Περίπου 100.000 κατάγματα από απλή πτώση σημειώνονται ετησίως στην Ελλάδα στους άνω των 60, και μέχρι το 2034 προβλέπεται να ξεπεράσουν τις 120.000. Η χώρα μας καταγράφει το υψηλότερο σχετικό κόστος στην Ε.Ε. για την αντιμετώπισή τους, γύρω στο 1 δισ. ευρώ τον χρόνο, και το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας (130 ανά 100.000 κατάγματα, έναντι 116 στην Ε.Ε.) λόγω της απουσίας ολοκληρωμένου συστήματος στήριξης του ηλικιωμένου μετά την επέμβαση, ώστε αφενός να επανέλθει σύντομα στην κανονικότητά του, αφετέρου να μην ξαναπέσει.
Μια σοβαρή «ρωγμή» στο σύστημα υγείας
Της Τασούλας Καραϊσκάκη
Ενα στραβοπάτημα μέσα στο σπίτι ή στο πεζοδρόμιο και το ηλικιωμένο άτομο με οστεοπόρωση καταλήγει με σπάσιμο χεριού, καρπού, ώμου, σπονδυλικής στήλης ή και ισχίου. Τα κατάγματα ευθραυστότητας από απλή πτώση ατόμων άνω των 60 ετών αυξάνονται ραγδαία και το δώρο της μακροζωίας μετατρέπεται γι’ αυτούς σε ατέλειωτο μαρτύριο.
Περίπου 100.000 κατάγματα του είδους καταγράφονται κατ’ έτος στη χώρα μας και έως το 2034 προβλέπεται να ξεπεράσουν τις 120.000, με μεγάλη οικονομική επιβάρυνση για το σύστημα υγείας. Η χώρα μας εμφανίζει το υψηλότερο σχετικό κόστος στην Ευρωπαϊκή Ενωση για την αντιμετώπισή τους, περί το 1 δισ. ευρώ τον χρόνο, και το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας (130 στις 100.000 κατάγματα, έναντι 116 στην Ε.Ε.) λόγω της απουσίας στην Ελλάδα ενός ολοκληρωμένου συστήματος στήριξης του ηλικιωμένου μετά την επέμβαση, ώστε αφενός να επανέλθει σύντομα στην κανονικότητά του, αφετέρου να μην ξαναπέσει και επανεισαχθεί με νέο κάταγμα.
«Τα κατάγματα ευθραυστότητας αποτελούν μεγάλη πρόκληση για το σύστημα υγείας», λέει ο καθηγητής Ορθοπεδικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών Ηλίας Παναγιωτόπουλος. «Ενα χρόνο μετά το κάταγμα ισχίου, το 40% των ασθενών εξακολουθεί να μην είναι σε θέση να περπατήσει ανεξάρτητα και το 60% δυσκολεύεται σε τουλάχιστον μία βασική δραστηριότητα της καθημερινής ζωής. Τα κατάγματα αυτά απορροφούν το 10% των πόρων για την υγεία και το ποσοστό θα βαίνει αυξανόμενο, αφαιρώντας πόρους από άλλες κατηγορίες νοσημάτων. Και δεν είναι μόνο το κόστος. Ο κατακερματισμός φροντίδας προκαλεί σύγχυση και οδηγεί σε απελπισία τους ασθενείς, αλλά και επιβάρυνση των συγγενών που πρέπει να πάρουν άδεια ή και να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους. Υποχρεώνονται να επισκέπτονται μια σειρά από γιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων, αντί να έχουν τις απαραίτητες πληροφορίες προσαρμοσμένες στην περίπτωση του δικού τους ανθρώπου, χωρίς μετακίνηση από το σπίτι ή με μία μόνο επίσκεψη σε ειδικό με γνώσεις ορθογηριατρικής».
«Ο κατακερματισμός φροντίδας προκαλεί σύγχυση και οδηγεί σε απελπισία τους ασθενείς, αλλά και επιβάρυνση των συγγενών τους», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Ορθοπεδικής Ηλίας Παναγιωτόπουλος.
