Μαζί με τον φωτογράφο Νίκο Κοκκαλιά στην καρότσα του αγροτικού του Δημήτρη Μόνιου κατευθυνόμασταν στη φάρμα του λίγο έξω από το χωριό Παγονέρι βόρεια από το Νευροκόπι, χαζεύοντας το όμορφο τοπίο. Στη διαδρομή σταματούσαμε κάθε τόσο γιατί οι αγελάδες έκλειναν τον χωμάτινο δρόμο. Δεν έμοιαζαν με τις συνηθισμένες. «Είναι μια παλιά ελληνική ράτσα, οι βραχυκερατικές, πιο μικρές σε μέγεθος», μας είπε από τη θέση του συνοδηγού η Τασούλα, σύζυγος του βραβευμένου κτηνοτρόφου που έχει αναβιώσει και άλλες ελληνικές φυλές ζώων. Λίγο πιο κάτω άρχισε να διαφαίνεται η φιγούρα του βουλγαρικού οικισμού Γκοντέσοβο πλάι στον ποταμό Νέστο, που οριοθετεί τα σύνορα ανάμεσα στις δύο χώρες. Βουβάλια, μοσχάρια και στρουθοκάμηλοι πήραν χαμπάρι την άφιξή μας. Μέσα στο βουκολικό τοπίο, το τελευταίο πράγμα που περιμέναμε να ακούσουμε ήταν ότι ο Δημήτρης Μόνιος είχε σπουδάσει πληροφορική στη Θεσσαλονίκη. «Ούτε κι εγώ το περίμενα ότι θα είχα μια μέρα ολόκληρα κοπάδια, αλλά καλύτερα εδώ παρά μπροστά σε έναν υπολογιστή», τονίζει. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο χωριό, το οποίο δεν είχε γυμνάσιο και λύκειο. Πήγε αναγκαστικά στο Νευροκόπι όπου και γύρισε μετά τις σπουδές, διότι είχε μεράκι να παίξει μπάλα στην τοπική ομάδα, σχέδιο που δεν ευοδώθηκε τελικά.
«Πείρα από ζώα δεν είχα. Μια ημέρα όμως έμαθα ότι μια ηλικιωμένη συντοπίτισσα είχε αυτή την παλιά ράτσα αγελάδας που κόντευε να εξαφανιστεί. Αρχισα να το ψάχνω, αγόρασα το δικό της κοπάδι και σιγά σιγά η φάρμα πήρε σάρκα και οστά». Αρωγός στην προσπάθεια η χρυσοχέρα σύζυγος, που άνοιξε εργαστήριο παραδοσιακών προϊόντων. «Τασούλα, χωράει να βάλουμε και μαύρους χοίρους; Χωράει να βάλουμε και κότες; Χωράει να βάλουμε και νεροβούβαλους;», της έλεγε κάθε τόσο. Τελικά χώρεσαν όλα. Οσο όμως μεγάλωνε ο πληθυσμός των ζώων, τόσο μειωνόταν ο πληθυσμός των χωριανών: «Σήμερα είμαστε κάτω από 40 άτομα, το νεότερο σε ηλικία μέλος του χωριού είναι η μικρή κόρη μας που τελειώνει το σχολείο και θέλει να γίνει αστυνόμος, όπως και ένας από τους γιους μας που είναι στην Αθήνα». Και ναι μεν η οικογένεια έμεινε και δίνει ζωή στο Παγονέρι, ο Μόνιος είναι και κοινοτάρχης, αλλά δεν βρίσκουν ούτε καν εργατικά χέρια: «Τα ζώα θέλουν φροντίδα 365 ημέρες. Ποιος νέος θέλει να κάνει αυτή τη δουλειά, όσα λεφτά και να του δώσεις;», λέει η Τασούλα φτυαρίζοντας σανό μέσα στον στάβλο. Φτιάχνει μόνη της τα σουτζουκάκια, τους καβουρμάδες, τα λουκάνικα, αλλά κάνει και σάλτσες, γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες που πουλάνε στους επισκέπτες της περιοχής. Φεύγοντας σκεφτόμουν τι θα κάναμε δίχως αυτούς τους προκομμένους ακρίτες που φυλάνε τη συνοριογραμμή.
