Ανοίγει ο διάλογος για τη μαιευτική βία

Της Λίνας Γιάνναρου

Σε δύο χρόνια φυλάκιση με αναστολή για ανθρωποκτονία από αμέλεια καταδικάστηκε έμπειρη γυναικολόγος του ΕΣΥ. Το Τριμελές Πρωτοδικείο Αθηνών έκρινε ότι η γιατρός με πράξεις και παραλείψεις της οδήγησε ένα νεογνό στον θάνατο από περιγεννητική ασφυξία. Η υπόθεση ανοίγει τον διάλογο και στην Ελλάδα για τη μαιευτική βία και τις αναίτιες έως και επικίνδυνες πρακτικές που λαμβάνουν συχνά χώρα με στόχο την επίσπευση και «προγραμματισμό» των τοκετών.

Η γιατρός είχε προχωρήσει σε πρόκληση τοκετού, δεν σταμάτησε τη χορήγηση φαρμάκου παρά τις ενδείξεις, ενώ εφάρμοσε και αμφιλεγόμενη πρακτική, απαγορευμένη σε ορισμένες χώρες.

Το περιστατικό έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 2018. Η μέλλουσα μητέρα είχε κάνει εισαγωγή σε μεγάλο δημόσιο μαιευτήριο νωρίς το πρωί, σε συνεννόηση με τη γυναικολόγο που την παρακολουθούσε. Το καρδιοτοκογράφημα έδειχνε 150 παλμούς το λεπτό, όλα έδειχναν μια χαρά. Οταν το μεσημέρι η γιατρός ξεκίνησε τις διαδικασίες πρόκλησης τοκετού, της τεχνητής δηλαδή έναρξης του τοκετού (νωρίτερα από τη συνιστώμενη εβδομάδα κύησης, δηλαδή την 41η εβδομάδα, αλλά αυτό είναι κάτι σύνηθες στην Ελλάδα), η εικόνα άρχισε να αλλάζει. Μετά τη χορήγηση ωκυτοκίνης, του φαρμάκου που δίνεται ενδοφλεβίως για να προκαλέσει συσπάσεις της μήτρας για την επίσπευση του τοκετού, η καρδιακή γραμμή στο καρδιοτοκογράφημα άρχισε να είναι επαναλαμβανόμενα μη καθησυχαστική και σε κάποιες περιπτώσεις παθολογική. Συγκεκριμένα, ενώ οι φυσιολογικοί παλμοί κυμαίνονται μεταξύ των 110-160, στο έμβρυο κυμαίνονταν μεταξύ 90-100.

Ενώ όμως υπήρχαν ενδείξεις από νωρίς το απόγευμα για παύση της χορήγησης του φαρμάκου και επανεκτίμηση της κατάστασης, το φάρμακο συνέχισε να χορηγείται. Επιπλέον, στη μητέρα εφαρμόστηκε ο λεγόμενος χειρισμός Κριστέλερ (άσκηση πίεσης από τον επαγγελματία υγείας στο άνω μέρος της μήτρας κατά τη διάρκεια των συστολών με τον αγκώνα, τον πήχυ ή τις παλάμες του για να μειωθεί ο χρόνος του δεύτερου σταδίου του κολπικού τοκετού). Πρόκειται για αμφιλεγόμενη πρακτική, απαγορευμένη σε ορισμένες χώρες, για την οποία ο ΠΟΥ συστήνει να μη χρησιμοποιείται. Ακόμη και ελληνικοί φορείς, όπως η 4η Υγειονομική Περιφέρεια της Ελλάδας, έχουν εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες αναφέροντας ότι το Κριστέλερ αποθαρρύνεται, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε εμβρυϊκή υποξία. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι άτυχοι γονείς ανέφεραν στο Α.Τ. της περιοχής τους όπου προσέφυγαν μετά τη γέννα, ότι η τεχνική αυτή εφαρμοζόταν για πάνω από δύο ώρες στην κοιλιά της μητέρας. Πράγματι, η κοιλιά της ήταν γεμάτη μελανιές. Το παιδί γεννήθηκε τελικά με καισαρική και με περιγεννητική ασφυξία. Αμέσως διασωληνώθηκε αλλά 67 ώρες αργότερα κατέληξε.