Ομάδα επαγγελματιών υγείας, βιώνοντας το μεγάλο έλλειμμα στη μετεγχειρητική φροντίδα αλλά και στην πρόληψη, δημιούργησε το 2017 το Ελληνικό Δίκτυο Καταγμάτων Ευθραυστότητας (https://ffngr.eu, μέλος του παγκόσμιου δικτύου), που σήμερα αριθμεί περί τα 170 μέλη σε όλη τη χώρα. Σε αυτό συμμετέχουν έξι πανεπιστήμια, ορθοπεδικές αλλά και άλλες κλινικές του ΕΣΥ, έξι επαγγελματικές ενώσεις, γιατροί ορθοπεδικοί χειρουργοί, αναισθησιολόγοι, παθολόγοι, νοσηλευτές, φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ασθενείς και φροντιστές. «Ολοι συμμετέχουμε ισότιμα, με επίκεντρο τον ασθενή», εξηγεί ο κ. Παναγιωτόπουλος. «Βασικός μας στόχος είναι η εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων με σεμινάρια, πανελλήνια συνέδρια (έχουμε οργανώσει ήδη τέσσερα). Eχουμε μέχρι στιγμής μεταφράσει το “Ευαγγέλιο” της ορθογηριατρικής, ενώ υπό έκδοση είναι το εγχειρίδιο του παγκόσμιου δικτύου για την ασθενοκεντρική ολιστική φροντίδα, με πρακτικές συμβουλές για το πώς να αντιμετωπίσει ο ασθενής το κάταγμα ευθραυστότητας στο νοσοκομείο και στη συνέχεια στο κέντρο αποκατάστασης ή στο σπίτι, ώστε να μην προκύψουν επιπλοκές και να μην επιστρέψει στο νοσοκομείο με νέο κάταγμα. Προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο και να πείσουμε εκείνους που παίρνουν τις πολιτικές αποφάσεις ότι πρόκειται για πολύ σημαντικό θέμα. Δημιουργούμε μια μαγιά ανθρώπων σε όλη την Ελλάδα που είναι έτοιμοι να στηρίξουν τις αλλαγές – στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο “τρέχει” το πρόγραμμα ΟΔΟΣ – Ολιστική Διεπιστημονική Ορθογηριατρική Συμμαχία, όπου φοιτούν επιστήμονες υγείας». Η όποια αλλαγή, λέει ο διακεκριμένος ειδικός, π.χ. ένα νομοσχέδιο, για να είναι αποτελεσματικό, πρέπει να έπεται κατάλληλης ενημέρωσης και προετοιμασίας από ειδικούς και να έχει στη βάση «συμμάχους».
Δεξαμενή στοιχείων
Το Ελληνικό Δίκτυο Καταγμάτων Ευθραυστότητας έχει καταρτίσει ένα Μητρώο Καταγραφής Καταγμάτων (το πρώτο στην Ελλάδα) δημιουργώντας μια δεξαμενή στοιχείων περίπου 2.000 ασθενών, με την καθοδήγηση του καθηγητή Γεωργίου Δρόσου και του επίκουρου καθηγητή Ευθυμίου Ηλιόπουλου. «Με την online αυτή απεικόνιση υπάρχει καθαρή εικόνα της κατάστασης, ώστε να μπορεί η πολιτεία να πάρει τις σωστές αποφάσεις. Είναι απαραίτητο ένα μακρόπνοο εθνικό σχέδιο με τα απαραίτητα βήματα, καταρτισμένο από υπερκομματική διαρκή επιτροπή ειδικών, ώστε να υπάρχει συνέχεια, και να δίδονται επικαιροποιημένα δεδομένα σε εκείνους που χαράσσουν τις πολιτικές Υγείας», τονίζει ο κ. Παναγιωτόπουλος.
Ψηφιακός βοηθός για απορίες και προτάσεις
«Δεν αρκούν μόνο οι ασκήσεις κατά την αποκατάσταση, χρειάζεται σωστή διατροφή, έλεγχος της ισορροπίας, διαμόρφωση του σπιτιού για την αποφυγή πτώσεων, π.χ. να αφαιρεθούν να χαλιά, να υπάρχει διαρκώς ένα νυχτερινό φως αναμμένο, και ψυχική υποστήριξη», τονίζει ο Ηλίας Παναγιωτόπουλος. «Δεν είναι καλό ο ηλικιωμένος να κλειστεί σε ένα κέντρο αποκατάστασης ή σε ένα ευγηρείο, αλλά να επιστρέψει στο σπίτι του, με ασφάλεια και δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης. Οι ασθενείς που έχουν υποστεί κάταγμα έχουν βιώσει ισχυρό πόνο και φοβούνται ότι θα ξαναπέσουν. Ο φόβος αυτός τους καθηλώνει και έτσι αυξάνεται η κατάθλιψη και παράλληλα επέρχεται απώλεια μυϊκής μάζας – σαρκοπενία, που οδηγεί σε αστάθεια και νέα πτώση».