Στην επιστροφή από το Παγονέρι συναντήσαμε τον Κώστα Βιδάκη, έναν καταξιωμένο φωτογράφο φύσης, ο οποίος διδάσκει στο Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος στη Δράμα. Με γονείς Δοξατινούς, γεννήθηκε στη Γερμανία, μεγάλωσε και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη. Δεν ήταν η νοσταλγία που τον έκανε να πάρει την απόφαση να εγκατασταθεί στον τόπο καταγωγής, αλλά η φυσιολατρία. «Ηρθα εδώ να σπουδάσω δασοπονία και γνώρισα τον χαρισματικό δάσκαλο Θεόδωρο Αραμπατζή, επιστήμονα παθιασμένο με τη βοτανική· και αυτός με μύησε και μου γνώρισε έναν νέο κόσμο. Γύρισα μαζί του σχεδόν όλη την Ελλάδα. Οταν είπαμε με τη σύζυγό μου να φύγουμε από τη Θεσσαλονίκη και να εγκατασταθούμε σε έναν νέο τόπο για να κάνουμε οικογένεια, οι επιλογές μας ήταν δύο: είτε θα μέναμε στην Καστοριά να έχουμε κοντά τα εκεί βουνά, είτε στη Δράμα όπου σε απόσταση αναπνοής χτυπά η καρδιά της φύσης. Και ήρθαμε».
«Ο νομός Δράμας είναι μια θάλασσα βουνά, με δάση ιδιαίτερης οικολογικής αξίας», συνεχίζει ο Βιδάκης. «Η Δράμα μοιάζει με γίγαντα που πατάει με το ένα πόδι στα δάση και τους θαμνώνες της Μεσογείου και με το άλλο πόδι της στα δάση της Ευρώπης του βορρά. Αν και οι Δραμινοί δεν φαίνεται να γνωρίζουν σε βάθος τη σημαντικότητα και την ιδιαιτερότητα της φύσης που τους περιβάλλει, είμαι βέβαιος ότι ξέρουν ότι είναι μοναδικά όμορφη. Την τελευταία δεκαπενταετία δόθηκαν νέα ερεθίσματα για να τη γνωρίσει κάποιος, κυρίως με αγώνες βουνού, που υποστηρίχθηκαν από πολυάριθμες ομάδες βασικά ντόπιων εθελοντών και κάποιους ποδηλατικούς αγώνες. Ηταν η αρχή. Σήμερα Δραμινοί και φίλοι των αθλημάτων και της περιπέτειας, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παίρνουν τα βουνά. Περπατούν, ποδηλατούν, τρέχουν… Τα τελευταία χρόνια μάς επισκέπτονται και αξιόλογοι φυσιοδίφες, σημαντικοί φωτογράφοι άγριας ζωής, παρατηρητές πουλιών. Ολοι νέοι φίλοι που έρχονται να ανακαλύψουν και να αποκαλύψουν την άγρια ζωή της Δράμας. Ωστόσο, η εγκατάλειψη των ορεινών χωριών, οι ελάχιστες οργανωμένες τουριστικές υποδομές υποδοχής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για να αναμένουμε σημαντική μεγέθυνση του τουρισμού. Η τουριστική αξιοποίηση του αναπτυξιακού ατού και συγκριτικού πλεονεκτήματος της Δράμας ηχεί ξανά στα αυτιά μας σαν κακόγουστο αστείο, έχοντας διαγράψει έναν ακόμη κύκλο, όπως τόσους άλλους τα τελευταία 30 χρόνια. Παρά το φυσικό κάλλος, στα ορεινά της Δράμας από τις επιχειρήσεις διαμονής και σίτισης που είχαν δημιουργηθεί στις αρχές του 2000, λίγες επιβίωσαν μετά μια δεκαετία», επισημαίνει ο Βιδάκης.
«Τα ζώα θέλουν φροντίδα 365 ημέρες. Ποιος νέος θέλει να κάνει αυτή τη δουλειά, όσα λεφτά και να του δώσεις;», λέει η Τασούλα, φτυαρίζοντας σανό μέσα στον στάβλο.
