Μόνο ένα στα πέντε ρατσιστικά εγκλήματα καταγράφεται στην Ελλάδα, αλλά εξίσου «σκοτεινά» παραμένουν τα πραγματικά στοιχεία για τέτοιου είδους εγκλήματα και στη Νορβηγία. Ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζονται η ρητορική μίσους και η ρατσιστική βία κοινοποιήθηκαν στο πλαίσιο ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των αστυνομικών διευθύνσεων των δύο χωρών, υπό το πρόγραμμα «Ανάπτυξη των δυνατοτήτων Διαχείρισης των Εθνικών Συστημάτων Ασύλου και Μετανάστευσης» του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού ΕΟΧ της περιόδου 2014-2021.
Χρηματοδότηση
Μέσω του προγράμματος που χρηματοδοτείται από τη Νορβηγία, την Ισλανδία και το Λιχτενστάιν, διατέθηκαν 16,5 εκατομμύρια ευρώ για την ενίσχυση οχτώ φορέων στην Ελλάδα που εμπλέκονται στα θέματα ασύλου και μετανάστευσης. Η δράση συνεργασίας στην πρόληψη και καταστολή εγκλημάτων μίσους των σωμάτων Ελλάδας και Νορβηγίας χρηματοδοτήθηκε με ποσό ύψους 261.000 ευρώ.
«Η νορβηγική αστυνομία μπορεί να μάθει πολλά από την ελληνική, κυρίως ως προς το πώς οι διαφορετικές ομάδες της διεύθυνσης αντιμετώπισης ρατσιστικής βίας συνεργάζονται μεταξύ τους, μία σύμπραξη που εμείς δεν έχουμε σε επίπεδο μονάδας, ή ακόμα και από την ύπαρξη ψυχολόγου που μπορεί να δουλεύει με τα θύματα και να τα κάνει να αισθάνονται ασφάλεια όταν απευθύνονται στην αστυνομία. Αυτό είναι επίσης κάτι που μας λείπει», τόνισε στην «Κ» η Αμπετάρα Κρασνίκι, επικεφαλής του τμήματος ρατσιστικών εγκλημάτων της νορβηγικής αστυνομίας. Από τη μεριά του ο Μιχάλης Λώλης, διοικητής του τμήματος αντιμετώπισης ρατσιστικής βίας Αττικής, υπογράμμισε καλές πρακτικές στις οποίες οι Νορβηγοί συνάδελφοί του πρωτοστατούν. «Εφαρμόζουν εργαλεία αστυνόμευσης και AI στο διαδίκτυο, όπου παρατηρείται όργιο ρατσιστικών περιστατικών. Είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο και εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε σχεδόν τίποτα», ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Υπάρχει πολύ σκληρό έγκλημα εκεί έξω»
Η υποκαταγραφή των περιστατικών ρατσιστικού λόγου και βίας οφείλεται σε μια σειρά από λόγους που αποτρέπουν τα θύματα από την καταγγελία, όπως είναι η δευτερογενής θυματοποίησή τους και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις Αρχές. Επιπλέον, η έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων λειτουργεί αποτρεπτικά για τους δέκτες της ρατσιστικής βίας, για τους οποίους όμως η νομοθεσία προβλέπει καθεστώς προστασίας τουλάχιστον μέχρι το πέρας της διερεύνησης της υπόθεσής τους.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. το 2023 καταγράφηκαν 122 περιστατικά ρατσιστικής βίας, σημαντικά λιγότερα από το 2019 (282), κυρίως λόγω της μεσολάβησης της περιόδου της πανδημίας που μείωσε τη δραστηριότητα στον δημόσιο χώρο αλλά και της αύξησης της δημοσιότητας των ποινών που βαρύνουν τους δράστες ρατσιστικών εγκλημάτων. «Η ποινικοποίηση και η τιμωρία λειτουργούν και παιδευτικά, αποτρεπτικά στους δράστες να διαπράξουν τέτοια εγκλήματα», σημειώνει ο Μιχάλης Λώλης.
