Σοβαρές ενδείξεις ότι τα προηγούμενα χρόνια έγιναν παράτυπα αθρόες αδειοδοτήσεις φωτοβολταϊκών μέσα σε γη υψηλής παραγωγικότητας έχει η Περιφέρεια Θεσσαλίας. Ηδη οι υπηρεσίες έχουν εντοπίσει 12 περιπτώσεις για τις οποίες είχε δοθεί θετική γνωμοδότηση το 2021 ενώ δεν θα έπρεπε. Eκτιμάται ότι τελικά θα αποκαλυφθούν πολλές δεκάδες ακόμα, με τον περιφερειάρχη να ζητεί την παρέμβαση εισαγγελέα. Παράνομη ή όχι, η υποκατάσταση της παραγωγικής γης του Θεσσαλικού Κάμπου με φωτοβολταϊκά είναι μια πραγματικότητα, την οποία η πολιτεία δείχνει να ενθαρρύνει αντί να αποθαρρύνει.
Πριν από μερικές ημέρες, ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας συγκάλεσε σύσκεψη στη Λάρισα στην οποία συμμετείχαν βουλευτές, αυτοδιοικητικοί και εκπρόσωποι παραγωγικών φορέων. Στη σύσκεψη αυτή παρουσίασε στοιχεία αδειοδότησης φωτοβολταϊκών στη Θεσσαλία, εκφράζοντας την ανησυχία του για την άναρχη επέκτασή τους στην αγροτική γη.
«Σύμφωνα με στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), τα φωτοβολταϊκά που έχουν ήδη εγκατασταθεί στη Θεσσαλία καταλαμβάνουν έκταση 38.000 στρεμμάτων», εξηγεί στην «Κ». «Επιπλέον, οι άδειες που έχουν δοθεί αντιστοιχούν περίπου σε 374.000 στρέμματα, που αντιστοιχεί στο 8,4% της καλλιεργήσιμης γης της Θεσσαλίας. Αυτό σημαίνει ότι έχει δεσμευτεί τουλάχιστον για την επόμενη 20ετία –γιατί τέτοιας διάρκειας είναι τα συμβόλαια που γίνονται με τους ιδιοκτήτες της γης– ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικής γης».
Περαιτέρω, ο κ. Κουρέτας εκτιμά ότι ένα σημαντικό τμήμα των γνωμοδοτήσεων που έδωσε η περιφέρεια τα προηγούμενα χρόνια, στο πλαίσιο αδειοδότησης νέων φωτοβολταϊκών πάρκων, βεβαίωνε ψευδώς ότι δεν θα εγκατασταθούν σε γη υψηλής παραγωγικότητας.
Γη από αναδασμούς
Σύμφωνα με στοιχεία της περιφέρειας, που βρίσκονται στη διάθεση της «Κ», έχουν ήδη εντοπιστεί 12 περιπτώσεις που το 2021 είχε δοθεί γνωμοδότηση ότι επρόκειτο για γη χαμηλής παραγωγικότητας, ενώ επρόκειτο για εκτάσεις που προήλθαν από αναδασμούς (κάτι που σχεδόν εξ ορισμού συνεπάγεται την υψηλή παραγωγικότητα). Οι υπηρεσίες εκτιμούν ότι οι περιπτώσεις που θα έρθουν στο φως θα είναι πολλές δεκάδες, καθώς αυτές οι 12 προέκυψαν μέσα από έναν σύντομο δειγματοληπτικό έλεγχο. Το ερώτημα που προκύπτει βέβαια είναι γιατί δίνονταν οι ψευδείς βεβαιώσεις, αν δηλαδή υπήρχε οικονομικό αντικείμενο ή πολιτική πίεση στους υπαλλήλους, κάτι που μόνο μέσω δικαστικής έρευνας μπορεί να διαπιστωθεί.
Παραγωγικές εκτάσεις που απέδιδαν 40 ευρώ/στρέμμα στους αγρότες, μισθώνονται από εταιρείες φωτοβολταϊκών έναντι 200 ευρώ/στρέμμα για χρονικό διάστημα 20 ετών.
Εμμέσως πλην σαφώς, τα πυρά του κ. Κουρέτα στρέφονται κατά της προηγούμενης αρχής της περιφέρειας. «Στα φωτοβολταϊκά, την άδεια τη δίνει η Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Οι υπηρεσίες της περιφέρειας γνωμοδοτούν προς το περιφερειακό συμβούλιο, που τελικά γνωμοδοτεί θετικά ή αρνητικά», επισημαίνει ο Κώστας Αγοραστός, τέως περιφερειάρχης Θεσσαλίας. «Ως περιφερειακός σύμβουλος, ο κ. Κουρέτας υπερψήφισε τα προηγούμενα χρόνια 110 άδειες». Σύμφωνα με τον κ. Αγοραστό, το 2019 πήγαν προς γνωμοδότηση στο περιφερειακό συμβούλιο Θεσσαλίας 9 περιπτώσεις, εκ των οποίων στις 8 η γνωμοδότηση ήταν θετική. Το 2020 εξετάστηκαν 3 περιπτώσεις (στις 2 θετική γνωμοδότηση). Το 2021 εξετάστηκαν 62 περιπτώσεις (54 θετικά) και το 2022 ακόμα 101 περιπτώσεις (45 θετική γνωμοδότηση, 33 αρνητική, οι υπόλοιπες δεν εξετάστηκαν εκείνη τη χρονιά).
