Περίπου 5% των παιδιών σε κάθε εκπαιδευτικό σύστημα είναι χαρισματικά και εξ αυτών 2% πολύ χαρισματικά.
Με βάση αυτά τα ποσοστά, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες, στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 66.000 χαρισματικοί μαθητές. Είναι παιδιά με ιδιαίτερες ακαδημαϊκές και αντιληπτικές ικανότητες, βάθος και εύρος σκέψης, μεγάλη αγάπη για τη μάθηση.
Ωστόσο, οι συγκεκριμένοι μαθητές δεν έχουν συχνά την ευκαιρία να αναπτύξουν, όσο θα μπορούσαν, το δυναμικό τους στην εκπαίδευση. Πώς θα μάθουν οι γονείς εάν το παιδί τους είναι χαρισματικό; Πόσο εύκολο είναι παιδιά από μη προνομιούχα, με βάση οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια, στρώματα να βρουν πρόσβαση στη χαρισματική εκπαίδευση;
Πολλοί από αυτούς τους μαθητές δυσκολεύονται στο σχολείο ή και το απορρίπτουν, ενώ άλλοι έχουν σύνθετες ειδικές ανάγκες, όπως αυτισμό, διάσπαση προσοχής, δυσλεξία. Απαντήσεις για το θέμα δίνουν στην «Κ» η Αμερικανίδα Εϊμι Σέλτον, εκτελεστική διευθύντρια του Κέντρου για Χαρισματικά Παιδιά (Center for Talented Youth – CTY) του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στις ΗΠΑ, και ο Ιρλανδός Κολμ Ο’ Ράιλι, νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για Ατομα με Υψηλές Ικανότητες (ECHA). Βρέθηκαν στην Ελλάδα για το πρόσφατο συνέδριο που οργανώθηκε από το CTY του Κολλεγίου Ανατόλια και το ECHA.
«Κλειδί» ο ρόλος της οικογένειας
Εϊμι Σέλτον, εκτελεστική διευθύντρια του κέντρου για χαρισματικά παιδιά του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στις ΗΠΑ
– Ποιες είναι οι τάσεις στην εκπαίδευση των παιδιών με υψηλές ακαδημαϊκές ικανότητες;
– Η σχετική εκπαίδευση μετατοπίζεται από το ζήτημα των κριτηρίων επιλογής για τη συμμετοχή τους στα εκπαιδευτικά προγράμματα προς ζητήματα που σχετίζονται με τις διαφορετικές ανάγκες των παιδιών. Στόχος είναι να εντοπίσουμε όλες τις ανάγκες των μαθητών. Η στροφή αυτή υποδηλώνει ότι ο τομέας της εκπαίδευσης των χαρισματικών μαθητών αρχίζει να κατανοεί τον ρόλο του στο ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα. Οταν ξεκινούσα να ασχολούμαι με τον τομέα, η εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών φαινόταν συχνά απομονωμένη από τον υπόλοιπο εκπαιδευτικό κόσμο. Τώρα ενσωματωνόμαστε πιο αποτελεσματικά.
– Με ποιον τρόπο ανακαλύπτονται τα χαρισματικά παιδιά;
– Τα σχετικά τεστ του CTY εξετάζουν τη γλωσσική, τη μαθηματική λογική και τη χωρική αντίληψη των παιδιών. Ενα από τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα της έρευνάς μας στις ΗΠΑ αφορά τη χρήση των παραδοσιακών τεστ για τη χωρική αντίληψη. Ενώ τα τεστ αυτά έχουν μακρά ιστορία στην πρόβλεψη δεξιοτήτων σε τομείς όπως τα μαθηματικά και η γλώσσα, δεν έχουν χρησιμοποιηθεί επαρκώς στον εντοπισμό χαρισματικών παιδιών. Μάλιστα, διαπιστώσαμε ότι η χρήση των τεστ χωρικής αντίληψης μειώνει σημαντικά κενά σε κρίσιμους τομείς, επιτρέποντάς μας να εντοπίσουμε περισσότερους μαθητές από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές και μη προνομιούχες οικογένειες.