| Ετος | Περιστατικά με πιθανολογούμενο ρατσιστικό κίνητρο |
| 2019 | 282 |
| 2020 | 222 |
| 2021 | 135 |
| 2022 | 126 |
| 2023 | 122 |
«Η εικόνα, ωστόσο, που έχουμε από τη δημοσιότητα είναι διαστρεβλωμένη», προσθέτει ο ίδιος. «Υπάρχει πολύ σκληρό έγκλημα εκεί έξω που δεν μαθαίνεται ποτέ. ΛΟΑΤΚΙ άτομα δέρνονται σκληρά έξω στον δρόμο, με βαριές σωματικές βλάβες, απλά γιατί είναι ΛΟΑΤΚΙ. Η κατηγορία του κόσμου είναι ότι φταίνε γιατί προκαλούν και τα ίδια φοβούνται να το καταγγείλουν, γιατί σε πολλές περιπτώσεις δεν γνωρίζει η οικογένεια τον σεξουαλικό προσανατολισμό και φοβούνται ότι θα γίνει outing από την αστυνομία». Ο αστυνόμος υπογραμμίζει ακόμα την αύξηση αυτών των περιστατικών, στον φυσικό αλλά και διαδικτυακό χώρο, μετά την ψήφιση της νομοθεσίας για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών. «Ολη η συζήτηση για τον γάμο κανονικοποίησε την ομοφοβία ως άποψη. Ακούγοντας κάποιος επιφανείς πολίτες να εκφράζουν έντονη κριτική, θεώρησαν ότι η έκφραση μίσους είναι απλώς ελευθερία της έκφρασης», λέει χαρακτηριστικά.
Η ρητορική μίσους προπομπός των εγκλημάτων
Αποτελεί κοινό τόπο των ειδικών ότι με την παρούσα νομοθετική κατάσταση η ρητορική μίσους δεν διώκεται επαρκώς στην Ελλάδα. «Εχουμε βρεθεί ενώπιον του ευρωπαϊκού δικαστηρίου για αυτό το θέμα», εξηγεί ο Μιχάλης Λώλης. «Πρέπει να διώκουμε τη ρητορική μίσους όταν απλώς κάποιος καταφέρεται εναντίον ατόμου λόγω χαρακτηριστικών φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, θρησκείας, κ.λπ. Με τις προϋποθέσεις που αυτή τη στιγμή βάζει ο νόμος προκύπτουν εμπόδια στην αντιμετώπιση αυτών των εγκλημάτων. Είναι αποδεδειγμένο ερευνητικά ότι αν αφήσεις έτσι τη ρητορική μίσους, συνδέεται με το έγκλημα μίσους τελικά. Αν δεν καταπολεμήσεις τη ρητορική μίσους δεν μπορείς να λες ότι καταπολεμάς το έγκλημα μίσους», καταλήγει ο ίδιος.
Στη Νορβηγία η νομοθεσία είναι πιο ξεκάθαρη, ενώ έχει δοθεί κατευθυντήρια οδηγία από τον γενικό εισαγγελέα για την προτεραιοποίηση της πάταξης αυτών των εγκλημάτων. «Υπάρχει μια δυσκολία στη διάκριση των περιστατικών ρητορικής μίσους γιατί μπορεί να συγχέονται με το αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Ετσι, σύμφωνα με τη νορβηγική νομοθεσία, μπορεί κάποιος να εκφραστεί κριτικά προς το Ισλάμ, αλλά δεν μπορεί να παρομοιάσει τους μουσουλμάνους με κατσαρίδες. Αυτή είναι πραγματική περίπτωση. Το να απανθρωποποιείς, να στερείς από τους ανθρώπους τα ισότιμα χαρακτηριστικά τους είναι έγκλημα», σημειώνει στην «Κ» και η Νορβηγή εισαγγελέας Καριάνα Γουόρεν.
Για την Ελλάδα, πάντως, τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειονότητα ειδικά αυτών των εγκλημάτων δεν φτάνει στα ακροατήρια. «Υπάρχουν αδικήματα που μόνο αν το θύμα θέλει θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη», εξηγεί η αντιεισαγγελέας Πρωτοδικών Αθηνών, αρμόδια για θέματα ρατσισμού, Σταυρούλα Αυγουστινάκη. «Οταν το θύμα δεν επιθυμεί, για διάφορους λόγους, την ποινική δίωξη του δράστη, τα δικά μας χέρια είναι δεμένα. Στα περιστατικά ρητορικής μίσους το ποσοστό που φτάνει τελικά στα δικαστήρια είναι κάτω από 50%», αναφέρει η ίδια.