«Οι αλλαγές στη νομοθεσία είναι συνεχείς. Για παράδειγμα, εκτάσεις που προέρχονται από αναδασμό θεωρούνταν γη υψηλής παραγωγικότητας. Το 2023 όμως με μια ρύθμιση προβλέφθηκε ότι αν έχουν περάσει 40 χρόνια από τον αναδασμό, τότε αυτός ο χαρακτηρισμός μπορεί να “αποφευχθεί”», εξηγεί ο Νίκος Δαναλάτος, διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωργίας στη Γεωπονική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. «Ουσιαστικά σήμερα τον χαρακτηρισμό, υψηλής ή χαμηλής παραγωγικότητας, τον δίνει μια διεύθυνση της εκάστοτε περιφέρειας, με ό,τι αυτό σημαίνει για τις πιέσεις που μπορούν οι υπάλληλοι να δεχθούν από τους πολιτικούς προϊσταμένους τους. Οσον αφορά τη Θεσσαλία, υπάρχει εδαφολογικός χάρτης που έχει καταρτιστεί εδώ και πολλά χρόνια από το Ινστιτούτο Ταξινόμησης και Χαρτογράφησης Εδαφών Λάρισας, στον οποίο καταγράφονται ποια είναι τα πιο εύφορα εδάφη. Το ζήτημα είναι κατά πόσο τον χρησιμοποιούν οι υπηρεσίες».
Εκτός από τη νομική διάσταση της υπόθεσης, υπάρχει και η οικονομική. «Οι εταιρείες των φωτοβολταϊκών προσφέρουν στους ιδιοκτήτες της γης 200 ευρώ ανά στρέμμα για να μισθώσουν τα χωράφια τους για τα επόμενα 20 χρόνια», σημειώνει ο κ. Δαναλάτος. «Τα χρήματα αυτά δεν υπάρχει περίπτωση να τα βγάλει ένας αγρότης δουλεύοντας ο ίδιος το χωράφι του – στην πραγματικότητα, ούτε τα μισά. Οπότε το δέλεαρ είναι μεγάλο. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να αναλογιστούμε την προστιθέμενη αξία των γεωργικών προϊόντων για την οικονομία. Για παράδειγμα, για τη συνολική κατανάλωση ψωμιού στην Ελλάδα απαιτείται ένα εκατομμύριο τόνοι αλεύρι ετησίως, το οποίο πωλείται σε 13.000 φούρνους. Η προστιθέμενη αξία του ψωμιού ετησίως είναι περί τα 3 δισ. ευρώ, από τα οποία οι γεωργοί λαμβάνουν (για το αλεύρι) τα 60-80 εκατ. ευρώ. Επομένως δεν μπορείς να αφήσεις ανενόχλητη την αγορά γιατί οι αγρότες έχουν περιορισμένο εισόδημα και συνεπώς είναι ευάλωτοι να δώσουν τα χωράφια τους. Εδώ χρειάζεσαι μια πατριωτική πολιτική. Ας μη συζητήσουμε πόσο παράλογο είναι στη Θεσσαλία οι προτιμώμενες ΑΠΕ να είναι τα φωτοβολταϊκά και όχι οι εγκαταστάσεις παραγωγής πράσινης ενέργειας από βιομάζα».
Υπερβάσεις
«Δεν νομίζω ότι υφίσταται η εκτεταμένη παρανομία που φοβάται η περιφέρεια, ως προς τη γη υψηλής παραγωγικότητας. Αυτό που όμως σίγουρα έχει συμβεί είναι η υπέρβαση του ανώτατου ορίου της καλλιεργήσιμης γης, που μπορεί να διατεθεί για φωτοβολταϊκά», τονίζει ο Δημήτρης Ντογκούλης, πρόεδρος του ΓΕΩΤΕΕ Κεντρικής Ελλάδας. «Υπάρχει βέβαια ένα ζήτημα στον τρόπο που ένα περιφερειακό ή ένα δημοτικό συμβούλιο γνωμοδοτεί υπέρ ή κατά ενός έργου, καθώς η γνωμοδότηση αυτή είναι κρίσιμη για την αδειοδότηση του έργου. Το προφανές είναι ότι μας λείπει η εφαρμογή ενός σοβαρού πλαισίου για την προστασία της αγροτικής γης, υψηλής ή χαμηλής παραγωγικότητας. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Αυτή την περίοδο στην περιοχή των Φαρσάλων και της επαρχιακής οδού Λάρισας – Φαρσάλων κατασκευάζονται φωτοβολταϊκά σε εκτάσεις άνω των 10.000 στρεμμάτων. Η γη αυτή παρήγε σιτάρι ή κριθάρι, αποδίδοντας στον αγρότη μόλις 40 ευρώ το στρέμμα. Ποιος αγρότης λοιπόν δεν θα δεχόταν τα 200 ευρώ/στρέμμα για 20 χρόνια; Και έτσι η πολιτεία αφήνει όχι μόνο να “ξηλώνονται” παραγωγικές γαίες, αλλά να απομακρύνονται οι αγρότες από τη γη».
