Μια αυγουστιάτικη νύχτα του 2020 ένα F-4 Phantom της Πολεμικής Αεροπορίας (Π.Α.) τροχοδρομούσε στην 117 Πτέρυγα Μάχης (Π.Μ.) στην Ανδραβίδα. Ηταν λίγο μετά τα μεσάνυχτα, είχε μόλις επιστρέψει από κάποια αποστολή στο Ανατολικό Αιγαίο και παρουσίαζε μια βλάβη που, με βάση την πρώτη διάγνωση, μπορεί και να χρειαζόταν ημέρες ώσπου να αποκατασταθεί. Hταν εκείνο το καλοκαίρι του 2020, όταν οι Στόλοι Ελλάδας και Τουρκίας είχαν αντιπαραταχθεί με αφορμή τις έρευνες του τουρκικού πλοίου «Ορούτς Ρέις», οπότε η διαθεσιμότητα των αεροπλάνων της Π.Α. ήταν ζωτικής σημασίας.
Εκείνη τη βραδιά, κανένας μηχανικός της 117 Π.Μ. δεν κοιμήθηκε. Αποτέλεσμα ήταν στις 05.30 το πρωί η βλάβη να έχει αποκατασταθεί. Το συγκεκριμένο Phantom ήταν ξανά πάνοπλο, έτοιμο να απογειωθεί και να επιστρέψει στο θέατρο επιχειρήσεων, ακολουθώντας το σχέδιο που είχε εκπονηθεί. Δεν ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία στην κρίση του 2020 οι μηχανικοί και το προσωπικό εδάφους της 117 Π.Μ. κατόρθωναν να κρατήσουν μάχιμο έναν τύπο αεροσκάφους που τότε ήδη συμπλήρωνε συνολικά 46 χρόνια στην υπηρεσία της Π.Α. Αυτή την κατάσταση ουσιαστικά επιχειρούσε να περιγράψει λακωνικά πριν από λίγες εβδομάδες ο αρχηγός ΓΕΑ Δημοσθένης Γρηγοριάδης, όταν γνωστοποιούσε ότι στην κρίση του 2020 ήταν ετοιμοπόλεμα και πλήρως ικανά για επιχειρήσεις συνολικά 19 διθέσια F-4 της Π.Α. Oταν η κρίση του «Ορούτς Ρέις» ξεκινούσε, ο αριθμός διαθεσιμότητας των Phantom της Π.Α. περιοριζόταν σε μόλις εννέα, κάποια από τα οποία αντιμετώπιζαν, μάλιστα, ορισμένες ιδιαιτερότητες στη συντήρησή τους. Ο υπερδιπλασιασμός της διαθεσιμότητας των F-4 αποτέλεσε έναν άθλο τον οποίο ελάχιστοι στην ηγεσία της Π.Α. ανέμεναν. Ο άθλος των μηχανικών είχε μείνει εντός του στενού κύκλου των αεροπόρων που έζησαν την κρίση του 2020.
Το συγκεκριμένο F-4 Phantom, όπως και όλα τα αεροσκάφη αυτού του τύπου, είχε μια αποστολή πολύ κρίσιμη σε όλη την κρίση που εξελίχθηκε ανάμεσα στον Αύγουστο και τον Νοέμβριο του 2020 με διάφορα σημεία έντασης. Τα F-4 Phantom, παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν τα πιο παλιά και τεχνολογικά ξεπερασμένα από τα μαχητικά πολλαπλού ρόλου της Π.Α. (τα μοναδικά δεύτερης γενιάς που εξακολουθούν να πετούν σε έναν στόλο αεροσκαφών τρίτης και τέταρτης γενιάς), σήκωσαν μεγάλο τμήμα του επιχειρησιακού φόρτου. Συγκεκριμένα, λόγω του ατρακτιδίου που φέρουν μετά την τελευταία –γερμανική– αναβάθμισή τους προ περίπου 25 ετών (σε αντίθεση με τα πιο σύγχρονα αεροσκάφη της Π.Α.), τα F-4E είχαν αναλάβει να εκτελέσουν χτυπήματα ακριβείας ακόμα και σε στόχους που βρίσκονταν εν πλω. Οπως ανέφερε στην «Κ» πηγή με γνώση του τρόπου λειτουργίας των αεροσκαφών, το F-4 είναι εκείνο που θα χτυπούσε με απόλυτη ακρίβεια, περνώντας το βλήμα ακόμα και μέσα από φινιστρίνι. Υπενθυμίζεται ότι πρόκειται για περίοδο προ της προμήθειας γαλλικών Rafale (τα πρώτα παραλήφθηκαν το 2021), τα οποία έχουν πιο προωθημένες δυνατότητες από οποιοδήποτε αεροσκάφος διαθέτει αυτή τη στιγμή το οπλοστάσιο της Π.Α.
Η μόνη αποστολή που δεν αναλάμβαναν εκείνες τις μακρές ημέρες και νύχτες τα Phantom ήταν οι αναχαιτίσεις και αναγκαστικές εικονικές εμπλοκές, οι οποίες εκ των πραγμάτων έπεφταν στην ευθύνη των πιο ευέλικτων και μοντέρνων μαχητικών τύπου F-16. Σε περίπτωση πολεμικής εμπλοκής στο αεροναυτικό θέατρο επιχειρήσεων στην περιοχή μεταξύ Ρόδου και Καστελλόριζου, ουσιαστικά τα F-16 είχαν την αποστολή να «καθαρίσουν» το πεδίο για τα F-4, τα οποία εν συνεχεία θα έπρεπε να εκτελέσουν χτυπήματα ακριβείας.