«Στη Δράμα έχουμε και πλούτο φυσικών πόρων. Το μάρμαρό της γνωστό παντού, άγνωστα όμως τα αποτελέσματα των επιφανειακών εκσκαφών για την εξόρυξή του. Αν και η αλλαγή του ανάγλυφου της περιοχής του Βώλακα, του Γρανίτη και πλέον και του Οχυρού είναι άμεσα αντιληπτή, οι μεταβολές σε όσα δεν είναι άμεσα αντιληπτά προκαλούν ανησυχία. Η εξόρυξη του μαρμάρου στη Δράμα είναι πολύ παλιά ιστορία. Η ανάπτυξη της δραστηριότητας συνέβαλε καθοριστικά στο να συγκρατήσουν από τη φυγή μεγάλο τμήμα του πληθυσμού». Τα λατομεία έφεραν οικονομική εξισορρόπηση σε μιαν άλλη μεγάλη απώλεια: η Δράμα είδε να χάνονται χιλιάδες θέσεις εργασίας στις βιοτεχνίες ενδυμάτων, όταν βρέθηκαν πιο φτηνά εργατικά χέρια εκτός Ελλάδος τη δεκαετία του 1990-2000. «Σήμερα τα διάσημα οινοποιεία, το μάρμαρο και η Raycap, η δυναμική εταιρεία του αείμνηστου Κώστα Αποστολίδη που παράγει τεχνολογία αιχμής made in Greece, προσφέρουν θέσεις εργασίας. Παρ’ όλα αυτά πολλοί νέοι αποφασίζουν να φύγουν από την πόλη και τον νομό», λέει ο Βιδάκης, που έχει έναν γιο ναυτικό και έναν ακόμη φυσικοθεραπευτή, που ζει στην Ολλανδία.
Οι επαναπατρισμένοι
Κάποιοι από τους Δραμινούς που σπούδασαν στο εξωτερικό και γύρισαν πίσω δίνουν ικμάδα στην τοπική κοινωνία. Η χημικός και οινολόγος Κατερίνα Καραμπατέα γνώρισε τον σύζυγό της το 2005 μετά τις σπουδές της στη Γαλλία. Ηταν αμφότεροι εργαζόμενοι στο κτήμα Χατζημιχάλη στη Φθιώτιδα. Ο άνδρας της, Γιάννης Τριανταφυλλίδης, που μεγάλωσε στην Αταλάντη, ήταν υπεύθυνος παραγωγής και αμπελώνων του οινοποιείου. Οταν ένωσαν τις ζωές τους μετακόμισαν στη γενέτειρα της μητέρας της Κατερίνας και άνοιξαν ένα οινολογικό εργαστήριο. Αργότερα εκείνη άρχισε να διδάσκει στο Τμήμα Αγροτικής Βιοτεχνολογίας και Οινολογίας, ενώ το ζευγάρι έφτιαξε και το δικό του οινοποιείο, το κτήμα Ερυθρού Ρόδου, με μια βραβευμένη μαλαγουζιά και ένα φίνο ασύρτικο. «Οι Δραμινοί είναι εγκάρδιοι, φιλόξενοι και εργατικοί. Σε βάζουν εύκολα στο σπίτι τους. Αν εξαιρέσεις τη δόμηση μέσα στην πόλη που θυμίζει την Αθήνα, είναι ένα ωραίο μέρος να ζει μια οικογένεια», επισημαίνει εκείνος. «Από την άλλη, οι συμπατριώτες μου δεν έχουν συλλογικό όραμα ώστε να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που έχει η περιοχή, που είναι πράγματι μεγάλες», συμπληρώνει η Καραμπατέα φέρνοντας ένα παράδειγμα στον τομέα που ξέρει άριστα, το κρασί.
«Εχοντας σπουδάσει τέσσερα χρόνια στη Γαλλία, ξέρω πως ο σωστά οργανωμένος οινοτουρισμός θα έβαζε φτερά στην πόλη και τον νομό. Αυτό που πάσχει περισσότερο είναι η σύνδεση του κρασιού με την τοπική γαστρονομία, τα τοπικά προϊόντα που είναι καλής ποιότητας. Τα περισσότερα εστιατόρια της Δράμας, λ.χ., έχουν καταλόγους που μοιάζουν μεταξύ τους και πιάτα που θα μπορούσες να βρεις παντού ανά την Ελλάδα. Δεν υπάρχουν οι επαγγελματίες που θα φύγουν από την πεπατημένη» λέει.
