Στη φυλακή οδηγήθηκε 35χρονος που πριν από μία εβδομάδα επιχείρησε να βιάσει γυναίκα στη Σαλαμίνα. Οπως προέκυψε, πέρυσι είχε επιχειρήσει να βιάσει έφηβη κοπέλα σε λεωφορείο. Μήνυση για βιασμό κατέθεσε πριν από λίγες μέρες 27χρονη αρχιτέκτονας εναντίον του πρώην συντρόφου της, ενώ στα δικαστήρια της πρώην Σχολής Ευελπίδων οδηγήθηκε ο 44χρονος που κατηγορείται για τον βιασμό κατ’ εξακολούθηση 16χρονης κοπέλας στον Κολωνό. Τέλος Ιουλίου, στον Λιμένα Χερσονήσου στο Ηράκλειο, δύο νέοι, 20 και 23 ετών, φέρεται να επιτέθηκαν σε ένα ζευγάρι νεαρών Ολλανδών. Ο ένας ακινητοποίησε τον άνδρα και ο άλλος φέρεται να άρπαξε την κοπέλα και να επιχείρησε να τη βιάσει. Οι δράστες συνελήφθησαν και μετά την απολογία τους αφέθηκαν ελεύθεροι με τον όρο της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα.
Και αυτά είναι μόνο κάποια από τα περιστατικά βιασμού ή απόπειρας βιασμού που απασχόλησαν την επικαιρότητα το φετινό καλοκαίρι. Για αρκετό καιρό δεν υπήρχε μέρα χωρίς μια τέτοια είδηση να «περνάει» από τις οθόνες μας, άλλοτε με φόντο την πόλη και άλλοτε κάποιον δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., φέτος, από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούλιο, καταγράφηκαν 193 υποθέσεις τετελεσμένου βιασμού και 87 υποθέσεις απόπειρας βιασμού. Το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι οι υποθέσεις τετελεσμένου βιασμού είχαν φτάσει τις 178 και οι υποθέσεις απόπειρας βιασμού τις 54. To 2023 οι γυναίκες θύματα τετελεσμένων βιασμών έφτασαν τις 255.
Παρά τη φαινομενική αύξηση των περιστατικών, τουλάχιστον για το συγκεκριμένο διάστημα, δεν είναι σαφές αν αυτή οφείλεται σε έξαρση του φαινομένου ή στο ότι τα θύματα αισθάνονται πιο ασφαλή να το καταγγείλουν. Το αίσθημα της ντροπής, πάντως, που έχει κρατήσει τόσες και τόσες γυναίκες από το να καταγγείλουν τον βιαστή τους, μοιάζει να αποδυναμώνεται. «Ακόμα υπάρχουν πατριαρχικά κατάλοιπα που αποδίδουν μεγάλο μέρος της ευθύνης στις γυναίκες –τι δουλειά είχε εκεί, τι δουλειά είχε μ’ αυτόν– ή, ακόμα και όταν δεν της αποδίδεται ευθύνη, θεωρείται ότι έπειτα από αυτή την εμπειρία έχει καταστραφεί ως άνθρωπος», λέει στην «Κ» η κλινική και κοινωνική ψυχολόγος Ελενα Καραγεωργίου. «Κι όμως, φαίνεται ότι έχουν αυξηθεί σημαντικά οι καταγγελίες κυρίως λόγω της πρόθεσης των γυναικών να διατυπώσουν αντίλογο σε αυτόν τον κυρίαρχο λόγο περί ατίμωσης και ψυχικής καταρράκωσης». Χαρακτηριστική είναι η υπόθεση που ταλανίζει τη Γαλλία, στην οποία μια γυναίκα κακοποιούνταν συστηματικά επί μία δεκαετία από τον άνδρα της, που τη νάρκωνε, και δεκάδες «συνεργούς» του. Το θύμα, η Ζιζέλ Πελικό, στα 72 της χρόνια αρνήθηκε την ανωνυμία που της πρόσφερε η γαλλική Δικαιοσύνη και απαίτησε «να γίνουν όλα δημόσια, ώστε η ντροπή να αλλάξει στρατόπεδο».
Από το 2019
Oλα δείχνουν ότι από το 2019 και τη μεταρρύθμιση στον ορισμό της πράξης του βιασμού με την προσθήκη της παραγράφου 4 του νέου άρθρου 336 του Ποινικού Κώδικα (προβλέπει ότι το έγκλημα του βιασμού τελείται και όταν κάποιος, πέραν των περιπτώσεων χρήσης σωματικής βίας ή απειλής, επιχειρεί γενετήσια πράξη χωρίς τη συναίνεση του παθόντος), επήλθε μια ποιοτική αλλαγή στην αντιμετώπιση του συγκεκριμένου αδικήματος τόσο από τις Αρχές και τα δικαστήρια όσο και από τις ίδιες τις γυναίκες.
«Η νέα διάταξη έδωσε προσοχή στην κατάσταση της παθούσης, αλλάζοντας συνολικά την αντιμετώπιση και την κουλτούρα του αδικήματος από το σύστημα», λέει στην «Κ» η δικηγόρος της νομικής υπηρεσίας του κέντρου για τα έμφυλα δικαιώματα και την ισότητα «Διοτίμα», Μαρίνα Φαρμακίδη.
