Το ζήτημα έχει επανειλημμένως τεθεί αλλά οι αποδείξεις είναι περιορισμένες και, μάλλον, εμπειρικές. Θα ήταν άλλωστε αρκετά δύσκολο να τεκμηριωθεί αυτή η συσχέτιση, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εταιρείες που εμπλέκονται στο οικοσύστημα της online διαφήμισης διαθέτουν –μέσα από το ιστορικό περιήγησης, τις αναζητήσεις, τις αναρτήσεις και πολλές ακόμη πηγές– μία εξαιρετικά λεπτομερή εικόνα για τους χρήστες.
Ανεξάρτητα από τη βασιμότητα των αιτιάσεων, το ζήτημα αναδεικνύει τη δυσχέρεια της εφαρμογής της νομοθεσίας στις νέες τεχνολογίες. Κατά το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, προκειμένου να αποκτήσει οποιαδήποτε εφαρμογή πρόσβαση σε πληροφορίες της συσκευής ενός χρήστη, απαιτείται η προηγούμενη συγκατάθεση αυτού. Η συγκατάθεση πρέπει να πληροί αυστηρούς όρους για να είναι νόμιμη (προηγούμενη πλήρης και σαφής ενημέρωση για τους νόμιμους και συγκεκριμένους σκοπούς που επιδιώκονται καθώς και για το είδος και εύρος της πρόσβασης). Με βάση την αρχή της αναγκαιότητας και αναλογικότητας, η πρόσβαση στο μικρόφωνο για σκοπούς online διαφήμισης δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί αποδεκτή, καθώς η παρέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα των χρηστών είναι καταφανώς δυσανάλογη.
Το πρόβλημα ως προς την εφαρμογή των κανόνων εντοπίζεται, κυρίως, σε δύο επίπεδα: Κατ’ αρχάς, η εφαρμογή του νόμου εξαρτάται σε καταλυτικό βαθμό από τις τεχνολογικές πρακτικές. Ο τρόπος εμφάνισης του αιτήματος επηρεάζει σημαντικά τις επιλογές των χρηστών. Χαρακτηριστική περίπτωση: η επιλογή της χρήσης μικροφώνου «μόνο όταν είναι ενεργή η εφαρμογή» ή «γενικώς». Στο πλαίσιο αυτό σπανίως οι εταιρείες αφήνουν την επιλογή των χρηστών στην τύχη και αξιοποιούν μία σειρά από παραπλανητικές πρακτικές, γνωστές ευρύτερα ως σκοτεινά μοτίβα (dark patterns), για να επηρεάσουν ή να περιορίσουν την αυτόνομη και τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων από τους χρήστες. Περαιτέρω, οι χρήστες βομβαρδίζονται καθημερινά από αιτήματα πρόσβασης στη συσκευή τους ή παροχής συγκατάθεσης, με αποτέλεσμα να μην έχουν πρακτικά τον χρόνο να ενημερωθούν για τις επιλογές τους και τις επιπτώσεις στην ιδιωτική τους ζωή. Αυτή η συνθήκη οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κόπωση των χρηστών με αποτέλεσμα η συγκατάθεση να μετατρέπεται από ένα εργαλείο πληροφοριακής αυτοδιάθεσης σε «λευκή επιταγή» για επεξεργασία δεδομένων για τη βιομηχανία της online διαφήμισης (information/consent fatigue). Μιας βιομηχανίας κρίσιμης για την οικονομία του Διαδικτύου, με την αγορά της ψηφιακής διαφήμισης να υπολογίζεται το 2023 μόνο στην Ευρώπη στα 97 δισ. ευρώ, αλλά με ανησυχητικό βαθμό εξάρτησης από το λεγόμενο Big Tech που κυριαρχεί στη διαφημιστική αγορά, όπως η Meta με έσοδα από διαφήμιση το 2023 πάνω από 131 δισ. δολάρια.
* Η κ. Λίλιαν Μήτρου είναι καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου.
** Ο κ. Βασίλης Καρκατζούνης είναι LLM, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου.
