Στον Κοσκινά επικρατεί μια ιδιόμορφη ηρεμία. Οι δρόμοι είναι άδειοι και την καλοκαιρινή ησυχία διαταράσσουν ανά διαστήματα μόνο ήχοι από κατασκευαστικές εργασίες. Εναν χρόνο μετά το φονικό πέρασμα της πλημμύρας «Daniel», που στοίχισε στο θεσσαλικό χωριό περίπου 70 σπίτια και μεγάλες πληγές στις δημόσιες υποδομές, οι κάτοικοι προσπαθούν αργά και με μεγάλη δυσκολία να επιστρέψουν στον τόπο τους και να χτίσουν τις ζωές τους ξανά από την αρχή.
«Δεν υπάρχει χειρότερο από το να μην έχεις σπίτι. Εχουμε κλάψει πολύ με τον άνδρα μου. Μισό αιώνα είχαμε το σπίτι αυτό, τα έφτιαξα όλα. Και μόλις είπαμε να τα χαρούμε, τα χάσαμε». Η 70χρονη Αννα Χατζή και ο σύζυγός της Θωμάς βίωσαν ολική καταστροφή τον περυσινό Σεπτέμβριο: το σπίτι τους κατέρρευσε και τα ζώα τους, αρνιά και κότες, πνίγηκαν όλα. Κατάφεραν να γλιτώσουν μόνο οι ίδιοι και το σκυλί τους. Στην αρχή έμειναν στον γιο τους στην Αθήνα και έπειτα σε ένα σπίτι που τους παραχώρησε μια φίλη τους στον Αγιο Θεόδωρο, ένα χωριό 20 χιλιόμετρα από τον Κοσκινά. Η ηλικιωμένη γυναίκα, ωστόσο, δεν άντεχε μακριά από τον τόπο της. Νοσταλγούσε την καθημερινότητά της στο χωριό, έκλαιγε και βυθιζόταν όλο και περισσότερο στην κατάθλιψη. Αποφάσισε οριστικά την επιστροφή της στον Κοσκινά όταν πηγαίνοντας στην πασχαλινή γιορτή του χωριού που τη φιλοξενούσε αισθάνθηκε αφόρητα μόνη: «Ολες οι φίλες μου κάθονταν με άλλες φίλες ή είχαν μαζί τους την οικογένειά τους. Δεν είχα με ποιον να καθίσω. Με πήραν τα κλάματα. Πήγα στον άνδρα μου και είπα “φεύγουμε”. Εστω και ένα καλύβι να φτιάξουμε, αλλά να είμαι στο χωριό μου, στο οικόπεδό μου».
Σε ένα στρώμα
Το είπε και το έκανε. Το ηλικιωμένο ζευγάρι αξιοποίησε τα χρήματα της αρχικής αποζημίωσης, ένα ποσό 10.000 ευρώ, και άρχισε να μετατρέπει σταδιακά την παλιά αποθήκη όπου φύλαγε εργαλεία και ζωοτροφές σε ένα μικρό διαμέρισμα. Τους πήρε πέντε μήνες. Κάποια βράδια, μέχρι να ολοκληρωθεί το εγχείρημα, κοιμόντουσαν σε ένα στρώμα και έναν καναπέ στην αυλή του γκρεμισμένου σπιτιού τους. Η Αννα μπορεί μέχρι τώρα να ξεχωρίζει στα χαλάσματα το κρεβάτι της και την κουρτίνα που είχε ράψει. Πλέον ο νέος χώρος που έφτιαξαν διαθέτει κουζίνα, νέα σκεπή, τζάκι και μια κρεβατοκάμαρα. Από τον Μάιο μένουν εκεί. «Εδώ βλέπω ανθρώπους που τους γνωρίζω. Αλλαξε η ψυχολογία μου. Εδώ γέλασα ξανά», λέει η Αννα Χατζή.
Το δέσιμο με τον τόπο και τους ανθρώπους, η εγγύτητα του χωριού στη δουλειά τους –κυρίως αγροτικές και κτηνοτροφικές– οδήγησε αρκετούς κατοίκους του Κοσκινά να επιχειρήσουν την επιστροφή τους. «Eνα 60%-70% έχει γυρίσει, αλλά ζουν υπό δύσκολες συνθήκες», περιέγραψε η Μαίρη Τσιούτσια, πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Κάποιοι αποφασίζουν να φτιάξουν ένα δύο δωμάτια του σπιτιού τους, ενώ άλλοι –όπως η Αννα και ο Θωμάς Χατζής– μετατρέπουν αποθήκες σε σπίτια. Το χωριό απέχει ωστόσο από το να επιστρέψει στην κανονικότητα: αρκετοί κάτοικοι ακόμη νοικιάζουν σε γύρω χωριά, κάποια τοπικά καταστήματα και καφέ παραμένουν κλειστά, ενώ στους δρόμους βλέπεις μέχρι σήμερα διαλυμένα σπίτια και αυτοκίνητα.
