«Η σεξουαλική αγωγή δεν είναι το πώς γίνεται το σεξ, είναι ότι αυτό είναι το σώμα σου και όλα τα σημεία του έχουν λέξεις που δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε γιατί θα περάσουμε το λάθος μήνυμα στο παιδί ότι δεν πρέπει να μιλάμε για αυτά. Αντιθέτως, θέλουμε να μιλάμε ανοιχτά γιατί όταν πάει κάποιος να σε αγγίξει στα προσωπικά σου σημεία, εσύ θα ξέρεις ότι αυτό δεν είναι επιτρεπτό. Τα παιδιά τα οποία μιλούν ανοιχτά με τους γονείς τους, από μικρά, θωρακίζονται απέναντι στους θηρευτές».
Η Νιόβη Μιχαλοπούλου, κλινική ψυχολόγος και ιδρύτρια της οργάνωσης «Ως Αιδώ», συμπυκνώνει σε δυο τρεις φράσεις τη σημασία της εκπαίδευσης των παιδιών σε ένα θέμα που ακόμη και σήμερα μοιάζει να είναι «ταμπού» για να συζητηθεί στο ελληνικό σχολείο ή στο σπίτι. Η ίδια, ως εκπαιδεύτρια προγραμμάτων σεξουαλικής αγωγής, θέλησε να ταρακουνήσει τα νερά. Πριν από δύο χρόνια έκανε την αρχή με τη συνεργάτιδά της Δήμητρα Πετανίδου ιδρύοντας μαζί της την οργάνωση και αμέσως μετά άρχισε τις επαφές με διεθνείς οργανισμούς που ειδικεύονται στη σεξουαλική εκπαίδευση, όπως την “Amaze”, προκειμένου να φέρει στην Ελλάδα οπτικοακουστικό υλικό που θα μπορούσε να γίνει βασικό εργαλείο για εκπαιδευτικούς και γονείς.
Ενώθηκαν πέντε οργανισμοί από Ελλάδα, Κύπρο και Αμερική
Η διαδικτυακή καμπάνια με τίτλο «Αν ήξερα», η οποία ξεκίνησε πριν από λίγες μέρες και εστιάζει στη σημασία και την αναγκαιότητα της έγκαιρης και ολοκληρωμένης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, είναι το επισφράγισμα αυτής της συνεχιζόμενης προσπάθειας για την οποία ενώθηκαν πέντε οργανισμοί από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αμερική. Το πρόγραμμα –που θα «ξεδιπλωθεί» πλήρως έως τον Οκτώβριο με νέα βίντεο για τη σεξουαλική αγωγή– επιδιώκει να προσφέρει επιστημονικά ακριβείς, ηλικιακά κατάλληλες και κατανοητές πληροφορίες για την εφηβεία, τις υγιείς σχέσεις, αλλά και οποιοδήποτε άλλο θέμα αφορά τη σεξουαλική υγεία παιδιών και ενηλίκων.
Οι αληθινές μαρτυρίες –τα σκληρά ή δύσκολα βιώματα κάποιων ανθρώπων– αποτελούν την κεντρική ιδέα της καμπάνιας. Το «Αν ήξερα» καταλήγει σε ένα αισιόδοξο και δυνατό μήνυμα: «Τα παιδιά μας θα ξέρουν».
«Αν ήξερα, ίσως να αναγνώριζα τη βία ως βία και όχι ως αγάπη».
«Αν ήξερα, ίσως δεν θα έμενα έγκυος στα 15 μου».
«Αν ήξερα, ίσως να μην ένιωθα ντροπή για το ποιος είμαι».
«Σκοπός του προγράμματος είναι να ενισχύσει την υγεία και ευημερία των παιδιών, αλλά και την αυτοπεποίθηση γονέων και εκπαιδευτικών, ώστε να είναι σε θέση να μιλούν ανοιχτά και άνετα για αυτά τα θέματα», λέει στην «Κ» η κ. Μιχαλοπούλου.
