Μόλις βγήκαμε από ένα καυτό καλοκαίρι και συνεχίζουμε σε μια πολύ ζεστή χρονιά. Οι θερμοκρασίες-ρεκόρ έρχονται κατά κύματα, ενώ το 2023 είχε ήδη κατακτήσει τα σκήπτρα του πιο ζεστού έτους από τότε που κρατάμε στοιχεία. Το 2024 απειλεί να το ξεπεράσει. «Αν υπάρχει κάτι που ενώνει τον διχασμένο κόσμο μας, είναι ότι όλοι νιώθουμε όλο και περισσότερο τη ζέστη», τόνισε ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες στα τέλη Ιουλίου, απευθύνοντας Παγκόσμια Εκκληση για Δράση για την Ακραία Ζέστη. Μεταξύ όσων συνέβαλαν στη συγγραφή της ήταν η Λενιώ Μυριβήλη, ακαδημαϊκός, ανθρωπολόγος και εγγονή του συγγραφέα Στράτη Μυριβήλη, η πρώτη στην ιστορία υπεύθυνη του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της αστικής υπερθέρμανσης. Την περίοδο 2021-2023 είχε αναλάβει ένα ανάλογο πόστο στον Δήμο Αθηναίων, το πρώτο στην Ευρώπη, ενώ από το 2020 είναι σύμβουλος στο Κέντρο Ανθεκτικότητας Arsht-Rock του Ατλαντικού Συμβουλίου στην Ουάσιγκτον. Το κορυφαίο περιοδικό Nature τη συμπεριέλαβε στα 10 πρόσωπα που συνεισέφεραν καθοριστικά στην επιστήμη το 2023.
«Η άνοδος των θερμοκρασιών επηρεάζει τους πιο κρίσιμους τομείς, το νερό, την ενέργεια, τα τρόφιμα, τις μεταφορές, τις επικοινωνίες. Τροφοδοτεί επίσης μεγάλες ξηρασίες, πυρκαγιές και καταιγίδες. Η υπερθέρμανση είναι μια παγκόσμια κρίση, για την οποία δεν είμαστε έτοιμοι και δυστυχώς δεν προετοιμαζόμαστε. Είναι σαν να υπνοβατούμε εν μέσω καύσωνα», λέει η κ. Μυριβήλη στην «Κ». «Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για δραστικά μέτρα και πολιτικές. Ειδικά περιοχές όπως η Ανατολική Μεσόγειος, που θερμαίνεται με πολύ ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι συνολικά ο πλανήτης, θα έπρεπε να κηρυχθούν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Είδαμε πόσο ευάλωτα είναι τα δασικά οικοσυστήματα. Οι έως τώρα πολιτικές για την αντιμετώπιση της ακραίας ζέστης παραμένουν διάσπαρτες, ασύνδετες και υποχρηματοδοτούμενες», υπογραμμίζει. «Δεν μ’ αρέσει να κινδυνολογώ, αλλά ως επικεφαλής του τομέα αστικής θερμότητας του ΟΗΕ έχω εικόνα των επιπτώσεων. Οι πόλεις διεθνώς τείνουν να θερμαίνονται με διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο».
«Να βλέπουμε μπροστά»
Πώς προετοιμαζόμαστε στην Ελλάδα; «Καταρτίζονται σχέδια ανθεκτικότητας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ποιος όμως τα ελέγχει; Τα εν λόγω σχέδια σε επίπεδο περιφέρειας είναι στην πλειονότητά τους “copy paste” και πλήρως ανεπαρκή. Πολύ λίγα αξίζουν, όπως της Αττικής. Της Θεσσαλίας, που είναι μια κρίσιμη περιοχή και για τη διατροφική ασφάλεια και δοκιμάστηκε από τον “Ιανό” και τον “Daniel”, είναι απαράδεκτο», απαντά η αξιωματούχος του ΟΗΕ.