Μολονότι το ζευγάρι κατέθεσε μήνυση εναντίον της γυναικολόγου, η Εισαγγελία Εφετών Αθηνών διέταξε την άσκηση ποινικής δίωξης κατά όλων των εμπλεκoμένων επαγγελματιών υγείας. Εντέλει, αθωώθηκαν όλοι πλην της επικεφαλής γιατρού. Η υπόθεση εκκρεμεί στο Εφετείο.

Γυναικείες οργανώσεις και σύλλογοι μητέρων ανά τον κόσμο, όπως και πρόσφατη μελέτη για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εντάσσουν τη μέθοδο Κριστέλερ και τις αναίτιες παρεμβάσεις στη μαιευτική βία, στην παραβίαση των σωματικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων της γυναίκας από επαγγελματίες υγείας. Οπως αναφέρθηκε και στο δικαστήριο, πρακτικές όπως κολπικές εξετάσεις στη γυναίκα από πολλά άτομα, η οδηγία στη γυναίκα να σιωπήσει την ώρα που γεννάει και κυρίως το σερί αναίτιων παρεμβάσεων που συχνά γίνονται και χωρίς συναίνεση, αποτελούν μαιευτική βία – αλλά αποτελούν ρουτίνα στην Ελλάδα.

Ερευνες στην Ευρώπη έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που έχουν υποστεί μαιευτική βία έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες και να αποφασίσουν να μην κάνουν επόμενο παιδί. Πιο συχνά αυτή η βία απευθύνεται σε γυναίκες χαμηλού εισοδήματος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία (2018) της ΕΛΣΤΑΤ, η πρόκληση τοκετού είναι στο 30% των γεννήσεων, αλλά εμπειρικά εκτιμάται ότι ξεπερνάει το 50%. Μολονότι αποτελεί κάποιες φορές απαραίτητο βήμα (όταν υπάρχουν ιατρικές ενδείξεις ότι το έμβρυο είναι καλύτερα να έρθει στην εξωμήτριο ζωή και να μην παραμείνει στην ενδομήτρια), συχνά επιλέγεται για να εξυπηρετήσει το πρόγραμμα των επαγγελματιών υγείας, χωρίς να υπάρχουν ιατρικοί λόγοι για την πραγματοποίησή της. Η διαδικασία ωστόσο ενέχει κινδύνους. Η πρόκληση τοκετού μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα καισαρικής τομής, ενώ γυναίκες που ακολουθούν πρόκληση τοκετού έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αυξημένη απώλεια αίματος μετά τον τοκετό.

Οπως λέει στην «Κ» η ιατρική ανθρωπολόγος Μισέλ Σάντλερ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Adolfo Ibañez της Χιλής, η οποία εξειδικεύεται σε θέματα μαιευτικής βίας, οι παράγοντες για την πρόκληση τοκετού είναι πολλοί, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις επιλέγεται για λόγους προγραμματισμού των τοκετών, για να δουλεύει το σύστημα καλύτερα. «Οταν πληρώνεσαι ανά διαδικασία είναι επόμενο να αποζητάς περισσότερους τοκετούς την ημέρα. Ταυτόχρονα σχετίζεται και με την ιατρικοποίηση της γέννας. Το να την αντιμετωπίζεις, όχι σαν μια φυσιολογική διαδικασία στην οποία πρέπει να παρεμβαίνεις μόνο όταν είναι απαραίτητο. Είναι η παθολογικοποίηση της γέννας». Σύμφωνα με την ίδια, πάντως, η απόφαση του ελληνικού δικαστηρίου είναι χαρακτηριστική μιας παγκόσμιας τάσης. «Διεθνώς βρίσκεται σε εξέλιξη μια συζήτηση για την κακομεταχείριση και την παρεμβατικότητα στον τοκετό. Δεν είναι τυχαίο ότι ο χειρισμός Κριστέλερ έχει απαγορευθεί σε πολλές χώρες, ενώ σε όλο τον κόσμο αρχίζουν να κερδίζονται τέτοιες υποθέσεις. Η απόφαση δείχνει ευαισθητοποίηση και από την πλευρά της Ελλάδας σε θέματα μαιευτικής βίας».