«Το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε είναι αυτό που “διψάει” για αυτές τις πληροφορίες. Είναι κυρίως οι γονείς οι οποίοι δεν έχουν καν τα εργαλεία και φοβούνται μην πουν κάτι πολύ νωρίς ή μην το πουν λάθος και είναι και οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι επίσης θέλουν, αλλά φοβούνται τους ίδιους τους γονείς με αυτά που συμβαίνουν. Σας θυμίζω τις αντιδράσεις απέναντι στην Ελληνίδα εκπαιδευτικό όταν έδειξε στους μαθητές της την πολυβραβευμένη ταινία “Αγόρια στο ντους”, παρότι αυτό ήταν ένα υλικό που είχε πάρει από την πλατφόρμα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής του υπουργείου Παιδείας».
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει 17 βίντεο για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παιδιών ηλικίας 10-14 ετών τα οποία έχουν προσαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα και επικεντρώνονται σε θέματα όπως οι «υγιείς και μη υγιείς σχέσεις», «τι είναι σεξουαλικότητα», «τι είναι απόλαυση» κ.ά. Στο πλαίσιο του προγράμματος έχει δημιουργηθεί εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς, οι οποίοι θα μπορούν να το χρησιμοποιούν στα σχολεία. Προϋπόθεση φυσικά είναι να λάβουν την απαραίτητη έγκριση από τον εκάστοτε διευθυντή ή διευθύντρια του σχολείου.
Το βίντεο της πορνογραφίας για παράδειγμα εξηγεί ότι είναι φυσιολογικό να πέσεις πάνω σε αυτήν. Είναι φυσιολογικό να έχεις περιέργεια. Μίλα σε έναν ενήλικα. – Νιόβη Μιχαλοπούλου, κλινική ψυχολόγος.
«Είναι μικρά animation βίντεο τα οποία είναι χαριτωμένα, αστεία και ελκυστικά για τα παιδιά. Η πληροφορία που δίνουν είναι τόσο μαζεμένη που ένας γονιός ή ένας εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τις ίδιες τις λέξεις», λέει η ιδρύτρια του «Ως Αιδώ» και εξηγεί: «Πώς θα τα πεις λοιπόν; Πες το όπως το λέει το βίντεο! Δες τα με το παιδί σου και σταμάτα το για να συζητάτε κάθε σκηνή, κάθε φράση. Το βίντεο της πορνογραφίας για παράδειγμα εξηγεί ότι είναι φυσιολογικό να πέσεις πάνω σε αυτήν. Είναι φυσιολογικό να έχεις περιέργεια. Μίλα σε έναν ενήλικα. Οι σχέσεις στ’ αλήθεια είναι ζεστές, ρομαντικές, με συναίνεση και επικοινωνία. Δηλαδή, εδώ τα μηνύματα ένα προς ένα είναι ξεκάθαρα».
Το χρονικό των αποτυχημένων προσπαθειών
Οσο κι αν φαίνεται περίεργο, έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας από τότε που το ελληνικό κράτος ξεκίνησε τις πρώτες δειλές προσπάθειες για να εντάξει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία. Η Ελενα Σκαρπίδου, εκπαιδεύτρια Σεξουαλικής Αγωγής, υπεύθυνη στον τομέα εκπαίδευσης του Πολύχρωμου Σχολείου, κάνει μία αναδρομή στις προσπάθειες που έγιναν μέσα στα χρόνια, χωρίς ωστόσο να μπορέσει ποτέ να επιτευχθεί η θεσμοθέτηση κάποιου επίσημου μαθήματος στο αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα.
