Η εικόνα του χωριού ήταν αυτή της ακινησίας. Ψυχή πουθενά. Ενα κουρείο, ένα καφενείο και ένα μπακάλικο σε μια γωνιά του δρόμου, με φόντο έναν παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Το τρένο έχει σταματήσει εδώ και χρόνια να περνά. Τα παλιά επιβλητικά οθωμανικά σπίτια, παγωμένα στον χρόνο, τα είχε καταφάει η φθορά. Ενα τζαμί είχε γίνει εκκλησία. Το μόνο που κινείτο στον Νικηφόρο ήταν το βλέμμα του κουρέα. Καθισμένος έξω από το μαγαζί του, γύρισε να δει ποιοι ήταν οι ξένοι που ήρθαν. «Πώς πάμε στο σχολείο;» τον ρωτήσαμε και αμέσως του λύθηκαν όλες οι απορίες. Το τοπικό γυμνάσιο – λύκειο είναι το μόνο δημόσιο στην Ελλάδα που διαθέτει δικό του αστρονομικό παρατηρητήριο. Είναι ένας βασικός λόγος να επισκεφθείς έναν όμορφο τόπο, 16 μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Δράμας καθ’ οδόν προς το Παρανέστι. Μοιάζει ξεχασμένος, παρότι σε κοντινή απόσταση είναι μερικά από τα πιο διάσημα οινοποιεία της περιοχής. Πρόσφατα ξεκίνησε να λειτουργεί εκεί και μια φυλακή, την ίδρυση της οποίας ενέκριναν πριν από πολλά χρόνια οι κάτοικοι του χωριού για να ανοίξουν θέσεις εργασίας.
Ενταγμένος σε ένα ήρεμο τοπίο, ο Νικηφόρος (Νουσρετλί, η τουρκική ονομασία) ήταν κεφαλοχώρι στα οθωμανικά χρόνια, χάρη στα καπνά, και γενέτειρα της μητέρας του Καβαλιώτη Μοχάμεντ Αλι, μετέπειτα ηγεμόνα της Αιγύπτου. Στην Ανταλλαγή ήρθαν κι εκεί εκατοντάδες πρόσφυγες από τη Μικρασία, τον Πόντο, την Καππαδοκία και την Ανατολική Θράκη, οικογένειες ολόκληρες που βρήκαν ανάκατα στέγη στα τουρκικά δίπατα οικοδομήματα. Ρίζωσαν γιατί το κλίμα ήταν εξαιρετικό. Καλλιέργησαν και αυτοί τα καπνά, ώσπου ήρθε η πρώτη μετανάστευση στη Γερμανία στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και η εσωτερική αστυφιλία λόγω φτώχειας. Ο πληθυσμός φυλλορρόησε, σήμερα πρέπει να είναι περίπου διακόσιες ψυχές, ενώ στο γυμνάσιο και λύκειο φοιτούν 60 μαθητές, οι οποίοι ωστόσο έρχονται και από τα γειτονικά χωριά.
Πλησιάζοντας το σχολείο, το πρώτο παράξενο πράγμα που συναντά κανείς είναι μεγάλες φωτογραφίες πλανητών και του γαλαξία πάνω στην περίφραξη, με δύο μικρές πινακίδες: οδός Αϊνστάιν και οδός Καραθεοδωρή. Μέσα στο προαύλιο ξεχωρίζουν τα κουβούκλια από δύο τηλεσκόπια. Κυριαρχεί η καθαριότητα, γκράφιτι ούτε για δείγμα, τα πάντα είναι φρεσκοβαμμένα.
«Προσπαθούμε με αγώνα να δίνουμε στους μαθητές μας τα ερεθίσματα και τις μαθησιακές ευκαιρίες που θα είχαν σε μια μεγάλη πόλη», λέει ο διευθυντής του σχολείου.