Τι προτείνει ο καθηγητής Ορθοπεδικής; «Εναν ψηφιακό βοηθό (τηλεφωνική γραμμή βοήθειας ή μια εφαρμογή), τον οποίο θα μπορούν ασθενείς και φροντιστές να καλούν και να λύνουν τις απορίες τους ή και να καταθέτουν τις προτάσεις τους. Πότε θα πάω για αφαίρεση ραμμάτων; Πότε θα σταματήσω την αντιπηκτική αγωγή; Τι να κάνω με τον καθετήρα; Στη σκάλα, ποιο πόδι πρέπει να πατήσω πρώτο, το χειρουργημένο ή το άλλο; Με τεκμηριωμένες πληροφορίες και εικόνες θα κατευθύνει ασθενή και φροντιστή. Ο ψηφιακός βοηθός μπορεί να γίνει ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εργαλείο προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα και βελτίωσης των υπηρεσιών, παρέχοντας ανά τακτά διαστήματα στους ειδικούς ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία σχετικά με το μέγεθος των πραγματικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς».
Το 50% της αποκατάστασης είναι η ψυχολογία του ασθενούς
Της Λίνας Γιάνναρου
Οταν οι ηλικιωμένοι ασθενείς τον ρωτούν πόσο θα κοστίσουν οι φυσικοθεραπείες, ο Κωνσταντίνος Φωκάς, φυσικοθεραπευτής και καθηγητής στα Εργαστήρια Φυσικοθεραπείας του Μητροπολιτικού Κολλεγίου, συνηθίζει να αναφέρει την αμοιβή του προσθέτοντας: «συν ένας καφές». «Είναι ο καφές που θα πιούμε όταν έχω καταφέρει να βγάλω τον ασθενή από το σπίτι του. Γιατί δεν είναι μόνο να τον κάνω λειτουργικό στο σπίτι, είναι να τον πάρω με τον γιο του, την κόρη του ή την αποκλειστική, να πάμε μέχρι την πλατεία και να πιούμε έναν καφέ. Να δει ότι μπορεί να το κάνει. Να βγαίνει, έστω μέχρι το πάρκο, να κάθεται σε ένα παγκάκι και να τρώει πασατέμπο».
Δεν είναι όσο απλό ακούγεται. Οι ειδικοί, μετά την ολοκλήρωση των φυσικοθεραπειών, δίνουν πρόγραμμα απλών ασκήσεων που μπορεί να κάνει ο ασθενής στο σπίτι. Ωστόσο, οι ηλικιωμένοι ασθενείς που συνέρχονται από κάποιο κάταγμα ή άλλο σοβαρό τραυματισμό εμφανίζουν συχνά πρόβλημα απογαλακτισμού. «Μπορεί με τον ειδικό να κάνουν τα πάντα, όλες τις ασκήσεις, αλλά όταν είναι να αναλάβει ο γιος ή η κόρη να λένε “φοβάμαι, δεν μπορώ”. Θεωρούν ότι ο ειδικός ξέρει μόνο. Κάποιοι φυσικοθεραπευτές συνεχίζουν γι’ αυτόν τον λόγο τις συνεδρίες επ’ αόριστον, αποκομίζοντας οφέλη. Για εμένα δεν είναι σωστό».
«Αποφεύγουν πράγματα»
Είναι σύνηθες, λέει στην «Κ» ο καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ και υπεύθυνος της Ψυχογηριατρικής Μονάδας στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο Αντώνης Πολίτης, μετά μια πτώση οι μεγάλοι άνθρωποι να αναπτύσσουν μια ανασφάλεια, έναν φυσιολογικό φόβο για πιθανό επόμενο τραυματισμό. «Συνήθως έπειτα από κατάγματα, από τα οποία έχουν ταλαιπωρηθεί, οι ηλικιωμένοι αυξάνουν σημαντικά την εγρήγορσή τους μην ξαναπέσουν. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν ο φόβος των πτώσεων πάρει διαστάσεις φοβίας, γίνει παράλογος, μια σημαντική αγχώδης συνιστώσα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ακινητοποιούνται, να αρχίζουν να αποφεύγουν πράγματα. Δεν προσέχουν απλώς περισσότερο στις σκάλες, αλλά αποφεύγουν να βγουν έξω. Αυτό προφανώς έχει επιπτώσεις στη λειτουργικότητά τους». Οπως εξηγεί ο ίδιος, ενώ η ανασφάλεια φεύγει συνήθως μετά ένα διάστημα, η φοβία μπορεί να επιμείνει δημιουργώντας διάφορα προβλήματα, όπως μειωμένη αυτονομία και εμπιστοσύνη αλλά και ήπια καταθλιπτική συμπτωματολογία. «Είναι απαραίτητο τότε οι οικείοι τους να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό».
