Στις συνθήκες κλιματικής κρίσης, όπου εκδηλώνονται όλο και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα, το πράσινο στις πόλεις γίνεται όλο και περισσότερο πολύτιμο, ειδικά στη Μεσόγειο που είναι hot spot των κλιματικών μεταβολών. Παρ’ όλα αυτά η πυκνότητα των δέντρων στις περισσότερες ελληνικές πόλεις είναι πολύ πίσω από τις ανάγκες. Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει ως ελάχιστη έκταση αστικού πρασίνου ανά κάτοικο τα εννέα τετραγωνικά μέτρα, στο λεκανοπέδιο της Αθήνας η αναλογία δεν ξεπερνάει τα 4,9 τ.μ./κάτοικο. «Δεν είναι μόνο η Αθήνα, από το αναγκαίο ποσοστό απέχουν όλες οι μεγάλες αλλά και μικρές πόλεις της χώρας μας. Διαχρονικά υπήρχε περιορισμένο όραμα και έλλειμμα στρατηγικών στόχων για το αστικό πράσινο από τις τοπικές αρχές των πόλεων», σχολιάζει στην «Κ» η δρ Κωνσταντινιά Τσαγκάρη, τ. διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. «Και αυτό παρότι παρέχει μια μεγάλη γκάμα οικοσυστημικών υπηρεσιών: κατακρατεί ρύπους, σκόνη και CO2, δροσίζει το περιβάλλον, μειώνει την ηχορύπανση, βοηθάει στην αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων, προσφέρει αισθητικά και συμβάλλει στην ψυχική υγεία», εξηγεί η κ. Τσαγκάρη.
«Η άναρχη εξέλιξη των ελληνικών πόλεων στη δεκαετία του 1960 συνοδεύτηκε από υπέρμετρη αστυφιλία, αύξηση της αξίας της αστικής γης, απουσία εθνικού χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, υπερεκτίμηση κάθε “τεχνητού” και απαξίωση κάθε “φυσικού” στοιχείου», συμπληρώνει. Το αποτέλεσμα; «Αποσπασματική παρουσία χώρων πρασίνου στον πυκνό αστικό ιστό, περιορισμένης έκτασης, χωρίς αξιόλογη οργάνωση και φύτευση, με πλημμελή συντήρηση, λειτουργικά ανενεργή.
Τι κάνουμε από δω και πέρα; «Εχουμε ανάγκη περισσότερο πράσινο, αλλά σήμερα σπανίζουν οι ελεύθεροι χώροι. Θέλουμε άλλου τύπου οργάνωση του χώρου, αλλά υπάρχει παντελής έλλειψη προγραμματισμού», συμπληρώνει η κ. Τσαγκάρη, η οποία είναι και συντονίστρια του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE Grin (Προώθηση της ενσωμάτωσης πράσινων υποδομών στον αστικό ιστό για τη βελτίωση της διακυβέρνησης σε σχέση με την κλιματική αλλαγή στις πόλεις), το οποίο ολοκληρώθηκε πρόσφατα και παρουσιάζεται αύριο από την ΚΕΔΕ στην Αθήνα (ξενοδοχείο Τιτάνια). «Το πιο σημαντικό είναι να διαμορφωθεί σε κάθε πόλη στρατηγικό σχέδιο, με βάση τις ιδιαιτερότητές της», συμπληρώνει.
Στον Δήμο Αθηναίων υπολογίζεται πως υπάρχουν περίπου 140.000 δέντρα, σε πάρκα, πλατείες και δεντροστοιχίες. Πολλά από αυτά επηρεάζονται αρνητικά από τις κλιματικές συνθήκες, όπως από τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία, αλλά και από τις «πιέσεις» αυτοκινήτων, πεζών και άλλων χρήσεων, ειδικά όσα είναι σε πεζοδρόμια. Πολλά από αυτά τα δέντρα μαραίνονται κάθε χρόνο. Ο Δήμος Αθηναίων έχει ένα πρόγραμμα φύτευσης νέων δέντρων, με στόχο 5.000 νέα φυτά κάθε χρόνο. Μέχρι σήμερα, από τις αρχές του έτους έχουν φυτευτεί 2.139 δέντρα, σύμφωνα με την εφαρμογή του δήμου athenstrees.cityofathens.gr, όπου οι πολίτες μπορούν να δουν διαδικτυακά τι και πού φυτεύεται.
«Θέλουμε άλλου τύπου οργάνωση του χώρου, αλλά υπάρχει έλλειψη προγραμματισμού», λέει η δρ Κωνσταντινιά Τσαγκάρη, συντονίστρια του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE Grin, που παρουσιάζεται αύριο από την ΚΕΔΕ.
Στην πρόσφατη πρόταση της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ, για τη δημιουργία μιας Αθήνας πιο φιλικής στους κατοίκους της και κατάλληλης για βάδισμα, προτείνεται η διαμόρφωση δεκαεπτά πράσινων διαδρομών και πράσινων λεωφόρων, συνολικού μήκους 76,5 χιλιομέτρων, που θα διαπερνούν όλα τα δημοτικά διαμερίσματα, με παράλληλη αύξηση των δέντρων στον δήμο κατά 50%.
Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Ο Θάνος Βλαστός, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, υπογραμμίζει πως είναι σημαντικό το «νέο πράσινο να πλησιάσει την κατοικία, εκεί όπου πριν υπήρχαν μονοκατοικίες με αυλές και τώρα οι ισχνοί ακάλυπτοι των πολυκατοικιών είναι και αυτοί τσιμεντοστρωμένοι. Οπως επίσης και στους δρόμους και στα πεζοδρόμια, που έχουν καταληφθεί από τα αυτοκίνητα. Εκ των πραγμάτων από εκεί θα πρέπει να παρθεί χώρος για φύτευση». Πώς; «Μπορούμε να βάλουμε ένα δέντρο κάθε τέσσερα ή πέντε αυτοκίνητα, που θα διακόπτει τη συνέχεια της ζώνης στάθμευσης. Χρειάζεται ελάχιστο πλάτος. Ανάμεσα σε δύο διαδοχικές διασταυρώσεις θα αφαιρούντο δύο θέσεις στάθμευσης και θα προστίθεντο πέντε και έξι δέντρα σε κάθε ζώνη. Πιο ριζική λύση, που επιτρέπει και διαπλάτυνση πεζοδρομίων, είναι η κατάργηση της μίας από τις δύο ζώνες στάθμευσης παραπλεύρως του δρόμου». Ενδιαφέρουσες είναι οι προτάσεις για τη «δημιουργία κεντρικών νησίδων με δενδροστοιχία σε δρόμους διπλής κατεύθυνσης, που ενισχύει και την ασφάλεια τόσο των πεζών όσο και των οδηγών. Αλλά και ευρύτερα, μετατροπή αμφίδρομου σε μονόδρομο, μείωση των λωρίδων κυκλοφορίας, μείωση του πλάτους των λωρίδων κυκλοφορίας, δημιουργία δρόμων ήπιας κυκλοφορίας», συμπληρώνει ο κ. Βλαστός. Ο συγκοινωνιολόγος-πολεοδόμος τονίζει πως «η επένδυση στη δημόσια συγκοινωνία, σε υποδομές για το ποδήλατο, σε διαπλατύνσεις πεζοδρομίων και σε πεζοδρομήσεις είναι η πιο σημαντική λύση απέναντι στην κλιματική κρίση». Η δημιουργία εκτεταμένων δικτύων πρασίνου μέσα στις πόλεις είναι ζωτικής σημασίας. «Στην Περούτζια, για παράδειγμα, έχουν θέσει στόχο κάθε κάτοικος να μπορεί να φθάσει σε πάρκο ή χώρο πρασίνου με τα πόδια ή με το ποδήλατο, χωρίς να περάσει δρόμο ή να χρησιμοποιήσει Ι.Χ. ή λεωφορείο. Μπορούμε να το δούμε και στην Αττική αυτό; Υπάρχουν δήμοι που συνορεύουν με τον Υμηττό. Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ανάλογες πράσινες διαδρομές πρόσβασης στο βουνό», προτείνει από την πλευρά της η κ. Τσαγκάρη.
Καινοτόμα εργαλεία
Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Grin διαμορφώθηκαν μια σειρά από καινοτόμα εργαλεία για τους δήμους και την πολιτεία, ως συμβολή στη διαμόρφωση του δικού τους στρατηγικού σχεδίου για το πράσινο. Μεταξύ αυτών και μια πλατφόρμα με σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) για καταγραφή των δέντρων κάθε πόλης. «Είναι σημαντικό να ξέρει κάθε δήμος τι δέντρα έχει. Στην Ιταλία υπάρχουν πόλεις που για κάθε δέντρο υπάρχει ο αριθμός του, η τοποθεσία του, τι συνεισφέρει, πόσο CO2 κατακρατεί κ.λπ.», λέει η συντονίστρια του ευρωπαϊκού προγράμματος.
Είναι σημαντικό να φυτεύονται δέντρα που ταιριάζουν στο δικό μας οικοσύστημα, τοπικά είδη, όχι ξενικά. «Δυστυχώς πολλά από τα ελληνικά φυτώρια έχουν κλείσει και είναι πιο εύκολο να έρθουν δενδρύλλια απέξω. Κάποιες φορές χρησιμοποιήθηκαν και δέντρα που αποτελούσαν μέσο επίδειξης, είδη που στην πορεία των χρόνων έδειξαν ότι δεν μπορούν να εγκλιματιστούν στις συνθήκες της χώρας μας, δημιουργώντας διάφορα προβλήματα. Πρόκειται για είδη όπως ο βραχυχίτωνας, ο ευκάλυπτος, η αροκάρια, η βρωμοκαρυδιά κ.ά.», εξηγεί η κ. Τσαγκάρη. Υπάρχουν όμως και ιθαγενή δέντρα, όπως η κουκουναριά που δεν είναι κατάλληλη για στενά πεζοδρόμια, όπου συχνά χρησιμοποιείται. Ειδική προσοχή χρειάζεται και στον τρόπο διαχείρισης του πρασίνου, ο οποίος είναι πολύ συχνά προβληματικός. Οπως σημειώνει η συντονίστρια του LIFE Grin, «παρουσιάζονται κακοποιημένα δένδρα λόγω λανθασμένων χειρισμών στις κλαδεύσεις. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, ενώ οι εργασίες αυτές απαιτούν επιστημονικές γνώσεις, εκπαίδευση και εμπειρία».
