Είναι 26 ετών. Αλλά είναι ήδη πολύ επιτυχημένος και πλούσιος επαγγελματίας – πολύ πιο πλούσιος απ’ ό,τι οι γονείς του. Οι γονείς του, όμως, δεν είναι μόνο γονείς. Είναι και συνεργάτες, και καθοδηγητές, και συνεταίροι στην αξιοποίηση του ταλέντου του. Είναι δυνατόν αυτή η σύγχυση των ρόλων να μην προκαλέσει εντάσεις και ψυχικές επιπλοκές;
Το ελληνικό κοινό παρακολούθησε την προηγούμενη εβδομάδα σοκαρισμένο τον σημαντικότερο Ελληνα τενίστα να διώχνει βρίζοντας τον προπονητή του από το γήπεδο στο τουρνουά του Μόντρεαλ. Το σοκ οφείλεται στο γεγονός ότι ο –τέως πλέον– προπονητής είναι και πατέρας του Στέφανου Τσιτσιπά.
Ακολούθησε κατακραυγή στα κοινωνικά δίκτυα. Ο Τσιτσιπάς αντιμετωπίστηκε σαν κακομαθημένο πλουσιόπαιδο, που δεν σέβεται ούτε το «αίμα» του.
Τέτοια οικογενειακά δράματα προς μιντιακή κατανάλωση δεν αποτελούν ελληνική ιδιαιτερότητα. Ο μεγιστάνας των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ βρίσκεται με τρία από τα παιδιά του σε δικαστική διαμάχη. Η πολυεκατομμυριούχος Αμερικανίδα τραγουδίστρια Μπρίτνεϊ Σπίαρς ήταν έως το 2021 σε καθεστώς γονικής επιτήρησης. Μετά τη δικαστική νίκη της, δήλωσε ότι οι γονείς της θα έπρεπε να βρίσκονται στη φυλακή.
Δεν υπάρχει οικογένεια, λέει στην «Κ» ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος, που να μην έχει έρθει κάποια στιγμή αντιμέτωπη με συγκρούσεις, απλώς στις περισσότερες αυτές γίνονται ιδιωτικά. «Στον σύγχρονο κόσμο, όπου υπάρχει μια κάμερα, ένα μικρόφωνο, πάντα κοντά σε ένα δημόσιο πρόσωπο, όταν υπάρχουν συγκρούσεις αμέσως καταγράφονται και δημοσιοποιούνται», σημειώνει. Χωρίς να γνωρίζει κανείς τι πραγματικά συμβαίνει, είναι άσκοπο ή ακόμη και επιζήμιο να σχολιάσει κάποια συγκεκριμένη περίπτωση, τονίζει, ειδικά επειδή πολλές φορές κρίνουμε τους άλλους, «για να πούμε ότι η οικογένειά μας είναι πιο αρμονική και τα καταφέρνει καλύτερα».
Αλληλεξάρτηση
Μπορούν, παρ’ όλα αυτά, τέτοια περιστατικά να αποτελέσουν αφορμή για αναστοχασμό πάνω στις γκρίζες γραμμές των οικογενειακών και επαγγελματικών σχέσεων, αλλά και εν γένει στις εξαρτησιακές σχέσεις που μπορεί να χτίζονται μέσα σε μια οικογένεια. Οταν ένα παιδί μαθαίνει να είναι εξαρτημένο από τον γονιό, όσον αφορά το τι καριέρα ή όνειρο θα ακολουθήσει, παραδείγματος χάριν, μπορεί αργότερα να μην έχει τη δυνατότητα να οριοθετηθεί, αναφέρει ο κ. Σαββόπουλος. «Και πώς θα την έχει εάν δεν του την έχουν διδάξει οι γονείς του, αν δεν του μάθουν από την αρχή να είναι αύταρκες, αν από την πρώτη στιγμή το βάζουν σε έναν δρόμο δικό τους; Μετά, επειδή το παιδί δεν θα έχει αναπτύξει τη δική του επιθυμία, το δικό του όνειρο, θα τους μισήσει γι’ αυτό», εξηγεί.