Αρνηση αναισθησίας

Σύμφωνα με την έκθεση για τη μαιευτική και γυναικολογική βία στην Ε.Ε. της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Απρίλιος 2024), στο 40% των γυναικών στην Ελλάδα έγινε περινεοτομή, μολονότι μόνο στις μισές ζητήθηκε η συναίνεση. Το 16,5% των γυναικών στην Ελλάδα δήλωσε ότι έχει υποστεί λεκτική βία στη διάρκεια της γέννας, ενώ το 15,2% δήλωσε ότι έχει υποστεί σωματική μαιευτική βία. Η έρευνα παρουσιάζει και τα αποτελέσματα μεταπτυχιακής εργασίας που αξιολόγησε ποιοτικά τις εμπειρίες των γυναικών σε ό,τι αφορά τη μαιευτική βία στην Ελλάδα. Οι 63 συμμετέχουσες ανέφεραν: αδικαιολόγητη και αχρείαστη χρήση διαφόρων τεχνολογικών παρεμβάσεων (όπως τεχνητή πρόκληση τοκετού, τεχνητό σπάσιμο των νερών και χορήγηση ωκυτοκίνης), συνεχείς κολπικές εξετάσεις, δέσιμο στο κρεβάτι, απαγόρευση κινήσεων, άρνηση παροχής αναισθησίας ή και ανακούφισης από τον πόνο, χρήση της λαβίδας και της τεχνικής Κριστέλερ, λεκτική κακοποίηση (ειρωνικά, υποτιμητικά και προσβλητικά σχόλια).

Αξίζει να σημειωθεί ότι στη γυναίκα που έχασε το παιδί της είχε αφεθεί να εννοηθεί ότι έφταιγε επειδή δεν έσπρωχνε σωστά και δεν συνεργαζόταν.

Η Αττική έχει τα πρωτεία στις καισαρικές τομές πανελλαδικά

Της Πέννυς Μπουλούτζα

Εξι στα δέκα παιδιά που γεννιούνται στη χώρα μας έρχονται στον κόσμο με καισαρική τομή. Η Ελλάδα συνεχίζει να είναι μεταξύ των χωρών παγκοσμίως με τα υψηλότερα ποσοστά καισαρικών τομών. Το γεγονός αυτό έχει σχετιστεί με πολλούς παράγοντες: τη μεγαλύτερη πλέον ηλικία τεκνοποίησης των γυναικών και τις αρκετές εγκυμοσύνες με ιατρικώς υποβοηθούμενες μεθόδους, την επικράτηση της νοοτροπίας του εύκολου τοκετού από υποψήφιες μητέρες και γιατρούς, αφού ένας κολπικός τοκετός μπορεί να διαρκέσει ώρες, τις συνθήκες εντός των μαιευτηρίων και την υποστελέχωσή τους από όλες τις κατηγορίες προσωπικού, μεταξύ των οποίων και μαίες, και την «αμυντική ιατρική» εκ μέρους του μαιευτήρα.

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στην Ελλάδα το 2022 έγιναν 28.884 φυσιολογικοί τοκετοί (ποσοστό 37,96%), έναντι 47.128 τοκετών με καισαρική τομή (61,93%). Σε 83 περιπτώσεις δεν δηλώθηκε ο τρόπος γέννησης του παιδιού. Το ποσοστό αυτό είναι ελαφρά υψηλότερο σε σχέση με τα προηγούμενα τρία έτη: 60,4% το 2021, 57,6% το 2020 και 54,15% το 2019 (χρονιά με υψηλό αριθμό γεννών όπου δεν αναφερόταν ο τρόπος τοκετού).

Διεθνώς, η συχνότητα των καισαρικών τομών αυξάνεται: από 7% που ήταν κατά μέσον όρο το 1990 σε 21% το 2021 και εκτιμάται ότι εάν συνεχιστεί αυτή η αυξητική τάση το ποσοστό θα φτάσει στο 29% το 2030. Στην Ευρώπη το 25,7% των γεννών γίνονται με καισαρική τομή. Σε χώρες όπως η Δομινικανή Δημοκρατία, η Βραζιλία, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Τουρκία και σαφώς η Ελλάδα οι καισαρικές τομές υπερτερούν των κολπικών τοκετών.

