακολουθώ χάνονται πλέον ή είναι πολύ πιο δύσκολο να τα βρω».
Σύμφωνα με την κ. Βενετή, στην Ελλάδα το X χρησιμοποιείται λιγότερο ως πηγή ενημέρωσης από ό,τι στις ΗΠΑ ή στην Αγγλία, αλλά ακόμα και εδώ βλέπουμε την αύξηση της παραπληροφόρησης. «Οχι ότι παλαιότερα δεν υπήρχε τοξικότητα, αλλά βλέπουμε να είναι πιο έντονο τώρα, και πιο έντονο από ό,τι σε άλλες πλατφόρμες όπως το Instagram ή το TikTok», αναφέρει.
Για τη δρα Ζιζή Παπαχαρίση, καθηγήτρια Επικοινωνίας και Πολιτικών Επιστημών, και πρόεδρο της Σχολής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, το X –τέως Twitter– δεν είναι πλέον ένα μέσο που ανήκει στους χρήστες. «Ανήκει στα μποτ», λέει στην «Κ». Εχει ακόμα πηγές πληροφορίας που είναι αξιόπιστες, και αρκετές που είναι αναξιόπιστες, αλλά οι περισσότερες πηγές ενημέρωσης στην πλατφόρμα έχουν τώρα εμπορική χροιά, δηλώνει. «Είναι πλέον παλαιικό», τονίζει. «Δεν έχει σύγχρονο ή νεωτεριστικό χαρακτήρα πια».
Ούτε η ίδια το χρησιμοποιεί όπως παλιά, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας απασχολεί, αναφέρει, αποφεύγοντας να δώσει μεγάλη βαρύτητα στον αντίκτυπο των αλλαγών της πλατφόρμας. «Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τα μέσα εξελίσσεται και αλλάζει, μαζί με εμάς», λέει στην «Κ», «δεν παύουν να είναι χρήσιμα, αλλά συχνά γίνονται λιγότερο αναγκαία».