Οι φυσικοθεραπευτές αναλαμβάνουν και χρέη ψυχολόγου, καθώς μετά μια πτώση οι ηλικιωμένοι αναπτύσσουν μια ανασφάλεια, ένα φόβο για πιθανό επόμενο τραυματισμό.
Σε κάθε περίπτωση, οι ειδικοί που έρχονται σε επαφή με τον ασθενή θα πρέπει να φροντίζουν, εκτός από την κίνηση, να αποκαθιστούν και τη λαβωμένη τους διάθεση. Οπως λέει ο κ. Φωκάς, το 50% της αποκατάστασης είναι η ψυχολογία του ασθενούς. «Και αυτό το 50% το επωμιζόμαστε εμείς οι φυσικοθεραπευτές. Ακόμα και αν κάποιος παρακολουθείται από ψυχολόγο, τον βλέπει μία φορά την εβδομάδα. Εμείς τον βλέπουμε 3-5 φορές. Η τριβή είναι μεγάλη. Συχνά οι θεραπείες γίνονται κατ’ οίκον, αποκτάς προσωπική σχέση. Ο ασθενής θα σου βγάλει τις φοβίες, τους προβληματισμούς του, θα σου μιλήσει ακόμα και για προβλήματα που έχει με τα παιδιά ή τα εγγόνια του. Εμείς λοιπόν πρέπει να φροντίσουμε η ψυχολογία του ασθενούς να βρίσκεται πάντοτε στο peak της. Αν δεν βρίσκεται στο μέγιστο δυνατό, δεν θα έχει αποτέλεσμα η θεραπεία».
Λειτουργικότητα
Οι ηλικιωμένοι ασθενείς δεν είναι ευάλωτοι μόνο οργανικά, είναι και ψυχολογικά. «Εάν εργάζονται ακόμα, οι άνθρωποι 60-65 ετών, βιώνουν πολύ μεγάλο φόβο για το πότε θα επιστρέψουν στη δουλειά. Περιμένουν να βγουν στη σύνταξη και το οποιοδήποτε πισωγύρισμα μπορεί να τους τη στερήσει. Κυρίως όμως, οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας έχουν άγχος με το πώς θα είναι συνεπείς στη βοήθεια που δίνουν στα παιδιά τους, που τα βοηθούν με τα εγγονάκια. Για τους μεγαλύτερους, ένα κάταγμα δημιουργεί φόβο για την ίδια τους τη ζωή, το αν θα περπατήσουν ξανά, αν θα μπορούν να κάνουν τα ψώνια τους, αν θα οδηγήσουν ξανά (σ.σ. ακόμα και αν έχουν περάσει προ πολλού τα 80), αν θα φορτωθούν στα παιδιά τους, τι ζωή θα έχουν από εδώ και πέρα».
Με το τέλος της θεραπείας, ο φόβος επανέρχεται. «Ενας ασθενής μού ζήτησε να πηγαίνω μία φορά την εβδομάδα να πίνουμε καφέ. Ηταν καλά, αλλά είχε ανασφάλεια. Ο γιος μιας άλλης ασθενούς μού ζήτησε επίσης να πηγαίνω μία φορά την εβδομάδα να της θυμίζω να βγαίνει να περπατάει. “Εμένα δεν με ακούει”. Αποκτάμε στενή σχέση με τους ασθενείς μας. Ακόμα και τον χειρουργό, θα τον δουν μία φορά και μετά άλλη μία στην επανεξέταση. Ολη η αποκατάσταση είναι πάνω στους φυσικοθεραπευτές. Μας εμπιστεύονται τη ζωή τους και τον πόνο τους», καταλήγει ο κ. Φωκάς.