Η χώρα μας εξακολουθεί να έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παγκοσμίως, με τη διεθνή τάση να είναι αυξητική.

Η Αττική παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συχνότητα των καισαρικών. Σύμφωνα με μελέτη της Γ΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του ΑΠΘ (Αθανάσιος Κοντοπάνος, Ιωάννης Τσακιρίδης, Θεμιστοκλής Δαγκλής, Ειρήνη Μπουρέκα, Απόστολος Μαμόπουλος, Απόστολος Αθανασιάδης), η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας, το 2020 το μεγαλύτερο ποσοστό καισαρικών στην Ελλάδα παρατηρήθηκε στην Αττική: 60,2% σε μία χρονιά που κατά μέσο όρο το 57,6% των τοκετών ήταν με καισαρική. Ακολουθούν η Κεντρική Ελλάδα με 57,5% (συμπεριλαμβάνονται Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Σποράδες, Πελοπόννησος και τα νησιά του Ιονίου), τα νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη με 55,6% και η Βόρεια Ελλάδα με 54,56% (Δυτική, Κεντρική Μακεδονία, Θράκη, Ηπειρος). Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης, οι αιτίες για τα υψηλότερα ποσοστά καισαρικών τομών στην Αττική δεν είναι ξεκάθαρες. Ωστόσο, επισημαίνουν ότι στην πρωτεύουσα λειτουργούν τουλάχιστον οκτώ υψηλής ποιότητας Μονάδες Εντατικής Θεραπείας Νεογνών, που σημαίνει ότι η Αθήνα είναι μία πολύ καλή επιλογή για εγκυμοσύνη υψηλού κινδύνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές έγκυες που εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία και κατοικούν σε άλλες περιοχές να αναζητούν περίθαλψη στην Αθήνα. Το ίδιο ισχύει και σε ό,τι αφορά τις έγκυες που έχουν υποβληθεί σε μέθοδο ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Για τους παράγοντες που έχουν συμβάλει στην αύξηση της συχνότητας των καισαρικών σε όλο τον πλανήτη και στην Ελλάδα, οι συντάκτες της μελέτης αναφέρουν την αύξηση του αριθμού των γυναικών που μένουν έγκυοι σε μεγάλη ηλικία. «Η προχωρημένη ηλικία της μητέρας κατά τον τοκετό φαίνεται να είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας που αυξάνει το ποσοστό των καισαρικών τομών», επισημαίνουν, προσθέτοντας ότι «η υπογονιμότητα σχετίζεται με την ηλικία της ασθενούς. Αυτό σημαίνει ότι καθώς η μητέρα μεγαλώνει, η συχνότητα της υπογονιμότητας αυξάνεται και κατ’ επέκταση αυξάνεται και η ανάγκη εφαρμογής μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, που είναι πιο πιθανόν να ολοκληρωθούν με καισαρική τομή». Ενας άλλος λόγος που αναφέρεται είναι η αμυντική ιατρική. Η μαιευτική κατατάσσεται στις ειδικότητες που εμπλέκονται αρκετά συχνά σε δικαστικές διαμάχες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, κάποιες καισαρικές να γίνονται με στόχο την προστασία του μαιευτήρα από πιθανή δικαστική διαμάχη, εάν ο κολπικός τοκετός δεν εξελίχθηκε καλά, και όχι προς όφελος της εγκύου.

Οι συντάκτες της μελέτης αναφέρουν και την απαίτηση της γυναίκας ως έναν παράγοντα που αυξάνει τις καισαρικές. «Η ανεπαρκής ενημέρωσή της, η εμπειρία προηγούμενου τραυματικού τοκετού, ο φόβος του πόνου κατά τον κολπικό τοκετό, ο φόβος της σεξουαλικής δυσλειτουργίας μετά τον τοκετό, είναι μερικοί από τους λόγους που η έγκυος ζητάει να γεννήσει με καισαρική τομή».