Κατά τη γνώμη της, χρειάζεται ένα σταθερό διυπουργικό όργανο για την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση, δεν είναι μόνο θέμα πολιτικής προστασίας. «Επίσης, πρέπει να βλέπουμε μπροστά, τουλάχιστον 30 χρόνια, και να διαμορφώνουμε τα στρατηγικά σχέδια με βάση τις προβλέψεις για το μέλλον και όχι τις παλιές εκτιμήσεις. Για παράδειγμα, στα αντιπλημμυρικά έργα δεν μπορούμε να βασιστούμε μόνο στο παρελθόν, πρέπει να προετοιμαστούμε για πλημμυρικά επεισόδια πολύ πολύ μεγαλύτερα. Σε όλα τα θέματα η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα δεδομένα. Οφείλουμε να ετοιμάσουμε τη χώρα· τι θα κάνουμε με τον τουρισμό; Δεν μπορεί να οδηγεί σε τόσο έντονη επιβάρυνση στους φυσικούς μας πόρους».
«Σιωπηλός δολοφόνος»
Σύμφωνα με την κ. Μυριβήλη το θέμα της ακραίας ζέστης, αν και μας ενοχλεί όλες και όλους, δεν κινητοποιεί, ακόμα τουλάχιστον. «Δεν βλέπουμε τις συνέπειες, για παράδειγμα στην υγεία. Δεν ξέρουμε πόσοι κατέληξαν, πόσοι πέθαναν πρόωρα, δεν υπάρχουν επαρκή επιδημιολογικά στοιχεία. Ποιες είναι οι συνέπειες στους τοκετούς, στους νεογνούς ή στα μικρά παιδιά; Πρέπει να υπάρχει οδηγία της κυβέρνησης για να συλλέγονται τα στοιχεία. Καθώς είναι δύσκολο να συνδέσουμε άμεσα την υπερθέρμανση με θανάτους, λέμε πως η ακραία ζέστη είναι ένας “σιωπηλός δολοφόνος”».
Ποια είναι τα κρίσιμα μέτρα για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης στις πόλεις; «Οι πόλεις είναι κτισμένες με τσιμέντο, άσφαλτο, μέταλλο, γυαλί. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Από τις πόλεις που είναι για το αυτοκίνητο να πάμε στις πόλεις που είναι για τους πεζούς. Οι πόλεις στις οποίες κυριαρχούν το βάδισμα, η μικροκινητικότητα και τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι πιο ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή. Το αυτοκίνητο ζεσταίνεται: η άσφαλτος, η καύση, το αμάξωμα που πυρώνει», απαντάει η κ. Μυριβήλη.
Περιοχές όπως η Ανατολική Μεσόγειος, που θερμαίνεται με πολύ ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι συνολικά ο πλανήτης, θα έπρεπε να κηρυχθούν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Είδαμε πόσο ευάλωτα είναι τα δασικά οικοσυστήματα.
Μπορεί η Αθήνα ή είναι χαμένη ιστορία; «Μπορούμε να αλλάξουμε. Το έχουν κάνει άλλοι. Εάν δούμε φωτογραφίες από το Αμστερνταμ πριν από 40-50 χρόνια ή από το Παρίσι παλιότερα, θα δούμε μποτιλιάρισμα. Τώρα κυριαρχούν τα ποδήλατα και το πράσινο. Δεν ήταν απλό, υπήρχαν αντιδράσεις, ειδικά στο Παρίσι, που τώρα όμως προετοιμάζεται για 50 βαθμούς Κελσίου. Αλλά και στη Νότια Ευρώπη λαμβάνονται μέτρα, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία κ.α. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, ο Δήμος Αθηναίων να έχει ένα στόλο με μικρά ηλεκτρικά λεωφορεία μειώνοντας τα Ι.Χ.».
«Μικρά εντατικά πάρκα»
Μια δεύτερη μεγάλη δέσμη μέτρων αφορά το πώς θα διευρυνθεί η παρουσία της φύσης στην πόλη. «Πρέπει να φτιάξουμε μικρά εντατικά πάρκα, να αυξηθούν οι πράσινες και υδάτινες επιφάνειες γενικά και να ανέβει το ποσοστό κάλυψης των δρόμων από δέντρα. Δεν είναι απλό. Οταν ήμουν στον δήμο, πήγαμε στο Κουκάκι να διαμορφώσουμε την οδό Δημητρακοπούλου προσθέτοντας δέντρα με ειδική διαμόρφωση του πεζοδρομίου με εξοχές, όπου σε ορισμένες περιπτώσεις χάνονταν θέσεις στάθμευσης. Αμέσως άρχισαν οι διαμαρτυρίες: “Πού θα πάνε τα αυτοκίνητα;”. Τελικά δεν προχώρησε», θυμάται η πρώην αντιδήμαρχος της Αθήνας.