– Πόσο εύκολο είναι να έχουν πρόσβαση στην εκπαιδευτική καινοτομία και σε προγράμ-ματα όπως για τα χαρισματικά παιδιά, οικογένειες από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα;
– Οι λευκοί και οι Ασιάτες ή οι Αμερικανοί ασιατικής καταγωγής μαθητές σε προγράμματα για χαρισματικά παιδιά υπερεκπροσωπούνται σημαντικά σε σύγκριση με όσους προσδιορίζονται ως μαύροι, Αφροαμερικανοί, Λατίνοι ή ισπανόφωνοι. Εχετε δίκιο, ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει αυτές τις ανισότητες φαίνεται να είναι τα δημογραφικά στοιχεία που βασίζονται στο εισόδημα.
Μια κρίσιμη πτυχή είναι η κατανόηση και η αντιμετώπιση των πολιτισμικών πλαισίων των διαφόρων κοινοτήτων. Ενώ είναι προφανές ότι οι οικογένειες εκτιμούν την εκπαίδευση, η κατανόηση και η προσέγγισή τους μπορεί να διαφέρει. ΕΪΜΙ ΣΕΛΤΟΝ
– Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό;
– Πρώτον, είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με τα παιδιά σε όλο και μικρότερες ηλικίες. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να εντοπίζουμε τα ταλέντα τους νωρίτερα, αλλά μάλλον να τους εμφυσήσουμε την ιδέα ότι ο κόσμος είναι γεμάτος ευκαιρίες από μικρή ηλικία. Επιπλέον, είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος. Πρέπει να αναπτύξουμε καλύτερες μεθόδους για τον εντοπισμό και την καλλιέργεια του ακαδημαϊκού ταλέντου στα παιδιά. Αυτό περιλαμβάνει την κατανόηση των μοναδικών αναγκών και δυνατοτήτων κάθε παιδιού.
Μια άλλη κρίσιμη πτυχή είναι η κατανόηση και η αντιμετώπιση των πολιτισμικών πλαισίων των διαφόρων κοινοτήτων. Ενώ είναι προφανές ότι οι οικογένειες εκτιμούν την εκπαίδευση, η κατανόηση και η προσέγγισή τους μπορεί να διαφέρει. Συχνά υπάρχουν παρανοήσεις σχετικά με την ενασχόληση των γονιών με τα παιδιά τους, ιδίως σε κοινότητες που υποεκπροσωπούνται. Για παράδειγμα, η έρευνά μας στην πόλη της Βαλτιμόρης αποκάλυψε ότι πολλοί εκπαιδευτικοί υπέθεσαν ότι οι γονείς δεν συμμετείχαν στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Ωστόσο, οι συζητήσεις με τους γονείς έδειξαν ότι εκείνοι νοιάζονται βαθιά για την επιτυχία των παιδιών τους. Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε αυτές τις ιστορίες και να παρέχουμε στους γονείς τα εργαλεία και τις γνώσεις για να ενεργούν αποτελεσματικά για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών τους.
– Ποιος είναι τελικά ο ρόλος της οικογένειας;
– Κρίσιμος. Είναι ζωτικής σημασίας να εξετάσουμε ποιοι περιβάλλουν αυτούς τους μαθητές εκτός της τάξης. Ο στόχος δεν είναι να πείσουμε τις οικογένειες, αλλά να συνεργαστούμε μαζί τους και να δημιουργήσουμε ένα υποστηρικτικό σύστημα για τους μαθητές. Η κατανόηση των προκλήσεων ή των πλεονεκτημάτων που αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι το «κλειδί». Για παράδειγμα, ορισμένα παιδιά μπορεί να χάνουν τη συμμετοχή τους σε προγράμματα επειδή το ωράριο εργασίας των γονέων τους δεν τους επιτρέπει τη διαφοροποιημένη φροντίδα του χαρισματικού τους παιδιού, όταν υπάρχουν κι άλλα παιδιά στην οικογένεια. Ο προσδιορισμός των απαραίτητων μηχανισμών υποστήριξης είναι αναγκαίος.