«Τη ζωή μας πίσω»
Η Μαίρη Τσιούτσια δεν έχει καταφέρει ακόμη να επιστρέψει στο σπίτι της, το οποίο είχε πλημμυρίσει και υπέστη σημαντικές ζημιές. Νοικιάζει οίκημα με τον σύζυγό της στον Παλαμά Καρδίτσας, λέγοντας πως τα χρήματα που τους έδωσε το κράτος για οικοσκευή δεν αρκούν για να προχωρήσει στις επισκευές που απαιτούνται ώστε το σπίτι της να γίνει πάλι κατοικήσιμο. Τη στενοχωρεί όταν επισκέπτεται τη μονοκατοικία που ζούσε στο χωριό, άδεια, με μπόγους γεμάτους παλιά πράγματα στα δωμάτια. Ο δρόμος της επιστροφής θα ανοίξει, όπως λέει, όταν λάβει την αποζημίωση της στεγαστικής συνδρομής, για την οποία κατέθεσε φάκελο και που όπως υπολογίζει θα είναι επαρκής ώστε να κάνει τις απαραίτητες εργασίες για να μπορέσει να γυρίσει σπίτι της. Η ίδια υποστήριξε πως παρότι δεν έχουν δοθεί τα χρήματα για την πλήρη επισκευή του σπιτιού, έχει σταματήσει να λαμβάνει και την επιδότηση ενοικίου, γεγονός που πιέζει οικονομικά, όχι μόνο την ίδια αλλά και πολλές άλλες οικογένειες που δυσκολεύονται να μπουν σε μια πολυπόθητη κανονικότητα. «Θέλουμε τη ζωή μας πίσω. Περίμενα να είναι καλύτερα τα πράγματα έναν χρόνο μετά και οι πολιτικοί να ήταν συνεπείς στις υποσχέσεις που είχαν δώσει».
Σε μια προσπάθεια να αναβιώσει τη χαρά και το δέσιμο των κατοίκων με τον τόπο, η πρόεδρος του συλλόγου κατάφερε και οργάνωσε την ετήσια γιορτή του χωριού, τα Παπαδιαμάντεια στις 23 Αυγούστου. «Ημασταν προβληματισμένοι, αλλά ήρθε ο κόσμος. Καλέσαμε και πολιτικούς στους οποίους είπαμε τα προβλήματά μας», τόνισε.
Ο τρόμος μένει
Μεταφέροντας την προσωπική αλλά και τη συλλογική αγωνία, ανέφερε πως οι κάτοικοι ανησυχούν αρκετά και για το αν θα ολοκληρωθούν εγκαίρως τα αντιπλημμυρικά έργα και να μην προσπαθούν αδίκως να στήσουν ξανά τα σπίτια τους από το μηδέν. «Ξεκινάει να βρέχει και όλοι τρομάζουμε», τονίζει.
«Δεν υπάρχει χειρότερο από το να μην έχεις σπίτι. Εχουμε κλάψει πολύ με τον άνδρα μου. Μισό αιώνα είχαμε το σπίτι αυτό, τα έφτιαξα όλα. Και μόλις είπαμε να τα χαρούμε, τα χάσαμε».
Την ίδια ανασφάλεια αισθάνονται η Τριανταφυλλιά και ο Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος, που στην ηλικία των 82 και 85 αντίστοιχα κλήθηκαν να φτιάξουν το σπίτι τους από την αρχή, σε έναν από τους οικισμούς που επλήγη περισσότερο από τον «Daniel», τον Βλοχό. «Δεν έχουν γίνει τα αναχώματα. Τι θα κάνουμε αν βρέξει πάλι έτσι;», αναρωτιούνται. Παρότι η απόφαση για μετεγκατάσταση του χωριού ακόμη εκκρεμεί, το ηλικιωμένο ζευγάρι δεν μπορούσε να αντέξει το κόστος των ενοικίων στην Καρδίτσα και αποφάσισε να ξαναφτιάξει τη μονοκατοικία του στην είσοδο του χωριού, παρότι αυτό είναι ακόμη έρημο, με ελάχιστους κατοίκους να επιχειρούν την επιστροφή τους.
Η Αρτεμις Ράικου, που μένει λίγους δρόμους παρακάτω, προσπαθεί σιγά σιγά να κάνει κάποιες μικροδουλειές στο σπίτι μόνη της. Προς το παρόν φιλοξενείται από την κόρη της, που μένει στον δεύτερο όροφο κτιρίου στον Βλοχό και έτσι δεν επηρεάστηκε τόσο. Αμφιβάλλει αν θα καταφέρει να φτιάξει ξανά το σπίτι της. Με τα ελάχιστα χρήματα που έχει πάρει μέχρι σήμερα ισχυρίζεται πως απαιτείται τόση προσωπική δουλειά, στην οποία η ίδια δεν έχει κουράγιο να επενδύσει. Προς το παρόν εγκατέστησε μόνο κάτι μεταχειρισμένα ντουλάπια κουζίνας. Για τα επόμενα θα δει. Ο «Daniel» κατέστρεψε το σπίτι της, το σπίτι που είχε δημιουργήσει δίπλα για τη μητέρα της, και όλα τα αγροτικά της εξαρτήματα. «Γίνονται όλα από την αρχή; Δεν υπάρχουν ούτε ψυχολογικές ούτε οικονομικές ούτε σωματικές δυνατότητες», τονίζει.
