Είναι αυτοί τους οποίους όλοι προσπαθούν να αναλύσουν: να κατανοήσουν πώς σκέφτονται, πώς ψηφίζουν, τι και γιατί καταναλώνουν. Η «νέα γενιά» –όπως κάθε νέα γενιά– είναι ένα αίνιγμα που ενηλικιώνεται προτού λυθεί.
Oμως, η παρούσα νέα γενιά καταγράφεται ως η πιο ευάλωτη στις ψυχικές διαταραχές. Οι έρευνες δείχνουν πως τα κρούσματα παίρνουν διαστάσεις πανδημίας. Αλλά δεν το δείχνουν μόνον οι έρευνες. Το δείχνουν και οι εικόνες από τις σοκαριστικά βίαιες συμπλοκές ανηλίκων σε σχολεία, πλατείες και πάρκα. Το επιβεβαιώνει και ο Πίτερ Φόναγκι, επικεφαλής του τμήματος Ψυχολογίας στο UCL και τέως γενικός διευθυντής του οργανισμού Anna Freud Center για την ψυχική υγεία των παιδιών, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ» λίγο πριν βρεθεί στις 5 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής, συμμετέχοντας στη διεθνή ημερίδα για την ψυχική υγεία των νέων σήμερα, που διοργανώνει το «Μαζί για το Παιδί» σε συνεργασία με το Αιγινήτειο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο.
Με μακρόχρονη ακαδημαϊκή καριέρα στην ψυχική υγεία των νέων, ο κ. Φόναγκι επισημαίνει πως στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, το Ισραήλ, την Ολλανδία και τις ΗΠΑ αναδεικνύουν την παγκόσμια κρίση και δείχνουν έξαρση των διαταραχών, όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη και οι διατροφικές διαταραχές – οι οποίες παρουσιάζουν υπερδεκαπενταπλάσια αύξηση στις ηλικίες 17-19 ετών. «Πρόσφατες έρευνες για το 2023 δείχνουν ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο τα περιστατικά ψυχικών διαταραχών έχουν σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία 6 χρόνια στα παιδιά και τους εφήβους», λέει. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως η τάση αυτή είναι πιο έντονη στα νεαρά κορίτσια.
Ο Αργύρης Στριγγάρης, καθηγητής Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το UCL και επιστημονικός διευθυντής του «Μαζί για το Παιδί» αναφέρεται ειδικότερα στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα: οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, η ανεργία μελών της οικογένειας, η φτώχεια και οι ελλιπείς υποδομές συνδέονται με τη χειρότερη ψυχική υγεία. «Δυστυχώς η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, ανισοτήτων και ανεργίας των νέων στην Ευρωζώνη», παρατηρεί. «Φανταστείτε έναν έφηβο του οποίου οι γονείς είναι άνεργοι, ο οποίος δεν ξέρει αν θα βρει ένα πιάτο φαΐ στο σπίτι του και δεν έχει τα χρήματα για ιδιαίτερα μαθήματα ή για να πάει στη σχολική εκδρομή. Στην Ελλάδα περίπου 28% των παιδιών βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, ποσοστό υψηλότερο του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η οικονομική κρίση είχε επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του γενικού πληθυσμού, όμως, όπως σε τόσα άλλα πράγματα στη χώρα μας, δυστυχώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με σιγουριά, γιατί λείπουν οι απαραίτητες μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες που διαθέτει κάθε στοιχειωδώς ανεπτυγμένη χώρα».
Σχετίζονται αυτές οι συνθήκες, άραγε, με το γεγονός πως τον τελευταίο καιρό εκπαιδευτικοί και γονείς έρχονται αντιμέτωποι καθημερινά με σοβαρά περιστατικά βίας, με θύτες –και θύματα– ανήλικα παιδιά, τα οποία μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις προέρχονται από εύπορες οικογένειες; Το αστυνομικό ρεπορτάζ δείχνει πως η αγριότητα των αντιπαραθέσεων έχει οξυνθεί και είναι αντιστρόφως ανάλογη της ηλικίας των εμπλεκομένων ατόμων, ενώ για το οκτάμηνο (Ιανουαρίου – Αυγούστου) του 2024 οι ανήλικοι που κατηγορήθηκαν για το αδίκημα της πρόκλησης σωματικών βλαβών αυξήθηκαν κατά 73% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2023. Ολο και νεότερα παιδιά επιδίδονται σε όλο και βιαιότερες πράξεις.
