Της Λίνας Γιάνναρου
Λίγα δευτερόλεπτα αφότου η Μαρινέλλα κατέρρευσε στη σκηνή του Ηρωδείου, καταγράφηκε ένα τρυφερό στιγμιότυπο. Αφήνοντας όπως όπως τα όργανα στο πάτωμα, οι μουσικοί της ορχήστρας έσπευσαν δίπλα της, σχηματίζοντας –ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούν– έναν προστατευτικό κλοιό γύρω της. Εκτός από τις πρώτες βοήθειες, κρίσιμη ήταν εκείνες τις στιγμές και η προστασία από τα αδιάκριτα βλέμματα, η φροντίδα να μην αποτυπωθεί η ευάλωτη στιγμή σε βίντεο και φωτογραφίες.
Δεν τα κατάφεραν. Τα κινητά των θεατών που κατέγραφαν ήδη τη συναυλία είχαν «πιάσει» και το συμβάν, με αποτέλεσμα να τεθούν σε κίνηση οι μηχανές της δημοσιοποίησης. («Εμένα μου εστάλη το βίντεο από επτά διαφορετικούς ανθρώπους που ήταν στο Ηρώδειο», είπε σε πρωινή εκπομπή γνωστός παρουσιαστής.) Πριν ακόμα φτάσει το ασθενοφόρο, είχαν αρχίσει να ανεβαίνουν στα σόσιαλ μίντια το ένα μετά το άλλο τα βίντεο με τη στιγμή της κατάρρευσης, με ευχές για «περαστικά στη μεγάλη κυρία του ελληνικού τραγουδιού». «Με την ίδια ευκολία που ανεβάζουμε το φαγητό μας στα σόσιαλ μίντια ανεβάσαμε και την κατάρρευση ενός ανθρώπου, χωρίς καμία συμμετοχή στο συναίσθημα», σχολίασε εύστοχα δημοσιογράφος.
Ηρθε η σειρά των ηλεκτρονικών μέσων να αναπαραγάγουν την είδηση για την ξαφνική αδιαθεσία της Μαρινέλλας, μαζί με το επίμαχο βίντεο. Πολλά σάιτ μάλιστα δεν ενσωμάτωσαν απλώς το οπτικό υλικό στα ρεπορτάζ για την υγεία της μεγάλης ερμηνεύτριας, αλλά το έφεραν στο προσκήνιο. Το οπτικό υλικό ήταν η είδηση. Σταχυολογώντας ανάμεσα στους δεκάδες τίτλους: «Καρέ καρέ η κατάρρευση της Μαρινέλλας στο Ηρώδειο – Δείτε το αποκλειστικό βίντεο», «Μαρινέλλα: Δείτε το λιποθυμικό επεισόδιο της μεγάλης ερμηνεύτριας», «Καρέ καρέ η σοκαριστική σκηνή της πτώσης της Μαρινέλλας». Η είδηση «πουλούσε» και το κοινό «αγόρασε». Στο τέλος της ημέρας πρέπει να ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα όσοι απέφυγαν να πατήσουν το play για να δουν με τα μάτια τους αυτό για το οποίο συζητούσε όλος ο κόσμος.
Είναι η ίδια συζήτηση που έρχεται και ξανάρχεται στην επικαιρότητα, με διαφορετική κάθε φορά αφορμή. Από τη φωτογραφία του μικρού Αϊλάν να κείτεται σε μια παραλία των τουρκικών ακτών και την εικόνα του δολοφονημένου Παύλου Φύσσα μέχρι το βίντεο της γυναικοκτονίας έξω από το Α/Τ Αγίων Αναργύρων και αυτό του ξυλοδαρμού της 14χρονης μαθήτριας μόλις προχθές στη Γλυφάδα. Πρέπει τα ΜΜΕ να δείχνουν αυτές τις εικόνες; Πού τελειώνει η ενημέρωση και πού ξεκινάει η ανθρωποφαγία; Μήπως αντί να ευαισθητοποιήσουμε, αναισθητοποιούμε;
«Θα άξιζε να μάθουμε: έχει περισσότερα κλικ το βίντεο ή η είδηση για την κατάσταση της υγείας της;» αναρωτιέται η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Γεωργοπούλου.