«Οι ήρωες της κρίσης του 2020 ήταν οι μηχανικοί των Phantom. Ολοι όσοι έχουν ζήσει τις τεχνικές δυσκολίες συντήρησης σε μάχιμη κατάσταση ενός αεροσκάφους με αυτά τα χαρακτηριστικά, γνωρίζουν ότι δίχως την αντοχή και την ικανότητα των μηχανικών, οι χειριστές όσο και αν ήθελαν, δεν θα μπορούσαν ούτε καν να ανέβουν στο κόκπιτ», αναφέρει στην «Κ» πηγή με προσωπική γνώση όλων όσα συνέβησαν εκείνο το καλοκαίρι στο Ανατολικό Αιγαίο.
Η απόσυρση και των τελευταίων F-4 θα υλοποιηθεί όταν ξεκινήσουν οι εργασίες για τη διαμόρφωση της 117 Π.Μ. σε βάση των αεροσκαφών πέμπτης γενιάς F-35.
Ο μάλλον αθόρυβος αλλά ουσιαστικός ρόλος που διαδραμάτισαν τα F-4 στην κρίση του Αυγούστου του 2020, οδήγησε ουσιαστικά τότε στην απόφαση να κρατηθούν τα αεροπλάνα σε υπηρεσία για όσο ακόμη αντέχει το –ταλαιπωρημένο από τις δεκαετίες απαιτητικών επιχειρήσεων– «σκαρί» τους, παρά τις πολλές εισηγήσεις για το αντίθετο.
Σταδιακή απόσυρση
Πριν από λίγες εβδομάδες πραγματοποιήθηκε τελετή για τα 50 χρόνια από την απόκτηση των πρώτων Phantom από την Π.Α., σε ατμόσφαιρα συγκίνησης, καθώς όλοι γνωρίζουν ότι τα θρυλικά αεροπλάνα βρίσκονται σε διαδικασία απόσυρσης. Αν και ο θεωρητικός αριθμός των F-4 αγγίζει τα περίπου 30, σε επιχειρησιακή ετοιμότητα παραμένουν ακόμα περίπου 10 F-4 (PI 2000) με ηλικία περίπου 37-38 έτη. Η απόσυρση και των τελευταίων θα υλοποιηθεί όταν ξεκινήσουν οι εργασίες για τη διαμόρφωση της 117 Π.Μ. σε βάση των αεροσκαφών πέμπτης γενιάς F-35. Οι εργασίες αυτές θα υλοποιηθούν σε στενή συνεργασία και συντονισμό με τους Αμερικανούς, καθώς η υποστήριξη των F-35 προϋποθέτει εγκαταστάσεις που να εγγυώνται την ασφάλεια δικτύου που απαιτείται για τη λειτουργία ενός αεροσκάφους προηγμένης τεχνολογίας. Πρόκειται για μια περίπλοκη και πολυδάπανη διαδικασία η οποία θα εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια, προκειμένου η Ανδραβίδα να μετατραπεί στην αεροπορική βάση των F-35. Οπως είναι γνωστό, τα πρώτα αεροσκάφη αυτού του τύπου θα αρχίσουν να φτάνουν στην Ελλάδα την περίοδο μεταξύ 2028 και 2030, ως εκ τούτου μέχρι τότε οι νέες εγκαταστάσεις θα πρέπει να είναι λειτουργικές και εγκεκριμένες.
50 χρόνια σε κρίσεις
Τα Phantom της Ανδραβίδας είναι συνυφασμένα με τη σύγχρονη ελληνική αεροπορική ιστορία. Τα πρώτα συμβόλαια για αγορά F-4 αλλά και η άφιξη των πρώτων αεροσκαφών έγιναν επί χούντας. Και η πρώτη επιχειρησιακή εμπλοκή τους είναι συνδεδεμένη με την κυπριακή τραγωδία. Είναι χαραγμένη στη μνήμη των αεροπόρων η 22α Ιουλίου 1974, όταν η 339 Μοίρα Διώξεως Βομβαρδισμών που είχε συγκροτηθεί με τα F-4 έλαβε εντολή να μετασταθμεύσει στην 126 Σμηναρχία Μάχης στο Ηράκλειο Κρήτης, δύο 24ωρα μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (Αττίλας ΙΙ). Εντολή των πληρωμάτων ήταν να βομβαρδίσουν το τουρκικό προγεφύρωμα στην Κερύνεια. Τα μαχητικά πολλαπλού ρόλου ουδέποτε επιχείρησαν εναντίον τουρκικών στόχων, παρά μόνο συνόδευσαν κάποια μεταγωγικά. Kαι στις 2 Αυγούστου δόθηκε εντολή για πλήρη αναδίπλωσή τους στην 117 Π.Μ. στην Ανδραβίδα.
Τα Phantom βρέθηκαν σε ανάλογη ετοιμότητα και τον Μάρτιο του 1987, κατά την κρίση του «Σισμίκ». Τα F-4 της Π.Α. σήκωσαν μεγάλο βάρος του αεροπορικού σκέλους και της κρίσης των Ιμίων, παρά το γεγονός ότι το 1996 είχαν πάψει να είναι η αιχμή του δόρατος, με τα F-16 να διαδραματίζουν αυτόν τον ρόλο. Πάντως και τότε, κατά την ελληνοτουρκική κρίση των Ιμίων, η αξιοπιστία των συγκεκριμένων αεροπλάνων προκύπτει από το γεγονός ότι η διαθεσιμότητά τους έφτανε το 90%, ποσοστό το οποίο κανένας άλλος τύπος αεροσκάφους δεν έχει προσεγγίσει.
