Τι κοινό μπορεί να έχει ένας 11χρονος που φέτος θα πάει έκτη δημοτικού με έναν 22χρονο φοιτητή που για τον ίδιο η πρωτοβάθμια εκπαίδευση ανήκει πια στο παρελθόν; Και οι δύο αγόραζαν ακριβώς τα ίδια πράγματα από το κυλικείο του σχολείου τους.
Κατάλογος 11 ετών
Πράγματι, τα προϊόντα που διατίθενται για ακόμη μία σχολική χρονιά στα ιδιωτικά και δημόσια κυλικεία καθορίζονται από σχετικό ΦΕΚ του 2013 (ΦΕΚ 2800/2013) και έκτοτε καμία αλλαγή δεν έχει γίνει στον κατάλογο παρά μόνο στον καθορισμό ανώτατων τιμών (ΦΕΚ τεύχος Β΄, αρ. φύλλου 4736, 12 Οκτωβρίου 2021). Οσοι, λοιπόν, θυμούνται με λαχτάρα τις τυρόπιτες, τις πίτσες ή τα μακρόστενα σάντουιτς που αγόραζαν με το χαρτζιλίκι τους σε κάποιο διάλειμμα, τώρα γνωρίζουν πως όλα αυτά «παραμένουν στη θέση τους».
Προϊόντα που διατίθενται στα σχολικά κυλικεία
-
-Φρέσκα φρούτα
-
-Συσκευασμένοι φυσικοί χυμοί έως και 250ml
-
-Σοκολατούχο γάλα
-
-Σταφιδόψωμο
-
-Τυρόπιτα
-
-Πίτα λαχανικών
-
-Πίτσα
-
-Σάντουιτς/τοστ
-
-Κρέμα και ρυζόγαλο
-
-Χαλβάς
«Απαγορευμένα είδη»
Το άρθρο 9 του παραπάνω ΦΕΚ προβλέπει τα επιτρεπόμενα προς πώληση προϊόντα στα σχολικά κυλικεία − καντίνες, απαγορεύοντας είδη που θεωρούνται (έστω και με τα προ δεκαετίας δεδομένα) επιβλαβή για την υγεία των παιδιών, όπως ενεργειακά ποτά, σνακ και αναψυκτικά.
Ωστόσο, οι περισσότερες καταγγελίες που έχουν υποβληθεί την τελευταία τετραετία στον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) σχετικά με τα σχολικά κυλικεία, αφορούν ακριβώς την πώληση αυτών των «απαγορευμένων» ειδών, ενώ μερικές αφορούν και τη διάθεση μη ασφαλών τροφίμων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραχώρησε στην «Κ» ο ΕΦΕΤ, για το χρονικό διάστημα από 1/1/2020 έως 10/9/2024, έχουν διενεργηθεί από τον φορέα 124 έλεγχοι σε σχολικά κυλικεία. Εξ αυτών:
- Σε 70 κυλικεία διαπιστώθηκε ότι λειτουργούν σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στη νομοθεσία.
- Σε 56 κυλικεία διαπιστώθηκαν μη συμμορφώσεις και δόθηκαν συστάσεις
συμμόρφωσης. - Σε 4 κυλικεία οι διαπιστωθείσες μη συμμορφώσεις (σε επανέλεγχο) οδήγησαν
στην επιβολή διοικητικής κύρωσης – επιβολή διοικητικού προστίμου.
Οι συνηθέστερες μη συμμορφώσεις που έχουν διαπιστωθεί από τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων αφορούν:
- Διάθεση μη επιτρεπόμενων ειδών.
- Απουσία εκπαίδευσης του προσωπικού στις βασικές αρχές υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων.
- Διατήρηση των ψημένων ειδών (τυρόπιτες, κ.λπ.) σε ακατάλληλες θερμοκρασίες (μικρότερες των 60ο Κελσίου)
- Ελλειψη καθαριότητας της υποδομής και του εξοπλισμού.
Σημειώνεται ότι ελέγχους στα σχολικά κυλικεία μπορούν να κάνουν εκτός από τον ΕΦΕΤ τα τμήματα υγειονομικού ελέγχου του εκάστοτε δήμου και περιφέρειας.