Οι καταγγελίες έχουν αυξηθεί και υπάρχουν πολλές καταδίκες και χωρίς ιατροδικαστική έκθεση. Παράλληλα όμως λείπουν οι δομές υποστήριξης, ενώ πληγή του συστήματος αποτελούν οι δικηγόροι υπεράσπισης.
Στο δικαστήριο
Oπως σημειώνει η κ. Φαρμακίδη, σήμερα έχουμε πολλές καταδίκες για βιασμό ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν υπήρχε ιατροδικαστική έκθεση, παρά μόνον η κατάθεση του θύματος και των μαρτύρων στους οποίους μίλησε τις πρώτες μέρες μετά το συμβάν. «Οταν η αφήγηση του κατηγορουμένου δεν μπορεί να απαντήσει στη στέρεη αφήγηση της παθούσης, έρχεται η καταδίκη». Η ίδια διευκρινίζει ότι είναι απολύτως αδύνατον μια γυναίκα να επινοήσει μια στέρεη ιστορία βιασμού. «Αντιστοίχως και ο κατηγορούμενος δεν μπορεί να πείσει αν δεν λέει αλήθεια. Θα γίνει αντιληπτό από το δικαστήριο, που είναι πολυμελές, με έμπειρους λειτουργούς και ενόρκους που θα τον καθοδηγήσουν στην ανάδειξη της αλήθειας. Η κατάθεση στο δικαστήριο έχει κάτι το μαγικό».
Η συναίνεση
Το θέμα βέβαια είναι η υπόθεση να φθάσει στο δικαστήριο. Τον Αύγουστο έγινε γνωστό ότι τρεις άνδρες στη Μύκονο, τους οποίους 23χρονη τουρίστρια κατήγγειλε ότι τη βίασαν, αφέθηκαν ελεύθεροι καθώς σε βίντεο που προσκόμισαν «αποδείχθηκε» ότι το συμβάν έγινε με πλήρη συναίνεση της γυναίκας. Στο θέμα μάλιστα παρενέβη και ο Αρειος Πάγος, υποστηρίζοντας την απόφαση. Σύμφωνα με την κ. Φαρμακίδη, πάντως, η συναίνεση του θύματος πρέπει να εξωτερικευθεί, αλλά όχι απαραίτητα με ένα «ναι» ή με ένα «όχι». «Υπάρχει περίπτωση σε ένα βίντεο να μη φανεί. Το βίντεο είναι μονοσήμαντο. Η αλήθεια είναι πάντως ότι η παράγραφος 4 και η εισαγωγή της έννοιας της συναίνεσης έχει εξελίξει το θέμα του βιασμού, αλλά έχει και κάποιες δυσκολίες…».
Μολονότι έχουν γίνει θετικά βήματα, σύμφωνα με την εγκληματολόγο και πρόεδρο του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, Ελενα Συρμαλή, «ο σκοτεινός αριθμός είναι ιδιαίτερα υψηλός σε αυτή την κατηγορία εγκλημάτων». «Είναι ιδιαίτερα δύσκολο, τόσο εξαιτίας των μύθων που επικρατούν σε σχέση με το έγκλημα όσο και εξαιτίας της δευτερογενούς θυματοποίησης που θα υποστούν οι γυναίκες μετά τον βιασμό, να καταγγέλλουν τα θύματα. Μας λείπουν δομές όπου θα απασχολούνται εκπαιδευμένοι επιστήμονες και θα έχουν ως αντικείμενο τη βοήθεια σε θύματα σεξουαλικής βίας. Οπως γίνεται και στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα τμήματα στην αστυνομία για καταγγελίες με εκπαιδευμένους αστυνομικούς, αλλά και δομές εκτός αστυνομίας, δομές για περίθαλψη και βοήθεια στα άτομα που έχουν υποστεί σεξουαλική βία».
Πληγή του συστήματος αποτελούν και οι δικηγόροι υπεράσπισης. «Με στόχο την εκπροσώπηση του πελάτη τους, χάνεται η έννοια της αξιοπρέπειας», λέει η κ. Φαρμακίδη. «Μιλούν επιθετικά στην παθούσα, αμφισβητούν τις απαντήσεις της, προσπαθούν να της κάμψουν το ηθικό, επικαλούνται στερεότυπα. Δυστυχώς είναι ο κανόνας και θα έπρεπε να μας προβληματίσει τους δικηγόρους».
Ισορροπίες
«Απέχουμε όμως πολύ από το να μην ξανατραυματίζουμε τα θύματα μέσα από αυτές τις διαδικασίες», λέει η κ. Καραγεωργίου. «Πολλοί στα Μέσα θα πουν το μακρύ τους και το κοντό τους. Ακόμα και για εμάς τους ειδικούς ψυχικής υγείας είναι πολύ δύσκολο να κρατάμε ισορροπίες ανάμεσα στο συμπονώ και στο αναγνωρίζω τα αποθέματα του ανθρώπου να αντεπεξέλθει και να σταθεί στα πόδια του. Θεωρώ ότι τα περιστατικά κακοποίησης δεν πρέπει να θεωρούνται ατομικά προβλήματα, αλλά συλλογικά, την ευθύνη τη μοιραζόμαστε. Εχει σχέση με το πώς μεγαλώνουμε τα αγό-ρια μας και τα κορίτσια μας».