Ο επικοινωνιολόγος Ευθύμης Σαββάκης έγραψε σχετικά: «Βίντεο με τη Μαρινέλλα να χάνει τις αισθήσεις της στο Ηρώδειο. Αναπαραγωγή παντού. Λες και η είδηση δεν αρκεί. “Δείτε το βίντεο-σοκ”. Πρέπει να έχουμε όλοι αυτή την εικόνα. Να βλέπουμε τη γυναίκα να σωριάζεται αναίσθητη. Βίντεο από χθες (σ.σ. προχθές) σε πόσα μίντια ο ξυλοδαρμός της 14χρονης μαθήτριας στη Γλυφάδα. Να δούμε όλοι το πώς υπέφερε. Να αποθηκευτούν για πάντα οι στιγμές αυτές. Να τις κουβαλά το κορίτσι για μια ζωή. Views και shares. Και μια δημοσιογραφία που ζηλεύει το ΤΙΚ ΤΟΚ. Επικίνδυνα». Να σημειωθεί ότι το βίντεο δεν έπαιξε στην τηλεόραση, με πολλούς παρουσιαστές να προσδίδουν σε αυτή την απόφαση ηρωικά χαρακτηριστικά. Εκ του ασφαλούς, φυσικά, καθώς όλοι οι τηλεθεατές είχαν ήδη εκτεθεί στο θέαμα.
Οσοι το ανέβασαν ήθελαν να δείξουν ότι «ήταν κι αυτοί εκεί». Οσοι το είδαν; «Οι λόγοι που κάποιος επιλέγει να δει εικόνες ενός δημοσίου προσώπου που καταρρέει επί σκηνής ποικίλλουν», σχολιάζει στην «Κ» η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Γεωργοπούλου. «Οπως και να μην το επιλέξει. Σίγουρα υπάρχει περιέργεια, ενδιαφέρον και μια αγωνία να βρίσκομαι μέσα στα πράγματα, να τα ελέγχω, να γνωρίζω, να συμμετέχω εκφράζοντας άποψη, να νιώθω ορατός και σημαντικός μέσα από τη λάμψη της φήμης του άλλου. Κι όλα αυτά μέσα σε ασφάλεια. Καθισμένος αναπαυτικά στον χώρο μου, “απολαμβάνω” τα νέα. Κάνω ένα κλικ για να ξέρω και μετά ένα ποστ “συμπόνιας” μέσα από έναν εντέλει όλο και περισσότερο απευαισθητοποιημένο μηχανισμό επιβίωσης κι ενσυναίσθησης. Θα άξιζε να μάθουμε: έχει περισσότερα κλικ το βίντεο ή η είδηση για την κατάσταση της υγείας της;».
Είναι χαρακτηριστικό, όπως παρατηρεί η κ. Γεωργοπούλου, ότι τα ποστ «συμπόνιας» είχαν πένθιμο χαρακτήρα. Από το λιποθυμικό επεισόδιο πήγαμε κατευθείαν στο RIP. «Δεν αφήνουμε τη διεργασία να γίνει, τη διαδικασία να εξελιχθεί, να έρθουν τα πράγματα στον χρόνο τους. Ολα πάνε γρήγορα, είναι σαν κατανάλωση».
Απευαισθητοποίηση
Η επανάληψη τέτοιων εικόνων από τα ΜΜΕ –είτε η κατάρρευση της Μαρινέλλας είτε ο ξυλοδαρμός ενός παιδιού ή η δολοφονία μιας γυναίκας– ενισχύει την απευαισθητοποίηση του ανθρώπου. «Η υπερέκθεση, η διαστολή της κλειδαρότρυπας, και δη όταν αφορά διάσημα πρόσωπα, αλλά και δυσφορικά ερεθίσματα, όπως θάνατοι, πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, καταστρέφει τον μηχανισμό επιβίωσης κι επιβαρύνει την ψυχική υγεία, αυξάνοντας το άγχος, τα καταθλιπτικά συμπτώματα κ.ά.».
Eχει ενημερωτική αξία η προβολή μιας ευάλωτης στιγμής;
Της Ηλιάνας Μάγρας
Από προχθές το βράδυ, η συζήτηση στη δημόσια σφαίρα για την ευρύτατη κυκλοφορία βίντεο με τη στιγμή της κατάρρευσης της Μαρινέλλας στη σκηνή, και γύρω από το κατά πόσον είναι σωστή ή όχι, έχει φουντώσει. Η «Κ» συμμετέχει στον προβληματισμό παραθέτοντας απόψεις ειδικών.
H σημερινή εποχή, και η ύπαρξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, απαιτεί τη θεσμοθέτηση κάποιων κανόνων δεοντολογίας πέραν των βασικών που διέπουν τα παραδοσιακά ΜΜΕ και τη δημοσιογραφία εν γένει, σημειώνει στην «Κ» η Ιωάννα Βώβου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου. «Χρειάζεται να τα εμπλουτίσουμε και να τα ξαναδούμε υπό το φως της τεχνολογικής ανάπτυξης και της χρήσης των social media από τους πολίτες, γιατί ασφαλώς δημιουργείται μια διευρυμένη δημόσια σφαίρα», τονίζει στην «Κ».