Η Ελλάδα στην κορυφή της παιδικής παχυσαρκίας
Τη στιγμή που το σχολείο παραμένει ένας χώρος όπου τα παιδιά λαμβάνουν το λιγότερο ένα γεύμα την ημέρα –είτε αγοράζοντάς το από το κυλικείο, είτε φέροντάς το από το σπίτι, είτε λαμβάνοντάς το δωρεάν από το σχολείο– η ενίσχυση των επιλογών υγιεινής τροφής και η ανάγκη περισσότερων ελέγχων για την τήρηση των μέτρων είναι απαραίτητα μέτρα που πρέπει να λάβει η Πολιτεία για την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας και κατ’ επέκταση της πρόληψης της παιδικής παχυσαρκίας.
Οι τελευταίες έρευνες που κατατάσσουν την Ελλάδα στην κορυφή ως προς τα υψηλά ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας αποδεικνύουν την αναγκαιότητα της αλλαγής των σχολικών μενού. Σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ, το 2023 περίπου το 31% των παιδιών ηλικίας 6-9 ετών στην Ελλάδα ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ποσοστό από τα μεγαλύτερα στην Ε.Ε. Αντίστοιχη έρευνα του ΠΟΥ για το 2021/2022 δείχνει πως τα ποσοστά παχυσαρκίας είναι υψηλά και για τις ηλικιακές ομάδες 13 έως 15 ετών στη χώρα μας, με την Ελλάδα να κατατάσσεται μεταξύ των κορυφαίων δέκα χωρών με υψηλά ποσοστά υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών.
Ανάγκη για αλλαγή
Μιλώντας στην «Κ» η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη, εξηγεί γιατί το υπουργείο Υγείας βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης του μενού των σχολικών κυλικείων και γιατί είναι αυτό απαραίτητο.
«Οι κατάλογοι των κυλικείων πρέπει να αξιολογηθούν με βάσει τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα γύρω από την επίδραση της διατροφής υγείας και στον βαθμό που κρίνεται απαραίτητο, να αναδιαμορφωθούν. Στόχος μας είναι τα κυλικεία να αποτελούν μέσο προώθησης μιας πιο υγιεινής διατροφικής κουλτούρας», σημειώνει.
Στην ερώτηση πότε και πώς θα γίνει αυτό, η κ. Αγαπηδάκη σημειώνει πως το υπουργείο Υγείας θα προβεί σε αποφάσεις μετά τη γνωμοδότηση της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί κατά τη διάρκεια του τρέχοντος σχολικού έτους. Η γνωμοδότηση θα αφορά την τροποποίηση των προδιαγραφών τροφίμων που ισχύουν αυτή τη στιγμή στα σχολικά κυλικεία, όπου αυτό κριθεί απαραίτητο.
«Η Επιτροπή εργάζεται συστηματικά λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από καλές πρακτικές άλλων χωρών, αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών αναφορικά με τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα, τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και άλλων κατευθυντήριων οδηγιών», εξηγεί.
«Στο στόχαστρο» των ειδικών χυμοί, σφολιάτες, αλλαντικά
Σύμφωνα με την πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής, καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας ΕΚΠΑ, Ανδρονίκη Νάτσα, στο πλαίσιο αυτής της δεκαετίας έχουν προκύψει νεότερα, επαρκώς τεκμηριωμένα, δεδομένα τα οποία οι ειδικοί έχουν κληθεί να λάβουν υπόψη τους.
Βάσει αυτών των δεδομένων θα ληφθούν και συγκεκριμένες αποφάσεις για μία σειρά τροφίμων που υπάρχουν στα σχολικά κυλικεία, ενώ τα νέα δεδομένα βάζουν «στο στόχαστρό» τους συσκευασμένους χυμούς φρούτων, τα αρτοσκευάσματα και τα τρόφιμα με αλλαντικά.
Αύξηση βάρους πίσω από τους χυμούς φρούτων
Σύμφωνα με φετινή έρευνα της Feel4Diabetes στην οποία συμμετείχαν και Ελληνες επιστήμονες, η αυξημένη κατανάλωση συσκευασμένων χυμών συνδέεται και με αύξηση βάρους.