«Βλέπουμε πολλούς γονείς που δεν αφήνουν τα παιδιά τους να μεγαλώσουν, με την ελπίδα να παραμείνουν οι ίδιοι νέοι, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι τελικά γερνούν όλοι μαζί. H αλληλεξάρτηση δημιουργείται όταν ένας γονιός δεν μπορεί να αντέξει χωρίς να είναι γονιός κι έτσι κρατάει το παιδί του μονίμως παιδί, ακόμη και όταν ενηλικιώνεται», δηλώνει στην «Κ» η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Αννα Κανδαράκη. «Η γονεϊκότητα είναι ένας ρόλος – δεν μπορεί να είναι ταυτότητα», υπογραμμίζει. Φυσικά, για να είναι ένα άτομο ανεξάρτητο από τους γονείς του, πρέπει να υπάρχει και οικονομική ανεξαρτησία. «Δεν μπορείς να είσαι υπαρξιακά ανεξάρτητος αν είσαι οικονομικά εξαρτώμενος», λέει ο κ. Σαββόπουλος. Και όταν οι γονείς εξαρτώνται οικονομικά από τα παιδιά τους; «Θεραπευόμενος μου έχει πει ότι “στα 17 μου έβγαζα σε ένα μήνα όσα έβγαζε όλη η οικογένεια τον χρόνο” – εκεί γίνεται αντιστροφή των ρόλων, όταν ένα παιδί σηκώνει όλη την οικογένεια, είναι πάρα πολύ δύσκολο τόσο το παιδί όσο και ο γονιός να μην μπερδευτούν όσον αφορά τους ρόλους τους», σημειώνει η κ. Κανδαράκη.
Ο γονεϊκός ρόλος, συμπληρώνει, είναι τόσο σημαντικός που είναι καλό να μην μπερδεύεται με επαγγελματικούς ρόλους και οικονομικές συναλλαγές.
Ολα για τη γονεϊκή αγάπη
«Το βλέπουμε πολύ συχνά στην κλινική εμπειρία μέσα σε οικογενειακές επιχειρήσεις ή και στην περίπτωση του πρωταθλητισμού, όπου το παιδί καταγράφει ότι για να κερδίσει τη γονεϊκή αγάπη πρέπει να πολεμήσει, και η γονεϊκή αποδοχή περνάει μέσα είτε από τις πωλήσεις της επιχείρησης είτε από την κατάκτηση ενός μεταλλίου», επισημαίνει η ίδια, τονίζοντας ότι δεν γίνεται εσκεμμένα από τους γονείς, αλλά αυτομάτως όταν ο γονιός είναι ταυτόχρονα και το αφεντικό ή ο προπονητής ή ο μάνατζερ.
«Θεραπευόμενος μου έχει πει ότι “στα 17 μου έβγαζα σε ένα μήνα όσα έβγαζε όλη η οικογένεια τον χρόνο” – εκεί γίνεται αντιστροφή των ρόλων», αναφέρει η κ. Αννα Κανδαράκη.
Από την άλλη, όταν ένα παιδί μπαίνει από νωρίς σε ρόλο ενηλίκου, δεν του επιτρέπεται να βιώσει την παιδική ή την εφηβική ηλικία. «Και η εφηβεία είναι περίοδος με θυμό, ξέσπασμα – αν δεν την περάσει στην ανάλογη ηλικία μπορεί να την περάσει αργότερα πιο άτσαλα», εξηγεί, αλλά ακόμη και από ένα «άτσαλο ξέσπασμα» γίνονται βήματα προς την ενηλικίωση, την ενδυνάμωση, την απελευθέρωση.
Για να υπάρξει απελευθέρωση, η οριοθέτηση χρειάζεται και από τις δύο πλευρές, τονίζει ο κ. Σαββόπουλος. «Και από τις δύο υπάρχει η τάση της συνένωσης αλλά και η τάση της απομάκρυνσης – το πρώτο είναι να είναι κάποιος αυτόνομος, μόνον έτσι θα μπορέσει να ζήσει κάπως ασφαλής τη ζωή του», λέει. Ο επιτυχημένος γονιός, σημειώνει, είναι αυτός που δεν τον έχει ανάγκη το παιδί του, αλλά που ταυτόχρονα έχει δώσει την αίσθηση ασφάλειας στο παιδί ότι αν τον χρειαστεί, θα είναι εκεί. Είναι κάτι που δεν κάνουμε όσο θα έπρεπε στην Ελλάδα, την τρίτη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μετά την Κροατία και τη Σλοβακία, με τον μεγαλύτερο ηλικιακό μέσο όρο σχετικά με το πότε οι νέοι φεύγουν από το πατρικό τους;
«Στην Ελλάδα, νιώθουμε μεγάλη ανασφάλεια με την ελευθερία επειδή υπάρχει ανασφάλεια στον κοινωνικό τομέα, επειδή δεν υπάρχει δημόσιος τομέας που θα είναι σαν γονιός για όλα τα παιδιά, είναι αναγκασμένος ο άνθρωπος να γαντζωθεί από την οικογένειά του», αναφέρει ο κ. Σαββόπουλος. «Υπάρχει μια συναλλαγή οικονομικο-ψυχολογικο-κοινωνική, όπου μπαίνουν ψυχικοί και υλικοί παράγοντες και αυτή η σχέση είναι αμφίδρομη – αυτές οι σχέσεις δεν υπάρχουν στο εξωτερικό», λέει, εξηγώντας ότι στη Σουηδία, παραδείγματος χάριν, μετά την ενηλικίωση, το κράτος γίνεται γονιός. Από εκεί θα βοηθηθεί το παιδί για να βρει στέγη, να σπουδάσει. «Στις πιο υπανάπτυκτες χώρες, αυτά τα κάνει η οικογένεια», υπογραμμίζει.