Το κουδούνι χτύπησε και ο ήχος έφτασε έως την ερημιά των γειτονικών λόφων, τα παιδιά ξεχύθηκαν στην αυλή, τα αγόρια όλα μαυροντυμένα, τα κορίτσια με λευκά μπλουζάκια και τζιν, λες και φορούσαν στολές. Μια λεπτοκαμωμένη φιγούρα με αστραφτερά γαλάζια μάτια μάς υποδέχθηκε με χαμόγελο. Ηταν ο φυσικός Μιχάλης Δογραματζίδης, ο άνθρωπος που μεταμόρφωσε σε πρότυπο αυτό το σχολείο χάρη στο πάθος του για την αστρονομία. Με πατέρα Ηπειρώτη που είχε ρίζες αρμένικες και μάνα Ανατολικοθρακιώτισσα, γεννήθηκε στον Νικηφόρο το 1966: «Οταν εγώ πήγα γυμνάσιο, οι μαθητές ήταν οι διπλάσιοι από τους σημερινούς. Βέβαια ήδη είχαν φύγει πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί μετανάστες. Αρκετοί συμμαθητές μου μεγάλωναν με τους ταλαίπωρους πρόσφυγες παππούδες, τουρκόφωνους συχνά, γιατί οι γονείς ήταν αλλού. Ανέσεις δεν είχαμε, βοήθεια δεν είχαμε, αγαπήσαμε τη δουλειά και την προκοπή εξ απαλών ονύχων», τονίζει.
Ο κ. Δογραματζίδης ερωτεύτηκε τη φυσική από έναν καθηγητή στη Β΄ Λυκείου και πέρασε στο Φυσικό του ΑΠΘ, έκανε και μεταπτυχιακά. Στις σπουδές του γνώρισε έναν φωτισμένο επιστήμονα, τον αείμνηστο Γιάννη Σειραδάκη, ο οποίος είχε εστιάσει την έρευνά του στους αστέρες νετρονίου: «Μου άνοιξε ένα παράθυρο στο σύμπαν μαζί με τον καθηγητή Σταύρο Αυγολούπη. Οπως εκείνοι μου έκαναν αυτό το δώρο, τη διάχυση της γνώσης τους δηλαδή, έτσι και εγώ αισθάνθηκα ότι με τη σειρά μου πρέπει να το προσφέρω στους μαθητές μου. Οχι όμως σε κάποιο σχολείο στη Θεσσαλονίκη ή στη Δράμα, αλλά στο ίδιο το χωριό που γεννήθηκα και αγαπώ. Πρώτον, γιατί είναι ο τόπος μου και, δεύτερον, διότι εδώ ο ουρανός είναι σκοτεινός, δεν έχει φωτορρύπανση και έτσι προσφέρεται για παρατήρηση», λέει ο καθηγητής, ενώ στο μεταξύ έχουν προστεθεί στην παρέα μας ο διευθυντής του γυμνασίου, φιλόλογος Γιάννης Σισμανίδης και ο μαθηματικός Μαρουδής Ελευθερίου, που μαζί με τον δάσκαλο του δημοτικού Αρχιμήδη Καραγιαννίδη στηρίζουν όλες τις προσπάθειες: «Εδώ έγινε μια ισχυρή συμμαχία, με τη διεύθυνση εκπαίδευσης του υπουργείου, την τοπική κοινωνία, τη δημοτική αρχή και τους καθηγητές να εργάζονται όλοι μαζί για έναν κοινό σκοπό», εξηγούν. Μαζί τους επισκεφθήκαμε ένα μέρος όπου υπάρχουν πολλά ηλιακά ρολόγια, αλλά και ένα μικρό δωμάτιο οπτικών ψευδαισθήσεων όπου γίνονται πειράματα της φυσικής.