Οσον αφορά την κατανάλωση φρέσκων χυμών φρούτων, τα αποτελέσματά της έρευνας συμφωνούν με μια πρόσφατη μετα-ανάλυση 4.657 μελετών που πραγματοποιήθηκε με παιδιά ηλικίας 1-18 ετών.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η κατανάλωση 100% χυμού φρούτων σχετίζεται με μικρή αύξηση του σωματικού βάρους σε παιδιά ηλικίας 1-6 ετών ετών.
Αλλες μελέτες σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έδειξαν ότι η υπερβολική κατανάλωση χυμών φρούτων (περισσότερα από 340 ml/ημέρα) σχετίζεται με αυξημένη πρόσληψη ενέργειας και αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας.
«Υπάρχει μία γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων για το ανώτατο επιτρεπτό όριο πρόσληψης σακχάρων, η οποία μπορεί να επηρεάσει το μέγεθος της συσκευασίας ενός χυμού φρούτου. Επίσης βάσει νόμου υπάρχει ανώτατο επιτρεπτό όριο περιεκτικότητας των προϊόντων σε τρανς λιπαρά, καθώς φαίνεται πως η αυξημένη πρόσληψή τους αυξάνει σημαντικά τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η νομοθεσία για τα τρανς λιπαρά μπορεί να επηρεάσει τις μαργαρίνες που μπορούν να χρησιμοποιούνται για την παρασκευή προϊόντων αρτοποιίας», σημειώνει.
Η πίτσα και η τυρόπιτα θα συνεχίσουν να πωλούνται
Ολα τα παραπάνω μπορεί, όμως, να οδηγήσουν στην κατάργηση της κλασικής τυρόπιτας και πίτσας που όλοι έχουμε αγοράσει από το κυλικείο του σχολείου μας; Η απάντηση της κ. Νάσκας είναι αρνητική, καθώς όπως επισημαίνει οι τυρόπιτες, οι πίτσες και τα αρτοσκευάσματα θα συνεχίσουν να είναι διαθέσιμα.
Αυτό που θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό θέμα για την Επιτροπή είναι τα συστατικά ενός σάντουιτς ή μίας πίτσας καθώς ακόμη επιτρέπονται τα αλλαντικά στο σχολείο και συγκεκριμένα η βραστή γαλοπούλα.
«Στοπ» στα αλλαντικά
«Πλέον έχει επαρκώς τεκμηριωθεί η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης αλλαντικών και του κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου. Αυτό που πρέπει να καταλάβουν τα παιδιά και οι γονείς είναι πως στις διεθνείς συστάσεις η οδηγία είναι τα αλλαντικά να καταναλώνονται σπάνια, σε ειδικές περιστάσεις, αν όχι καθόλου», εξηγεί η ίδια τονίζοντας πως τα αλλαντικά δεν θα συμπεριληφθούν στη γνωμάτευσή τους.
Ενα ακόμη θέμα που η Εθνική Επιτροπής Διατροφής καλείται να μελετήσει και να αποφασίσει είναι το μέγεθος της μερίδας των προϊόντων. «Ενα πρόβλημα για τα ελληνόπουλα είναι το μέγεθος της μερίδας. Είτε στο εστιατόριο είτε στο κυλικείο οι μερίδες είναι συχνά μεγάλες και δημιουργείται η εικόνα στον καταναλωτή πως αυτή είναι μία φυσιολογική μερίδα. Οταν δηλαδή θα σερβίρει στο σπίτι του, θα μιμηθεί αυτό που είδε το Σαββατοκύριακο στο εστιατόριο», σημειώνει η πρόεδρος.
Κίνδυνος παχυσαρκίας από την παράλειψη του πρωινού
Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι η τακτική κατανάλωση πρωινού στην Ευρώπη σταδιακά μειώνεται και η παράλειψή του έχει θετική συσχέτιση με την παχυσαρκία.
Σύμφωνα με την έρευνα Feel4Diabetes, μία μετα-ανάλυση 16 παρατηρησιακών μελετών σε παιδιά και εφήβους αποκάλυψε ότι ο κίνδυνος παχυσαρκίας σε όσους παρέλειπαν το πρωινό ήταν 43% μεγαλύτερος από ό,τι σε εκείνους που έτρωγαν τακτικά πρωινό.