Αντίστοιχα σημειώνει για τις πλατείες, όπου θεωρεί πως πρέπει να μπει όρος για τουλάχιστον 40% με βέλτιστο το 70% κάλυψης από φυλλώματα δέντρων.
«Τα δέντρα των πόλεων πιέζονται από την κλιματική αλλαγή, είναι πολύ σημαντικό να τα κρατήσουμε ζωντανά. Το 2021 λόγω καύσωνα και ξηρασίας αυξήθηκε πολύ ο ρυθμός των μουριών που χάναμε στην Αθήνα, γι’ αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει νερό κι ένας υγιής υδροφόρος ορίζοντας», τονίζει. Σήμερα σπαταλιέται πόσιμο νερό για να ποτιστούν τα δέντρα, ενώ ακόμα και οι γεωτρήσεις –από τις οποίες καλύπτονται πάρκα στην Αθήνα– εξαντλούν τον υδροφόρο ορίζοντα. «Στο πλαίσιο ευρωπαϊκού προγράμματος, σε συνεργασία με την ΕΥΔΑΠ και το Πολυτεχνείο, καθαρίσαμε νερό από αποχετεύσεις έτσι ώστε να ποτίζονται τα δέντρα στο φυτώριο της Αθήνας. Αποδείχθηκε πως λειτουργεί εξαιρετικά». Μια τρίτη πλευρά αφορά το νερό ως στοιχείο δροσισμού. «Υπάρχουν σημαντικές ποσότητες νερού κάτω από την Αθήνα, όπως στο Αδριάνειο Υδραγωγείο. Πρέπει να φέρουμε στοιχεία νερού στην επιφάνεια, για να δροσίζουν και να το χαίρονται οι πολίτες στους δημόσιους χώρους. Είχαμε κάνει σχετικές μελέτες, μπορούν να αξιοποιηθούν».
Μια τέταρτη πλευρά αφορά τα υλικά, με κεντρικό στόχο να περιοριστεί το μπετόν και να κυριαρχήσουν τα «ψυχρά υλικά», οι υδατοπερατές και οι ανοιχτόχρωμες επιφάνειες.
H κοινωνική διάσταση
Σε όλα αυτά υπάρχει βεβαίως και η κοινωνική διάσταση. «Είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στους πιο αδύναμους, που συνήθως δεν έχουν ούτε την ενημέρωση ούτε τα μέσα για να αντιμετωπίσουν τη ζέστη. Για παράδειγμα, στην Ινδία, μια από τις χώρες που πλήττονται πολύ σοβαρά, τα δημόσια νοσοκομεία δεν έχουν κλιματισμό, ενώ τα ιδιωτικά έχουν. Σε συνεργασία με την Ενωση Αυτοαπασχολούμενων Γυναικών της Ινδίας, που κάνουν δύσκολες δουλειές στον δρόμο, σχεδιάζουμε ένα εργαλείο ασφαλιστικής κάλυψης όταν έχει πολλή ζέστη. Στην Ελλάδα συνεργαζόμαστε με τον Ερυθρό Σταυρό, που πηγαίνει στις περιοχές με ευάλωτες ομάδες με νερό και πληροφορίες».
Σε διεθνές επίπεδο υπάρχει πολλή δουλειά να γίνει. «Με το Εκτελεστικό Γραφείο του γενικού γραμματέα και με 10 διαφορετικές υπηρεσίες του ΟΗΕ, που καλύπτουν όλους τους σχετικούς τομείς, διαμορφώνουμε έναν οδηγό για την αντιμετώπιση των ακραίων θερμοκρασιών. Το ενδιαφέρον διευρύνεται. Στις 13 Σεπτεμβρίου θα συμμετάσχω σε σύνοδο κορυφής στον Λευκό Οίκο για την ακραία ζέστη, έπειτα από πρόσκληση της διοίκησης Μπάιντεν – Χάρις. Επίσης, προετοιμάζεται και η σύνοδος για την κλιματική αλλαγή COP29. Ταυτόχρονα, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ταμείο για τις πιο φτωχές πόλεις, καθώς και τη δυνατότητα πρόσβασης όλων σε πληροφορίες που σώζουν ζωές».