«Το απλό αίσθημα στενοχώριας χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως ένδειξη προβλήματος ψυχικής υγείας, έχοντας κατεβάσει τον πήχυ για το πότε αναζητούμε βοήθεια».
Ο δρ Στριγγάρης τονίζει πως θα ήταν λάθος η βία και η παραβατικότητα να θεωρηθούν συνώνυμα ψυχικών προβλημάτων. Ωστόσο, αυτά είναι πολύ συχνότερα στα θύματα, αλλά και στους θύτες βίας σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. «Πολλά από τα αναπτυξιακά μονοπάτια που οδηγούν στη νεανική βία, όπως το να έχει μεγαλώσει κανείς κακοποιούμενος, είναι και αυτά που θα οδηγήσουν σε ψυχικά νοσήματα», λέει, προσθέτοντας πως η αντιμετώπιση της βίας (και) ως προβλήματος δημόσιας υγείας και όχι μόνον ως αστυνομικού ζητήματος έχει αποβεί κοινωνικά επωφελής, όπου έχει εφαρμοστεί. «Αντιμετωπίζοντας τις συχνά κοινές αιτιολογικές καταβολές και προλαμβάνοντας και θεραπεύοντας έγκαιρα τα ψυχικά προβλήματα, μπορούμε να έχουμε σημαντικές μειώσεις της βίας».
Η οικογένεια
Το πρώτο οχυρό ενός παιδιού που βιώνει δυσφορία είναι, φυσικά, το οικογενειακό του περιβάλλον. Ωστόσο, συχνά οι γονείς δυσκολεύονται να αντιληφθούν τι πραγματικά συμβαίνει στο παιδί τους, είτε παραβλέποντας τα σημάδια είτε μεταφράζοντάς τα λάθος: «Η δημόσια συζήτηση γύρω από την ψυχική υγεία έχει μερικές φορές θολώσει τα όρια μεταξύ της φυσιολογικής δυσφορίας και των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Το απλό αίσθημα στενοχώριας χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως ένδειξη προβλήματος ψυχικής υγείας, έχοντας κατεβάσει τον πήχυ για το πότε αναζητούμε βοήθεια», λέει ο δρ Φόναγκι. Αυτό ισχύει και για τους ενήλικες.
Ολοι λειτουργούμε σε ένα φάσμα ψυχικής υγείας που, σύμφωνα με τον ίδιο, περιγράφεται συνήθως ως εξής: υγιής – το διαχειρίζομαι – δυσφορώ – δεν είμαι καλά. «Είναι σημαντικό να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στις προσωρινές συναισθηματικές δυσκολίες και τις παθήσεις που χρειάζονται την παρέμβαση ειδικού. Οι γονείς μπορούν να στηρίξουν τα παιδιά τους στην καταπολέμηση του στρες, όμως δεν περιμένει κανείς από αυτούς να παριστάνουν τους ερασιτέχνες ψυχολόγους ή θεραπευτές. Αντιθέτως, πρέπει να επιδιώκουν να είναι ήπια πρότυπα που ακούν με προσοχή και δίνουν χρήσιμες συμβουλές». Oταν ένας έφηβος παρουσιάζει απώλεια λειτουργικότητας για παρατεταμένο χρονικό διάστημα (έναν μήνα ή περισσότερο), απομακρύνεται από τα προηγούμενα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα και δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής, τότε μπορεί να είναι απαραίτητη η επαγγελματική παρέμβαση.
Ειδικότερα για τα πιο νεαρά παιδιά, σύμφωνα με τον δρα Στριγγάρη, στο μέλλον πιθανόν να φανερωθούν περαιτέρω επιπτώσεις του εγκλεισμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι οποίες δεν έχουν ακόμη γίνει αντιληπτές: «Σκεφτείτε ένα παιδί με δυσκολίες στην κοινωνική επαφή και κάποια διαταραχή στη συγκέντρωση, που στην πανδημία ήταν επτά ετών· ένα παιδί που δεν είχε τη δυνατότητα να κοινωνικοποιηθεί όσο θα μπορούσε και που λόγω της παρακολούθησης on-line εμφανίζει μεγάλα μαθησιακά κενά. Τα αποτελέσματα αυτών των κοινωνικών και μαθησιακών ελλείψεων θα φανούν κάποια χρόνια μετά, όταν τόσο οι ακαδημαϊκές όσο και οι κοινωνικές απαιτήσεις αυξηθούν, όπως συμβαίνει κατά την εφηβεία».