Καθόμαστε στις ωραίες πηγές της Αγίας Βαρβάρας. Η λειψυδρία και η ξηρασία, που φέτος ήταν εντονότερες από ποτέ, έχουν αλλάξει το σήμα κατατεθέν της πόλης με τα γάργαρα νερά. Αυτό έχει σοκάρει τους κατοίκους, που βλέπουν μια πρωτόγνωρη εικόνα. «Πολλοί οινοποιοί σκέπτονται να φυτέψουν αμπέλια σε μεγαλύτερα υψόμετρα και ήδη κάποιοι έχουν προχωρήσει στη δημιουργία ορεινών αμπελώνων, αλλά και πάλι η έλλειψη νερού είναι μεγάλο θέμα. Το ελληνικό κρασί νιώθει την κλιματική αλλαγή σε όλη την επικράτεια», επισημαίνει η οινολόγος. Μας εξηγεί πως η Δράμα έγινε οινοπαραγωγός δύναμη χάρις στην οικονομική ευρωστία που έφερε η εξόρυξη μαρμάρου. Η οικογένεια Λαζαρίδη, που ξεχώριζε στον τομέα αυτό, αποφάσισε να επενδύσει και στον οίνο στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το παράδειγμά της βρήκε μιμητές. Κάπως έτσι ξεκίνησε ένα μεγάλο success story, που στηρίχτηκε και στο καλό κλίμα και το έδαφος. «Εμείς φτιάξαμε μια μικρή επιχείρηση παραγωγής με 6.000-7.000 φιάλες που εξάγονται σε μεγάλο βαθμό. Οι εγκαταστάσεις μας είναι το πατρικό σπίτι της μητέρας μου στο χωριό. Θέλαμε να το κρατήσουμε στη μικρή κλίμακα για να έχουμε την καλύτερη ποιότητα, όπως στη Γαλλία».
Το προσφυγικό χαρμάνι που άνθισε και αντέχει
Κοντά στο αμπέλι της κ. Καραμπατέα στα Κοκκινόγεια είναι η Μικρόπολη. Παλιό καπνοχώρι που στις δόξες του ήταν μια μικρή πολιτεία. Σήμερα έχει 600 κατοίκους. Μερικοί ντόπιοι, νέα παιδιά από 14 μέχρι 30 ετών, ίδρυσαν έναν Σύλλογο Νέων το 2016 και αποφάσισαν να μετατρέψουν ένα παλιό κτίριο του χωριού τους σε λαογραφικό μουσείο. «Θέλαμε εθελοντικά να ομορφύνουμε τον τόπο μας. Δυστυχώς πολλά παραδοσιακά οικοδομήματα στο χωριό καταρρέουν. Ετσι σκεφτήκαμε να πάρουμε το παλιό Δημοτικό, που είχε γίνει έδρα της κοινότητας και μετά αστυνομικό τμήμα και να του δώσουμε νέα ζωή. Λεφτά μηδέν, είχαμε όμως όρεξη για δουλειά και διάθεση να μάθουμε τα πάντα. Ανασκουμπωθήκαμε και αρχίσαμε με τα ίδια μας τα χέρια να το μεταμορφώνουμε. Φωνάξαμε π.χ. τους μάστορες του χωριού που μας έδειξαν πώς να κολλάμε πλακάκια. Μάλιστα τη δουλειά αυτή την ανέλαβαν τα κορίτσια, τα αγόρια έτριψαν όλη την ξύλινη σκάλα. Τα καταφέραμε όμως», λένε ο 29χρονος Θάνος Κεφάλας και η 25χρονη Ελένη Βουγιουκλή.
«Μας πήρε πέντε χρόνια αντί για έξι μήνες που νομίζαμε. Η ικανοποίηση ήταν τεράστια. Αγαπάμε το μέρος μας, είναι ωραία εδώ αλλά είναι δύσκολα. Πολλοί στην ηλικία μας που γίνονται γονείς φεύγουν διότι δεν υπάρχουν σχολεία, φέτος έκλεισε ο παιδικός σταθμός, έχει μείνει μόνο το νηπιαγωγείο και το δημοτικό. Ευτυχώς που υπάρχουν μερικές εταιρείες και μας δίνουν δουλειά αλλιώς θα είχαμε αναγκαστεί και εμείς να φύγουμε για Θεσσαλονίκη ή Αθήνα. Ολα αρχίζουν και τελειώνουν στην προσφορά εργασίας. Θα έπρεπε να στήσουν στη Δράμα ένα άγαλμα στον αείμνηστο Κώστα Αποστολίδη της Raycap».