«Ευτυχώς, το καφενείο έμεινε εδώ ανοιχτό»
Παραδίπλα, στη Μεταμόρφωση, η εικόνα και η ψυχολογία είναι διαφορετικές. Αν και η μετεγκατάσταση του χωριού έχει συμφωνηθεί και η συντριπτική πλειονότητα συντάσσεται με το σχέδιο αυτό, οι κάτοικοι έχουν θέσει ως προϋπόθεση να μην απαλλοτριωθεί το χωριό τους, ώστε κάποια οικήματα να χρησιμοποιούνται ως αγροικίες τα καλοκαίρια στη διάρκεια των αγροτικών εργασιών, αλλά και οι ίδιοι να μπορούν να επιστρέφουν σε σημεία αναφοράς για τη ζωή τους, όπως η εκκλησία, η πλατεία και το νεκροταφείο… Χάρη στην προσπάθεια των ιδιοκτητών ενός εκ των καφενείων να το κρατήσουν ζωντανό, οι ντόπιοι έχουν πλέον και ένα μέρος ώστε να συναντιούνται και να συζητούν.
Στην είσοδο του πολιτιστικού συλλόγου Μεταμόρφωσης η πρόεδρός του έχει τοποθετήσει τη βάρκα, χάρη στην οποία σώθηκαν πολλοί συντοπίτες της.
«Ευτυχώς ο Βάιος άνοιξε από την πρώτη στιγμή το καφενείο. Το απολύμανε, το καθάρισε. Εμείς το ζητάμε. Αν θέλω να δω δυο συγχωριανούς μου, εδώ έρχομαι», λέει η πολύ δραστήρια πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου, Λίτσα Ρητά. Πράγματι, το ζευγάρι δεν έχασε στιγμή. Μόλις υποχώρησαν τα νερά και άνοιξαν οι δρόμοι, νοίκιασε ένα σπίτι σε διπλανό χωριό και ξεκίνησε τις εργασίες στο καφενείο. Ο Βάιος Ντάντος περιέγραψε πως το νερό είχε φτάσει μέχρι τα κεραμίδια, προκαλώντας χάος στο μαγαζί. Επί δύο εβδομάδες έβγαζαν με το φτυάρι τις λάσπες. Σχεδόν τα πάντα ήταν για πέταμα. Αρχές Δεκεμβρίου το ζευγάρι άνοιξε ξανά τις πόρτες της επιχείρησής του, που αποτελούσε και τη βασική πηγή εισοδήματός του. «Δεν περιμέναμε ότι θα ερχόταν ο κόσμος. Το ανοίξαμε για εμάς, να μπει σε ρυθμό η ζωή μας. Παίρνοντας την απόφαση να το φτιάξουμε, μας ρωτούσαν οι χωριανοί τι κάνουμε και μας έλεγαν “ανοίξτε το”. Σηκώνονταν από τον Παλαμά μόνο για να έρθουν στο καφενείο. Μας στήριξαν όλοι», σημείωσε η σύζυγός του, Φανή Ντάντου.
Στήριξη δέχθηκαν, όπως πρόσθεσε, από εθελοντές αλλά και από αγνώστους. Τη διακόσμηση του καφενείου τη δώρισε μια πελάτισσα στο ζευγάρι, λέγοντας πως τα είχε σπίτι της και δεν τα χρειαζόταν. Από το καφενείο μας πέρασε μέχρι και ο πρωθυπουργός, λέει το ζευγάρι, σχολιάζοντας πως τελικά ήταν σημαντικό να υπάρχει ένα ζωντανό κύτταρο κοινοτικής ζωής. Στο καφενείο θα γίνει και το ετήσιο μνημόσυνο των δύο συντοπιτών τους που πνίγηκαν στην πλημμύρα. Οσο οι ημέρες πλησιάζουν στην επέτειο του ενός έτους από την καταστροφή, οι μνήμες ξυπνάνε και οι πληγές ανοίγουν. Η Λίτσα Ρητά έχει τοποθετήσει στην είσοδο του κτιρίου του συλλόγου τη βάρκα, χάρη στην οποία σώθηκαν πολλοί συντοπίτες της. «Τις ημέρες αυτές το σκεφτόμαστε πιο έντονα», είπε, ελπίζοντας ο επόμενος χρόνος να βρει τους κατοίκους της Θεσσαλίας ένα βήμα πιο κοντά στην κανονικότητα που έχασαν ξαφνικά, μέσα σε λίγες ημέρες, λίγες ώρες, τον Σεπτέμβριο του 2023.
