Είχα ακούσει με προσοχή την παρατήρηση ενός ξένου επισκέπτη της Αθήνας. Η πόλη από ψηλά μοιάζει άνυδρη, χωρίς πολύ πράσινο. Βλέπεις ατελείωτες εκτάσεις οικοδομικών τετραγώνων με στενούς δρόμους. Αλλά όταν περπατάς στην πόλη, παρατηρείς πολλές δενδροστοιχίες και αρκετά μπαλκόνια γεμάτα γλάστρες. Μικρές νησίδες μέσα στην πόλη σπάνε τη μονοτονία. Η παρατήρηση αυτή μου έφερε στον νου την κλασική μελέτη της ακτιβίστριας δημοσιογράφου Τζέιν Τζέικομπς, η οποία το 1961 είχε προκαλέσει αίσθηση με το βιβλίο της «Η ζωή και ο θάνατος των αμερικανικών πόλεων». Ηταν η εποχή της παντοκρατορίας του αυτοκινήτου, των ρυμοτομήσεων υπέρ μεγάλων λεωφόρων και της εντατικής ανοικοδόμησης. Η Τζέικομπς είχε υποστηρίξει την ιδέα ενός αστικού οικοσυστήματος μέσα στο οποίο και σε ύψος πέντε μέτρων από το πεζοδρόμιο, ο διαβάτης έβρισκε τα πάντα σε αλληλεξάρτηση: καταστήματα εξυπηρέτησης, κοινωνική ζωή και πράσινο.
Εκτοτε, η συζήτηση για τις πόλεις έχει οδηγηθεί αλλού αλλά ο προβληματισμός για το πώς οι πόλεις μπορούν να είναι βιώσιμες βρίσκεται στην κορυφή των προτεραιοτήτων. Το ερώτημα παραμένει: Τι μπορεί να γίνει με την Αθήνα; Η αλήθεια είναι ότι η ελληνική πρωτεύουσα πάσχει από μια υπερβολική κάλυψη από σκληρές και μη διαπερατές επιφάνειες που δεν απορροφούν νερό και που συσσωρεύουν και αντανακλούν θερμότητα. Αυτό συμβαίνει τόσο στο έδαφος με άσφαλτο παλαιάς τεχνολογίας, πλακόστρωτα και τσιμεντωμένες επιφάνειες όσο και στη στέψη των κτιρίων με αδιανόητα πολλά χαμένα τετραγωνικά μέτρα ενεργοβόρας επιφάνειας σε ταράτσες που πέραν της αισθητικής υποβάθμισης της πόλης προκαλούν τεράστια επιβάρυνση στο μικροκλίμα.
Αντιστάθμισμα είναι οι δενδροστοιχίες της Αθήνας, ιδίως οι παλαιότερες. Προπολεμικά και κυρίως στη διάρκεια του Μεσοπολέμου είχαν φυτευτεί πολλοί δρόμοι με σοφόρες και ψευδοακακίες (φέρτε στον νου την Ακαδημίας, τη Διδότου, τη Μιχαήλ Βόδα, τη Σπετσών και τόσες άλλες οδούς), είχε φυτευτεί με επιστημονική επιμέλεια το Πεδίον του Αρεως και είχαν επιλεγεί και πολλοί δρόμοι για να γεμίσουν με νεραντζιές. Σήμερα, νιώθει κανείς ότι υπάρχει μια απουσία πολιτικής. Στη Βασιλίσσης Σοφίας η επιλογή της τζακαράντας είναι ευπρόσδεκτη μετά την αποτυχία στην αντιμετώπιση της ασθένειας που έπληξε πολλές μουριές. Ωστόσο, παραδείγματα πρόσφατων δεκαετιών όπως οι επιλογές με ξενικά είδη και μάλιστα ακατάλληλα για στενούς δρόμους όπως είναι η Σταδίου (που γέμισε με αειθαλείς βραχυχίτωνες) δείχνουν σπασμωδικές κινήσεις και εξάρτηση από εισαγόμενα είδη. Η Αθήνα θα μπορούσε να είναι ένας βοτανικός κήπος της Μεσογείου.
Σκέφτομαι, π.χ., τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, με τα παρτέρια στις πολυκατοικίες, γεμάτη με αναρριχώμενα φυτά και δέντρα. Μια νοητή γραμμή από τον κόμβο Αμπελοκήπων και τη λεωφόρο Αλεξάνδρας προς τον Βοτανικό και την Ακαδημία Πλάτωνος ως ένας πράσινος διάδρομος αερισμού και αισθητικής αναβάθμισης. Ζητούμενο είναι να υπάρχουν μέτρα άμεσης αποσυμπίεσης της πόλης παράλληλα με τα μεγάλα προγράμματα που απαιτούν πολύ χρόνο. Η διεθνής σκέψη για το μέλλον των πόλεων πιέζει για την επαναφορά της φύσης στα αστικά κέντρα, όχι μόνο με σπάσιμο των σκληρών επιφανειών αλλά και με την απελευθέρωση της φυσικής ανάταξης του πρασίνου.
Στη χιλιο-δυσφημισμένη Πανεπιστημίου, πάντως, είδα με ικανοποίηση τους θάμνους με τα γιασεμιά και τα άλλα είδη να φουντώνουν γύρω από τα πλατάνια. Και στην Πλάκα, στον κήπο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών που δημιούργησε η Ελλη Παγκάλου, με πρωτοβουλία του αείμνηστου Κώστα Αποστολίδη, τα φυτά έχουν θεριέψει. Υπάρχει τρόπος, όταν υπάρχει θέληση.