Από τη Μικρόπολη, βρεθήκαμε στο κέντρο της Δράμας για να επισκεφθούμε ένα θεσμό βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών που ιδρύθηκε το 1904. Η Ενωση Κυριών Δράμας έχει σήμερα 330 μέλη και στηρίζει 2.700 άτομα στην περιοχή που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες: ανάπηροι, πολύτεκνοι, άνεργοι, μονογονεϊκές οικογένειες, μας εξηγεί η πρόεδρος Αλίκη Τσιαμούρα. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της Ενωσης είναι ότι πρώτη πανελλαδικά άνοιξε ξενώνα για κακοποιημένες γυναίκες το 1995 που λειτουργεί έως σήμερα υποδειγματικά. «Βρήκαμε ένα κτίριο, το αγοράσαμε με χρήματα που συγκεντρώσαμε από εκδηλώσεις, συναυλίες και χορηγίες. Τριάντα χρόνια τώρα έχουν περάσει από εμάς εκατοντάδες κορίτσια, μάνες με παιδιά, κοπέλες που είχαν κακοποιηθεί από τους γονείς και όχι μόνον. Συνήθως εδώ φιλοξενούμε περιστατικά από άλλες περιοχές της Ελλάδος και τα δικά μας κορίτσια τα στέλνουμε σε άλλες δομές ώστε να είναι ασφαλέστερα γεωγραφικά μακριά από τους κακοποιητές τους», λέει η Αλίκη Τσιαμούρα.
«Εχουμε επιτύχει όχι μόνον διότι μας στηρίζει η Δράμα και έχουμε πολλές εθελόντριες. Με λογοδοσία και αξιοπιστία σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δράσεις έχοντας αποκτήσει τη γνώση της αποτελεσματικής διεκδίκησης προγραμμάτων. Ταυτόχρονα η εξωτερική αξιολόγηση, η λογιστική διαφάνεια και οι πιστοποιήσεις που έχουμε λάβει μας διευκολύνουν στην αναζήτηση χορηγιών. Το Ιδρυμα Μποδοσάκη λ.χ., μέσα από ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμά του για την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών και των γυναικών σε ακριτικές περιοχές, μας έχει προσφέρει δικτύωση αλλά και τεχνογνωσία και έτσι έχουμε καταφέρει να συμμετέχουμε με αξιώσεις σε ευρωπαϊκά προγράμματα και να δεχόμαστε χορηγίες από το εξωτερικό».
Στάση για φαγητό. Ο Γιώργος Κασαπίδης άνοιξε με τη σύζυγό του Χαρούλα το πιο επιτυχημένο μαγαζί με πίτες και καταπληκτικό ραβανί και τσουρέκι. Εχει μια ακόμα ιδιότητα: είναι ο παλιότερος και συνεπέστερος θεατής του Φεστιβάλ Μικρού Μήκους ήδη από τη δεκαετία του 1970: «Οταν ιδρύθηκε ο θεσμός η πόλη ήταν γνωστή για τα σκυλάδικα και τη Δόξα Δράμας. Τελικά το Φεστιβάλ πέρασε σε φήμη την ομάδα που σήμερα είναι στα κάτω της. Δεν ήταν μόνο οι κινηματογραφιστές που μας πλούτιζαν με τις ταινίες τους αλλά και οι παράλληλες εκδηλώσεις λογοτεχνίας και μουσικής που μας έδωσαν μεγάλα εφόδια και ερεθίσματα. Ευτυχώς το φεστιβάλ είχε τη στήριξη όλων των δημάρχων, να και κάτι που ομονόησαν. Δυστυχώς όμως όπως όλη η Ελλάδα πάσχουμε στο πολιτικό προσωπικό και δεν υπάρχει συνολικό σχέδιο. Είμαστε ο νομός που είναι αποκομμένος από το εθνικό οδικό δίκτυο και δεν έχει αεροδρόμιο. Βέβαια όπως και η Δόξα που έφτασε τόσο κάτω που μόνο να ανεβεί μπορεί, έτσι και η Δράμα μόνο καλύτερα μπορεί να πάει». Και οι πίτες; «Εμαθα τα ζυμάρια και τα προζύμια από την Πόντια μάνα μου. Είμαστε μια πόλη προσφυγική με ανθρώπους που ξέρουν τι θα πει εμπόδιο και είναι εργατικοί και πολυμήχανοι».