«Σαν οικογένεια»
«Είμαστε μια δεμένη ομάδα εκπαιδευτικών, δεν νιώθουμε συνάδελφοι, νιώθουμε οικογένεια και αυτό βοηθά πολύ σε κάθε είδους συνεργασία διότι υπάρχει σύμπνοια», λέει ο κ. Σισμανίδης, ο οποίος δικαίως αισθάνεται υπερήφανος για το σχολείο του οποίου προΐσταται. «Εχουμε μικρά τμήματα και μεγάλη επιτυχία στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, όχι μόνο στις θετικές επιστήμες αλλά και στα άλλα πεδία. Το καλό κλίμα ευεργετεί πρωτίστως τα παιδιά. Παρότι πολλά μέρη του Νομού Δράμας βιώνουν μια φθίνουσα κατάσταση, εδώ προσπαθούμε με αγώνα να δίνουμε στους μαθητές μας τα ερεθίσματα και τις μαθησιακές ευκαιρίες που θα είχαν σε μια μεγάλη πόλη. Μάλιστα κάποια παιδιά που έχουν αποφασίσει να ακολουθήσουν θετική κατεύθυνση, ενώ ζουν στη Δράμα, έρχονται τελικά στο δικό μας σχολείο», επισημαίνει ο επικεφαλής του σχολείου, που είναι γυμνάσιο αλλά έχει και λυκειακές τάξεις. Αλλο ένα ιδιαίτερο στοιχείο είναι ότι οι καθηγητές κάνουν μαθήματα και σε τέσσερις από τους εγκλείστους της τοπικής φυλακής και είναι υπεύθυνοι για τις εξετάσεις προαγωγής τους. Θεωρούν την εμπειρία καταπληκτική, καθώς βλέπουν στα πρόσωπα των ανθρώπων αυτών την ευγνωμοσύνη και τη χαρά που προσφέρει η μόρφωση.
Από τα πειράματα στο τηλεσκόπιο, μια διαδρομή γεμάτη πείσμα
Πώς φτάσαμε στο να αποκτήσει το σχολείο το αστρονομικό παρατηρητήριο το 2019, που εγκαινίασε ο αείμνηστος Σειραδάκης; Αρχικά ήρθε η ιδέα στον κ. Δογραματζίδη το 2008 και βρήκε ευήκοα ώτα στον δήμο. Ομως ξεκίνησε η κρίση και τα πράγματα δεν προχωρούσαν γρήγορα: «Δεν το έβαλα κάτω.
Αφενός ιδρύσαμε έναν σύλλογο ερασιτεχνικής αστρονομίας, τον Πήγασο, και αφετέρου αρχίσαμε να κάνουμε πειράματα στο σχολείο, αυτά που κάνουν τα μεγάλα πλανητάρια. Κατασκευάσαμε το πρώτο ηλιακό ρολόι, ύστερα πολλά άλλα ρολόγια και μετά κάναμε το σπίτι των οπτικών ψευδαισθήσεων – και έτσι το όνειρο, όχι μόνο έμεινε ζωντανό αλλά σιγά σιγά έβρισκε όλο και περισσότερους συμπαραστάτες», λέει.
«Ολοι έβαζαν ένα λιθαράκι, ακόμη και οι μάστορες του χωριού, διότι πίστευαν σ’ εμάς και σ’ αυτό που κάνουμε», λέει ο κ. Δογραματζίδης.
Σε πολλές ξεναγήσεις που έκανε στο σχολείο μέσα από τον Πήγασο εμφανίστηκαν χορηγοί: «Ενας κύριος που κατάγεται από την περιοχή και έχει επιχείρηση στη Γερμανία, ο Σάββας Τριανταφυλλίδης, συγκινήθηκε τόσο που αμέσως μας στήριξε, ύστερα ήρθε το Ιδρυμα “Πάνος και Χρυσηίδα, Βοήθεια στα Παιδιά”, ο Αρης Θεοδωρίδης και η ΚΥΚΛΩΨ. Παλαιότερα και η Raycap μας είχε κάνει χορηγία υπολογιστές. Και δεν ήταν οι μόνοι. Ολοι έβαζαν ένα λιθαράκι, ακόμη και οι μάστορες του χωριού, διότι πίστευαν σ’ εμάς και σ’ αυτό που κάνουμε. Ο δήμαρχος Παρανεστίου Τάσος Καγιάογλου είναι στο πλευρό μας. Παράλληλα, δεκάδες σχολεία από την ευρύτερη περιοχή, αλλά ακόμη και από μακρινά μέρη, όπως η Κάσος, ήρθαν να μας γνωρίσουν». Ακολούθησαν και άλλοι δάσκαλοι ανά την Ελλάδα το καλό παράδειγμα; «Οχι στις υποδομές, αλλά στα πειράματα ναι. Είναι δύσκολο να ξεκινήσεις ένα τέτοιο εγχείρημα αν δεν είσαι σίγουρος ότι θα μείνεις σε ένα σχολείο για πολλά χρόνια, δεν θα μετατεθείς. Και εμένα η αγωνία μου ήταν ποιος θα συνεχίσει αυτό που κάνουμε, αφού πάρω σύνταξη. Σίγουρα εγώ, μια και θα μένω στο χωριό, αλλά έχει φτιαχτεί διάδοχη κατάσταση».