Από περιστατικά σαν το συγκεκριμένο, ένα βίντεο μιας πολύ ευαίσθητης στιγμής, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται καθημερινά, συμπληρώνει η ίδια, αλλά όσον αφορά τη δημοσιογραφία η αντιμετώπιση πρέπει να είναι διαφορετική. «Η εξαντλητική αναπαραγωγή του βίντεο θίγει ζητήματα σεβασμού στην προσωπικότητα και της αξίας της πληροφορίας, δεν εξυπηρετεί σε τίποτα, δεν μας ενημερώνει για κάτι», δηλώνει.
Ορισμένες φορές η αναδημοσίευση κάποιων σκληρών περιστατικών ή στιγμιοτύπων έχει ενημερωτική αξία, όπως στην περίπτωση καταστροφών ή στην περίπτωση του Αϊλάν Κουρντί, του τρίχρονου Σύρου που είχε πνιγεί προσπαθώντας να φθάσει στην Τουρκία. Σε αυτό η κ. Βώβου συμπληρώνει: «H φωτογραφία του μικρού Αϊλάν, που ξεβράστηκε νεκρός, είχε γίνει viral και υπήρχε και τότε δημόσια συζήτηση επ’ αυτού γιατί, από τη μια, στοιχεία του προσώπου του ήταν εμφανή και υπάρχει το θέμα του σεβασμού στον νεκρό, από την άλλη, χάρη σε αυτή τη φωτογραφία ευαισθητοποιήθηκε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης», εξηγεί.
Αλλά στην προκειμένη περίπτωση η αναπαραγωγή του βίντεο δεν είναι προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος. «Αντιθέτως, δεν υπάρχει κανένα έλεος», λέει στην «Κ», «και πρέπει να σκεφτούμε το πώς μετεξελίσσεται το αξιακό μας πλαίσιο στον υβριδικό, πλατφορμοποιημένο, δημόσιο χώρο μας».
Ειδικοί απαντούν στην «Κ» πότε σκληρές εικόνες είναι προς όφελος του κοινού και πότε παραβιάζονται κανόνες δεοντολογίας, και επισημαίνουν την ανάγκη χάραξης νέων ορίων στην εποχή των social media.
«Προσωπικά δεδομένα»
Από τη μια πλευρά, είναι λογικό να αναπαραχθεί το συμβάν καθώς έγινε σε δημόσιο χώρο, λέει με τη σειρά του ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νίκος Παναγιώτου, τονίζοντας όμως ότι αυτό ισχύει μόνο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Αφορά προσωπικά δεδομένα της καλλιτέχνιδος και μια πολύ ευαίσθητη στιγμή της – υπάρχει ένα όριο που διαχωρίζει τα επαγγελματικά ΜΜΕ από τα μη επαγγελματικά, και η δεοντολογία απαιτεί να σταθμίζουν το δημόσιο συμφέρον απέναντι στην ανάγκη για ιδιωτικότητα», προσθέτει. Το συγκεκριμένο περιστατικό αναδεικνύει την αναγκαιότητα οριοθέτησης, τήρησης της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, υποστηρίζει ο ίδιος.
Αν διαβάσει κανείς τον δημοσιογραφικό κώδικα δεοντολογίας, λέει στην «Κ» ο καθηγητής και τέως πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Πλειός, θα δει ότι δεν επιτρέπει να προβάλλονται άτομα σε αδύναμη θέση, σε κατάσταση ασθενή. «Η κατάσταση ασθένειας στη δημόσια σκηνή έχει να κάνει με τα προσωπικά δεδομένα, και η αλληλεγγύη που δείχνουμε στον συνάνθρωπο είναι στοιχείο πολιτισμού», υπογραμμίζει. Οταν ξεκίνησε να κυκλοφορεί το βίντεο από τη συναυλία της Μαρινέλλας στο Ηρώδειο, ακολούθησε «πλειάδα παραβιάσεων της πολιτισμένης ζωής», σημειώνει.
«Διεστραμμένη αντίληψη»
Σύμφωνα με τον Θεοφάνη Τάση, φιλόσοφο και καθηγητή στο Alpen-Adria-Universität, το κριτήριο για το τι θα πρέπει να αναδημοσιεύουν τα ΜΜΕ θα πρέπει να είναι αν αυτό που αναμεταδίδεται προβάλλει μια αντίληψη δημοσίου οφέλους. «Αν αυτό συμβάλλει στην προστασία ή στην αυτονομία των πολιτών», λέει στην «Κ». Οποιαδήποτε άλλη πληροφορία εμπίπτει στη διαδικασία «ψυχαγωγίας», συμπληρώνει, τονίζοντας ότι το βίντεο με τη Μαρινέλλα ήταν φυσικά πολύ μακριά από αυτό. «Δεν προσφέρει ούτε αισθητική απόλαυση, τέρψη, χαρά ή διασκέδαση – παρά μόνο με μια διεστραμμένη, κατά το δικό μου γούστο, αντίληψη», επισημαίνει.