– Τελικά, γιατί είναι σημαντικό να υποστηρίζουμε την εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών;
– Η υποστήριξη των μαθητών αυτών είναι απαραίτητη, διότι αυτοί ως ενήλικοι αναμένεται να βρουν τις λύσεις που απασχολούν τις κοινωνίες μας και να καινοτομήσουν. Τα άτομα αυτά θα εμπλουτίσουν τον κόσμο μας τόσο πρακτικά όσο και πολιτισμικά. Καλλιεργώντας τα ταλέντα τους, καλλιεργούμε παγκόσμιους πολίτες, δίνοντάς τους τα εργαλεία για την αντιμετώπιση πολύπλοκων προκλήσεων. Προγράμματα όπως το CTY φέρνουν αυτά τα λαμπρά μυαλά κοντά, καλλιεργώντας το αίσθημα της ιδιότητας του πολίτη και της συνεργασίας. Αυτό συμβάλλει στη δημιουργία οραματιστών ηγετών.
Να διευρύνουμε τις συνεργασίες μας
Κολμ Ο’ Ράιλι, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για άτομα με υψηλές ικανότητες
– Τι προέκυψε από το συνέδριο του ECHA;
– Αυτό που τονίστηκε από ορισμένους ομιλητές είναι η ανάγκη να αρχίσουμε να εντοπίζουμε μαθητές με αυξημένες ακαδημαϊκές ικανότητες, οι οποίοι κανονικά δεν θα συμμετείχαν σε προγράμματα για χαρισματικά παιδιά, λόγω δυσκολίας αναγνώρισής τους ή και δυσκολίας πρόσβασής τους σε αυτά τα προγράμματα. Επίσης, συζητήθηκε πώς μπορούμε να αλλάξουμε τα μοντέλα μάθησης, ώστε να λαμβάνουν υπόψη έναν πιο διαφοροποιημένο μαθητικό πληθυσμό. Παλαιότερα θεωρούσαμε ότι οι χαρισματικοί – ταλαντούχοι μαθητές ήταν μία ομοιογενής ομάδα, ενώ πλέον αντιμετωπίζουμε τα παιδιά με βάση και άλλα χαρακτηριστικά τους. Τα χαρισματικά παιδιά δεν αποτελούν πλέον μια ομοιογενή ομάδα, γι’ αυτό δεν μπορούμε να έχουμε μια εκπαιδευτική στρατηγική που να ταιριάζει σε όλα, καθώς υπάρχουν χαρισματικοί μαθητές που προέρχονται από υποβαθμισμένα περιβάλλοντα, που ανήκουν στην LGBTQ κοινότητα, παιδιά με σύνθετες ανάγκες όπως αυτισμό, δυσλεξία, δυσπραξία και απαιτούν διαφορετικούς τρόπους προσοχής και υποστήριξης. Οσο περισσότερο εντοπίζουμε αυτούς τους μαθητές, τόσο περισσότερο χρειαζόμαστε διάφορες μεθόδους για να εργαστούμε μαζί τους στις τάξεις και στο σπίτι, να φροντίζουμε για τις κοινωνικές και συναισθηματικές τους ανάγκες, ώστε να αισθάνονται ότι εκτιμώνται και ότι είναι σε θέση να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους.
– Πώς πιστεύετε ότι η ζωή μας θα αλλάξει στο μέλλον αν υποστηρίξουμε ακαδημαϊκά αυτά τα παιδιά;
– Οι συγκεκριμένοι μαθητές χρειάζονται –και αυτοί, όπως κάθε κατηγορία μαθητών– υποστήριξη, πρώτον για τους ίδιους. Αν δεν τους υποστηρίξουμε δεν θα αισθάνονται ότι μπορούν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους και αν μπορέσουν να τις καλλιεργήσουν τότε η κοινωνία θα ωφεληθεί. Μερικά από αυτά τα παιδιά θα γίνουν οι σπουδαίοι γιατροί του μέλλοντος, θα θεραπεύσουν ασθένειες που δεν γνωρίζουμε ακόμη. Αλλα θα γίνουν οι σπουδαίοι ψυχολόγοι, κάποια θα εξελιχθούν σε σπουδαίους ηθοποιούς, συγγραφείς, καλλιτέχνες. Νομίζω ότι πρέπει να εμπνεύσουμε τα παιδιά και να τους δώσουμε διεξόδους για να πετύχουν, καθώς ως κοινωνία χρειαζόμαστε και δημιουργικές διεξόδους ώστε να βοηθήσουμε τον εγκέφαλό μας να αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους.