Οσο για την ευεργετική επίδραση του κ. Δογραματζίδη στους μαθητές δεν χρειάζονται πολλές κουβέντες: τα παιδιά μέσα από ένα σχολικό πρόγραμμα έχουν βάψει μόνα τους το σχολείο ενώ από χορούς που κάνουν συγκεντρώνουν έσοδα για δράσεις.
Η πορεία των αποφοίτων
Ενα παιδί από τον Νικηφόρο, ο Νίκος Αθανασίου, πήγε για σπουδές μαθηματικών και φυσικής στο Κέμπριτζ και τώρα είναι στο ΙΤΕ της Κρήτης. Ο Πρόδρομος Φωτιάδης από τη Δράμα που είχε σαρώσει τις μαθητικές ολυμπιάδες αστρονομίας και μαθηματικών, γράφτηκε στο σχολείο για να έχει το αστρονομικό παρατηρητήριο και τώρα σπουδάζει στην Κρήτη. Ο αστρονόμος Αγγελος Τσιάρας τελείωσε το σχολείο στη Δράμα, αλλά έγινε μέλος στον Πήγασο και βοηθάει τα παιδιά. Επιστήμονες όπως ο Γεώργιος Γραμματικάκης, ο Διονύσης Σιμόπουλος, ο Στέφανος Τραχανάς, ο Γιάννης Δαγκλής, ο Σταμάτης Κριμιζής κ.ά. έχουν κάνει διαλέξεις. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επίσης επισκέφθηκε το σχολείο.
«Νομίζω ότι ένας λόγος που τα παιδιά έχουν αυτή τη διαφορετική στάση είναι η προσφυγική τους καταγωγή. Υπάρχει ένας απόηχος από αυτά που τράβηξαν οι οικογένειές τους, όχι πάντα ως γνώση της Ιστορίας αλλά ως πείσμα να πάνε μπροστά. Εχει σημασία πάντως να μαθαίνουν σήμερα οι έφηβοι αστρονομία. Η οθόνη του κινητού σε κάνει να περιστρέφεσαι γύρω από τον εαυτό σου, νομίζεις ότι είσαι το κέντρο του κόσμου. Η παρατήρηση του σύμπαντος σου θυμίζει την ασημαντότητά σου και σε κάνει να αποβάλεις τον ναρκισσισμό της εποχής», λέει ο καθηγητής, που πιστεύει ότι η ενασχόληση με την αστρονομία είναι η καλύτερη ψυχοθεραπεία και για τον ίδιο: «Μοιράζομαι την αγάπη μου με τους μαθητές, γυρίζω σπίτι μου ευτυχισμένος κάθε μέρα, τι άλλο να ζητήσω;». Υπάρχει όντως κάτι που έχει ζητήσει αλλά και αυτό θα γίνει. Η Κατερίνα Μποδούρογλου, θυγατέρα του εφοπλιστή Μιχάλη Μποδούρογλου με καταγωγή από τη Δράμα, συνεχίζει την παράδοση ευποιίας των Αρη Θεοδωρίδη και Κώστα Αποστολίδη και ετοιμάζεται να χορηγήσει στο σχολείο την ανέγερση ενός πλανηταρίου που θα είναι έτοιμο σε 3-4 χρόνια. Θα κοστίσει 150.000 ευρώ σε όμορο οικόπεδο, δωρεά ενός χωριανού. Θα έχει 32 θέσεις και ήδη ο Μαυρουδής Ελευθερίου μεταγλωττίζει τις ταινίες που θα προβάλλονται στον θόλο του.
Ανανεώσαμε το ραντεβού μας με τον κ. Δογραματζίδη, που είναι και μελισσοκόμος: «Τα μελίσσια, όπως και το σύμπαν, έχουν εσωτερικούς νόμους που αξίζει να μελετάμε, τα πάντα γύρω μας είναι μαθηματικά», μας είπε πριν μας ξεπροβοδίσει από το σχολείο όπου τα παιδιά μετράνε τα άστρα. Και τα βρίσκουν σωστά.