«Γιατί δεν έχει λοιπόν διακριθεί η Δράμα τόσο όσο θα άξιζε στους κατοίκους της;» ρώτησα τον ποιητή, λογοτέχνη και φωτογράφο Κυριάκο Συφιλτζόγλου (αξίζει να διαβάσετε το «Δραμάιλό» του) που εργάζεται στο νέο Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών, που ίδρυσε η ΑΜΚΕ Κύκλωψ: «Η Δράμα είναι παρθένο έδαφος αναπτυξιακά. Ιστορικά έχει περάσει πολλά αλλά άντεξε διότι ο πληθυσμός της ήταν σε συντριπτικό βαθμό πρόσφυγες. Υπήρχε εξαρχής φιλαλληλία, ζωτική ενέργεια, ένα απαράμιλλο ένστικτο επιβίωσης. Το 1922-23 έφυγαν από εδώ 77.000 Οθωμανοί και ήρθαν 80.000 Ελληνες, Πόντιοι, Καππαδόκες, Ανατολικοθρακιώτες, Μικρασιάτες κάνοντας ελληνική μια παλιά τουρκική πόλη. Σε αντίθεση με την Καβάλα όπου και εκεί συνέρρευσαν πολλοί πρόσφυγες, εδώ δεν συνάντησαν ευκατάστατους κοσμοπολίτες καπνέμπορους ούτε κοινωνική διαστρωμάτωση που είχαν το πάνω χέρι οι αστοί. Ηταν ταπεινοί προκομμένοι άνθρωποι που ήξεραν να δουλεύουν και να γλεντάνε αλλά δεν είχαν τη μύτη ψηλά, ήταν ο εαυτός τους. Ενας παππούς Δραμινός μου είπε το πιο σοφό: “Ξέρεις γιατί είμαστε καλοί άνθρωποι εδώ; Διότι μπλεχτήκαμε πολλές φυλές και ανθίσαμε όλοι μας. Είμαστε τρομερό χαρμάνι”. Ο ξεριζωμός από την Ιωνία και τον Πόντο ήταν η πρώτη από τις δοκιμασίες, ακολούθησαν οι βάναυσες κατοχές, ο λιμός, η μετανάστευση στη Γερμανία, η φτώχεια του ’50. Ολα αυτά συνέτειναν στο να γίνουν οι Δραμινοί γεροί ψυχικά, αλληλοϋποστηρικτικοί, φιλότιμοι…
Η προσφυγική ρίζα είχε και ένα κακό από την άλλη. Το συλλογικό φαντασιακό δεν ήταν στραμμένο στη Δράμα, αλλά στις παλιές πατρίδες. Δεν αναπτύχθηκε η περί τη Δράμα μυθολογία, αλλά ξεχωριστά η ποντιακή, η θρακιώτικη, η μικρασιατική ταυτότητα. Υστερα ήρθε η ταυτότητα του Νεοέλληνα που ξέκοψε τους 40άρηδες και 50άρηδες από τις μνήμες. Λίγοι Δραμινοί συνειδητοποιούν σήμερα με αυτοπεποίθηση την ποιότητά τους αλλά και τις δυνατότητες που έχει ο τόπος να διαπρέψει. Είχαμε τον λογισμό αλλά δεν είχαμε το όνειρο, που θα έλεγε και ο Σολωμός. Υπάρχει μια εξαίρεση σε αυτό. Δύο μεγάλοι ευεργέτες μας, ο Αρης Θεοδωρίδης της ΑΜΚΕ Κύκλωψ και ο Κώστας Αποστολίδης της Raycap, στους οποίους προστέθηκε τώρα η νεαρή Κατερίνα Μποδούρογλου, έδωσαν μιαν άλλη δυναμική στα πράγματα, άλλη τροπή στο μέλλον μας. Από την αποκατάσταση του Μαρμάρινου Σπιτιού που γίνεται Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών ώς την ανάδειξη του Σαντιρβάν Τζαμί, τον ανασχεδιασμό της πλατείας μας από το αρχιτεκτονικό γραφείο Φόστερ και άλλα τόσα μικρά και μεγάλα πράγματα που έκαναν ή συνεχίζουν να κάνουν, έφτιαξαν έναν νέο μύθο. Η Δράμα δεν βελτιώνεται μόνο για τους Δραμινούς αλλά θα τη χαίρονται όλοι οι Ελληνες».
Κεντρική φωτό: Ο ποιητής, λογοτέχνης και φωτογράφος Κυριάκος Συφιλτζόγλου μπροστά στο Μαρμάρινο Σπίτι, το παλιό Αρχοντικό Αναστασιάδη που γίνεται Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών χάρις στην ΑΜΚΕ Κύκλωψ του Αρη Θεοδωρίδη. [ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]