– Ερευνες, ειδικά στην Αμερική, δείχνουν ότι ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή σε προγράμματα για παιδιά με υψηλές ακαδημαϊκές ικανότητες. Πώς θα κλείσει το κενό;
– Παραδοσιακά οι εξετάσεις που χρησιμοποιήσαμε στο παρελθόν ευνοούσαν τους λευκούς και τους Ασιάτες μαθητές –οι οποίοι ήταν πιο εξοικειωμένοι γενικά με τις εξετάσεις–, καθώς τα τεστ είχαν σχεδιαστεί πολλά χρόνια πριν με γνώμονα τα χαρακτηριστικά αυτών των πληθυσμών. Μειονοτικές ομάδες, όπως οι μαύροι μαθητές ή μαθητές των οποίων τα αγγλικά είναι η δεύτερη γλώσσα τους, παιδιά που δεν φοιτούσαν στο σχολείο, δεν είχαν ίσες ευκαιρίες όταν σχεδιάζονταν αυτά τα τεστ. Eτσι, παραμελούνταν. Διαπιστώσαμε ότι ήταν απαραίτητο να αλλάξουμε τις εξετάσεις εντοπισμού χαρισματικών παιδιών. Βέβαια, δεν αρκεί να αλλάξουμε το όποιο τεστ μια φορά. Πρέπει να εξετάσουμε κάθε κοινότητα, κάθε μειονοτική ομάδα, κάθε χώρα και να επινοήσουμε κάτι που να είναι χρήσιμο, ώστε να εκπροσωπούνται περισσότερο σε αυτά τα προγράμματα.
– Σε ποιο σημείο του χάρτη βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα σχετικά με την εκπαίδευση των χαρισματικών – ταλαντούχων παιδιών;
– Είναι πολύ θετικό ότι το CTY Greece δίνει διέξοδο στα παιδιά και γνωρίζω ότι πολλά από αυτά παρακολουθούν το πρόγραμμα με υποτροφία. Συνολικά νομίζω ότι η ελληνική εκπαίδευση, χωρίς να είναι ο τομέας της ειδικότητάς μου, είναι σε αρκετά καλή κατάσταση. Οι Ελληνες γονείς και μαθητές παίρνουν την εκπαίδευσή τους αρκετά σοβαρά. Προφανώς, σε μια χώρα όπως η Ιρλανδία, από την οποία κατάγομαι, με πληθυσμό πέντε εκατομμυρίων, είναι πολύ πιο εύκολο να αξιολογήσω πού βρίσκονται τα προβλήματα, ενώ σε χώρες όπως η Ελλάδα με πολύ πιο μεγάλο πληθυσμό, είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που δεν εξυπηρετούνται δίκαια και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Οι γονείς πρέπει να αναλογιστούν ότι από τη στιγμή που το πρόγραμμα του CTY ήρθε στην Ελλάδα, υπάρχουν κι εδώ άνθρωποι που είναι χαρισματικοί και δεν είναι κάτι που αφορά μόνο το εξωτερικό.
– Ως νεοεκλεγείς πρόεδρος του ECHA ποιες είναι οι προτεραιότητές σας;
– Η συμπερίληψη πρέπει να είναι το βασικό μήνυμα. Οι ορίζοντές μας πρέπει να ανοίξουν σε επίπεδο συνεργασιών. Καμιά φορά επικεντρωνόμαστε υπερβολικά σε συνεργασίες με τους ίδιους ανθρώπους και στις ίδιες χώρες και μετά βλέπεις ανθρώπους από τη Σλοβενία, από την Ουκρανία με πολύ διαφορετικές εκπαιδευτικές εμπειρίες, οι οποίες είναι εξίσου σημαντικές. Στο συνέδριο συμμετείχαν επιστήμονες και εκπαιδευτικοί από 40 χώρες, κάτι που είναι εκπληκτικό όταν το σκεφτείς. Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν χώρες που δεν είχαν εκπρόσωπο στο συνέδριο, ίσως για οικονομικούς λόγους. Το μήνυμα της εκπαίδευσης των χαρισματικών παιδιών δεν είναι ένα μήνυμα «ελίτ», αλλά ένα μήνυμα υποστήριξης μαθητών, εκπαιδευτικών και οικογενειών σε όλες τις χώρες.