Η αδυναμία (ή απροθυμία) ουσιαστικού ελέγχου, τόσο για τη μετατροπή της γης υψηλής παραγωγικότητας σε υποδοχέα ΑΠΕ, όσο και του «κόφτη» του 1% και οι συνέπειες όλης αυτής της κατάστασης στην αγροτική παραγωγή είναι η μία πλευρά της υπόθεσης. Η άλλη πλευρά αφορά και τη βιωσιμότητα αυτού του σχήματος παραγωγής ενέργειας. «Είναι λογικό να είναι ελκυστικός ο Θεσσαλικός Κάμπος, επειδή το κόστος της επένδυσης είναι πολύ μικρότερο: η γη δεν έχει σημαντικές κλίσεις, βρίσκεται κοντά σε υφιστάμενα δίκτυα», λέει στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος της ΡΑΑΕΥ (υπό τον όρο της ανωνυμίας). «Ο έλεγχος του είδους της αγροτικής γης ή της τήρησης του 1% εκφεύγει του ρόλου της ρυθμιστικής αρχής. Για εμάς το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτά τα έργα θα είναι οικονομικά βιώσιμα, λόγω της υπερπροσφοράς. Δίνεται μεγάλος αριθμός αδειών σε ΑΠΕ επειδή υπάρχει μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον, αλλά η ζήτηση για ενέργεια δεν είναι αντίστοιχη. Η συζήτηση αυτή θα πρέπει κάποια στιγμή να ανοίξει».
Εξαιρέσεις των εξαιρέσεων και νομοθετικές παλινωδίες
Πώς όμως προστατεύεται η πιο πολύτιμη αγροτική γη; Η νομική διάσταση είναι αρκετά πολύπλοκη – είναι χαρακτηριστικό ότι στην ιστοσελίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, σε πληροφοριακό λήμμα για τις βασικές νομικές διατάξεις για τη γη υψηλής παραγωγικότητας, αναφέρονται… 33 νόμοι, 6 κοινές υπουργικές αποφάσεις, 3 προεδρικά διατάγματα και πολλές εγκύκλιοι. Πολύ συνοπτικά, η ιστορία έχει ως εξής: Ηδη από το 1998 (ν. 2637) η πολιτεία είχε προβλέψει μια διαδικασία για τον χαρακτηρισμό της γης υψηλής παραγωγικότητας με κοινή απόφαση των υπουργείων Περιβάλλοντος και Γεωργίας. Στη συνέχεια, με νόμο του 2001 (ν. 2945), σε αγροτεμάχια που είχαν χαρακτηριστεί υψηλής παραγωγικότητας απαγόρευσε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα εκτός από τη γεωργική εκμετάλλευση. Στο πλαίσιο αυτό και το πρώτο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ το 2008, παρότι δεν συμπεριέλαβε τη γη υψηλής παραγωγικότητας στις «περιοχές αποκλεισμού», αναφέρει ότι πρέπει να δίνεται προτεραιότητα για τις ΑΠΕ σε άγονες εκτάσεις ή εκτάσεις χαμηλής παραγωγικότητας.
Σταδιακά όμως η νομοθεσία άρχισε να αλλάζει. Το 2010 (ν. 3851) η πολιτεία έδωσε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να εγκαθίστανται ΑΠΕ και σε γη υψηλής παραγωγικότητας (εξαιρώντας την Αττική και όσες εκτάσεις περιλαμβάνονταν σε κάποια μορφή πολεοδομικού σχεδιασμού). Ειδικά για τα φωτοβολταϊκά, προβλέφθηκε ότι δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 1% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων κάθε νομού. Ενα χρόνο μετά, μια ρύθμιση (ν. 4015/11) περιόρισε τα φωτοβολταϊκά σε τέτοιες γαίες σε όσα είχαν ήδη αδειοδοτηθεί. Αλλά το 2019 με μια νέα τροποποίηση στον νόμο του 1998 επανέφερε τη δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών ισχύος έως 1 ΜW (κατά πολλούς, ο περιορισμός αυτός οδήγησε σε «σαλαμοποίηση» των έργων). Τέλος, στις αρχές του 2024 (ν. 5087) προβλέφθηκε ότι τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Αγροτικής Ανάπτυξης θα ορίσουν την ισχύ των MW των φωτοβολταϊκών σταθμών που επιτρέπεται να εγκατασταθούν σε γη υψηλής παραγωγικότητας ανά περιφερειακή ενότητα, κάτι που δεν έχει έως τώρα συμβεί.