Στην Ελλάδα, αποτελεί διαγενεακή πρακτική. «Παλιά, στα χωριά έλεγαν θα δώσω την περιουσία σε αυτόν που θα με γηροκομήσει», αναφέρει ο κ. Σαββόπουλος. Και ακόμη και τώρα, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι γονείς θεωρούν τα παιδιά κτήμα τους. «Σου λέει είναι κτήμα μου γιατί έχω κάνει τόσες θυσίες. Πηγαίνουν μανάδες στην Αγγλία για να πλύνουν, να κάνουν μουσακάδες στα παιδιά τους και λένε μετά “δεν χρωστάνε κάτι;”». Σε άλλες περιπτώσεις, συμπληρώνει, για να είναι οι γονείς ευτυχισμένοι πρέπει να φτιάξουν μια πολυκατοικία, να ζουν ο ένας πάνω από το διαμέρισμα του άλλου, να μαλώνουν, αλλά να θεωρούν ότι ναι, αυτή είναι η ευτυχία. «Και ύστερα πεθαίνουν οι γονείς και όλοι νοικιάζουν τα διαμερίσματα αυτά και δεν ξαναπατάνε», παρατηρεί. Οι γονείς πρέπει να δίνουν την αίσθηση στα παιδιά πως είναι ισχυροί, εξηγεί – αν δεν μπορεί ο γονιός να είναι μόνος του, πώς θα μάθει να ζει μόνο του το παιδί;
Ερευνα
Σύμφωνη είναι και η κ. Κανδαράκη – στην Ελλάδα, έχει τρομερή βαρύτητα η οικογένεια. Ηταν και ένα από τα συμπεράσματα μιας μεγάλης έρευνας που διεξήγαγε πέρυσι για τους θεσμούς η Kapa Research. Το 89% των ερωτηθέντων είχε απαντήσει ότι εμπιστεύεται πολύ ή αρκετά τον θεσμό της οικογένειας. Το 87% ένιωθε ικανοποιημένο ή μάλλον ικανοποιημένο με την οικογένεια στην οποία ενηλικιώθηκε, και το 81% είχε απαντήσει ότι ένιωθε πιο κοντά στην οικογένειά του από ό,τι στους φίλους του.
«Επιτυχημένος γονιός είναι αυτός που δεν τον έχει ανάγκη το παιδί του, αλλά που ταυτόχρονα έχει δώσει την αίσθηση ασφάλειας στο παιδί», λέει ο κ. Σάββας Σαββόπουλος.
«Λέμε συχνά “το αίμα νερό δεν γίνεται, να αγαπάς τους γονείς σου, τα αδέλφια σου”», συνεχίζει η κ. Κανδαράκη, τονίζοντας ότι δεν είναι απαραιτήτως αρνητικό. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν σε ένα παιδί που πάει να αυτονομηθεί, καλλιεργούνται ενοχές, αναφέρει. «Μπαίνει μετά το στοιχείο ότι χρωστάς, το βλέπουμε ειδικά στον πρωταθλητισμό αλλά όχι μόνον, ότι “εμείς κάναμε τόσες θυσίες, θα τις αφήσεις τώρα πίσω;”».
Για τον κ. Σαββόπουλο, η λύση είναι μία. «Να διδάξουμε στους γονείς να κάνουν τα παιδιά τους πιο αυτόνομα, αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να αρχίσει και η πολιτεία να αντιμετωπίζει τους πολίτες ως ώριμους ανθρώπους», λέει στην «Κ».
Ο Στέφανος Τσιτσιπάς έπαιξε την Τετάρτη στο Σινσινάτι. Εχασε το πρώτο σετ. Κέρδισε τα επόμενα – και το παιχνίδι. Ηταν το πρώτο του παιχνίδι χωρίς τον πατέρα του στην εξέδρα. Τον είχε απολύσει λίγες ημέρες πριν.