Αντίστοιχα, μια πιο πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση μεταξύ παιδιών και εφήβων ηλικίας 5-19 ετών έδειξε ότι η καθημερινή κατανάλωση πρωινού μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο υπέρβαρου/παχυσαρκίας κατά 34%.
Η καθιερωμένη κατανάλωση πρωινού βοηθά στον καλύτερο έλεγχο της όρεξης, του κορεσμού και στη μεγαλύτερη συνολική ενεργειακή πρόσληψη.
«Μικρά γεύματα»
Πέρα όμως από τα υλικά και τις μερίδες που οι ειδικοί καλούνται να επανεξετάσουν, η γνωμοδότησή τους πρέπει ταυτόχρονα να ανταποκρίνεται και στις ανάγκες της εποχής αλλά και των παιδιών.
«Αντιλαμβανόμαστε πως ειδικά τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να ζητούν ένα τρόφιμο που θα τα “κρατήσει” γιατί μετά το σχολείο θα πάνε κατευθείαν σε μία εξωσχολική δραστηριότητα», εξηγεί η κ. Νάσκα προσθέτοντας πως αυτό που διερευνούν είναι η πιθανότητα διάθεσης μικρών γευμάτων (όπως για παράδειγμα μία σαλάτα με όσπρια).
«Οσον αφορά το κόστος, αυτό είναι απόφαση της πολιτικής ηγεσίας, καθώς ένα προϊόν μπορεί να μην έχει το ίδιο κόστος εντός και εκτός του σχολείου. Παραδείγματος χάριν μία σαλάτα μπορεί να είναι επιδοτούμενη και το κόστος να είναι χαμηλό ώστε να την επιλέγουν τα παιδιά», τονίζει.
Στο σχολικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί, οι ιδιοκτήτες των κυλικείων, η διοίκηση του σχολείου, οι σύλλογοι γονέων πρέπει να συμμαχήσουν για να φτάσουν τον κοινό στόχο που είναι η αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. – Ανδρονίκη Νάτσα, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής.
Αναμόρφωση του προγράμματος κατάρτισης του προσωπικού των κυλικείων
Εκτός από το το μενού των κυλικείων, στόχος της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής είναι και η περαιτέρω εκπαίδευση του προσωπικού, ώστε αφενός να κατανοήσουν τους λόγους που τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν πιο υγιεινές επιλογές, αφετέρου να αποφευχθούν οποιεσδήποτε παρατυπίες στο μέλλον.
Μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής, Αντώνης Ζαμπέλας, τονίζει πως ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων, εκτός από τους ελέγχους, έχει αρχίσει την αναμόρφωση όλου του προγράμματος κατάρτισης, που αφορά και στο προσωπικό των κυλικείων.
Μέχρι στιγμής, το προσωπικό των σχολικών κυλικείων δεν περνά από τη διαδικασία υποχρεωτικής κατάρτισης (όπως γίνεται με όσους παράγουν, επεξεργάζονται, αποθηκεύουν, μεταφέρουν, διακινούν τρόφιμα κ.λπ.), καθώς διαθέτει τίτλο σπουδών από τον οποίο προκύπτει ότι ο εργαζόμενος είναι καταρτισμένος σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας. Στόχος, σύμφωνα με τον κ. Ζαμπέλα, είναι η ενίσχυση της εκπαίδευσης του προσωπικού όχι μόνο σε θέματα που αφορούν την ποιότητα των τροφίμων, αλλά και στα νέα επιστημονικά δεδομένα της διατροφικής αγωγής.
«Η αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας χρειάζεται μία συμμαχία. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα, τη σοβαρότητά του και να συνεργαστούμε. Στο σχολικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί, οι ιδιοκτήτες των κυλικείων, η διοίκηση του σχολείου, οι σύλλογοι γονέων πρέπει να συμμαχήσουν για να φτάσουν τον κοινό στόχο», σχολιάζει από την πλευρά της η κ. Νάσκα.
Εικονογράφηση: Michael Kirki