«Οι πρώτες δεσμεύσεις της ελληνικής Πολιτείας για εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία ανάγονται στο 1965. Ενα πιο ουσιαστικό βήμα έγινε από το υπουργείο Παιδείας το 2000 και το 2003 όταν, με οικονομική στήριξη από την Ε.Ε., εκδόθηκαν εγκεκριμένα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο εγχειρίδια, τα οποία, όμως, δεν έφτασαν ποτέ στις τάξεις και οι εκπαιδευτικοί δεν επιμορφώθηκαν συστηματικά, εξαιτίας των μεγάλων αντιδράσεων από την Εκκλησία. Η Ενωση Κληρικών Ελλάδος φαίνεται ότι αφόρισε τα βιβλία. Μεταξύ άλλων οι ιεράρχες δήλωναν ότι “το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, ταπεινώς φρονούμε ότι υπαγορεύεται εκ του πονηρού” και ότι “είναι κατορθωτή η εγκράτεια και η καθαρότητα μέχρι του γάμου και η διά βίου παρθενική ζωή”».
Ακολούθησε κι άλλη αποτυχημένη προσπάθεια ένταξης του μαθήματος στα σχολεία το 2009. Οχτώ χρόνια αργότερα εισήχθησαν για πρώτη φορά στα Γυμνάσια, στο πλαίσιο της Θεματικής Εβδομάδας, τα ζητήματα έμφυλων ταυτοτήτων με νέες αρνητικές αντιδράσεις από μεμονωμένους ιεράρχες που καλούσαν τους εκπαιδευτικούς να αρνηθούν να διδάξουν το υλικό. Κάτι αντίστοιχο συνέβη, περιγράφει η κ. Σκαρπίδου, και το 2021, με την αποσπασματική εισαγωγή της σεξουαλικής εκπαίδευσης –χωρίς την επιμόρφωση εκπαιδευτικών– στο μάθημα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων».
Ηδη από τη δεκαετία του ’70, τα περισσότερα βορειοδυτικά ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Δανία, η Φινλανδία, έχουν εντάξει τη σεξουαλική αγωγή στα αναλυτικά προγράμματα όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. – Ελενα Σκαρπίδου, εκπαιδεύτρια Σεξουαλικής Αγωγής.
«Ολες αυτές οι προσπάθειες, βέβαια, απέχουν πάρα πολύ από την καθιέρωση μαθήματος σεξουαλικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τα πρότυπα της UNESCO, του ΠΟΥ ή του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ ήδη από τη δεκαετία του ’70 τα περισσότερα βορειοδυτικά ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Δανία, η Φινλανδία, έχουν εντάξει τη σεξουαλική αγωγή στα αναλυτικά προγράμματα όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης», αναφέρει η ίδια και προσθέτει: «Η Ελλάδα, αν και έχει κυρώσει σωρεία διεθνών και ευρωπαϊκών συνθηκών, συμφωνιών και συμβάσεων, οι οποίες στηρίζουν τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως δικαίωμα των παιδιών και νεαρών ατόμων, δεν έχει ακόμη καταφέρει να αναγνωρίσει, να διαχειριστεί με ωριμότητα και τελικά να προστατεύσει τη σύνθετη αυτή διάσταση της ύπαρξής μας».
Η άγνοια γύρω από τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική υγεία οδηγεί από τη μία σε υψηλότερα ποσοστά σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις και από την άλλη σε ενοχές, φόβο και άγχος σχετικά με το σεξ και τις σχέσεις, υποστηρίζει ο Πάνος Χριστοδούλου, γενικός διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
«Οι νέοι μπορεί να αναπτύξουν ανασφάλειες για το σώμα τους και να δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να εκφράσουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες, επηρεάζοντας αρνητικά την αυτοεκτίμησή τους και την ικανότητά τους να συνάπτουν υγιείς και ισότιμες σχέσεις και οδηγώντας σε προβληματικές δυναμικές εξουσίας στις εφηβικές και στη συνέχεια στις ενήλικες σχέσεις. Αυτή η κατάσταση διαιωνίζει στερεότυπα και ανισότητες ανάμεσα στα φύλα και ευνοεί τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις», εξηγεί ο ίδιος.
Η σεξουαλική εκπαίδευση στα σχολεία θεωρείται απαραίτητη διότι περιλαμβάνει θέματα συναίνεσης και σεβασμού στα προσωπικά όρια.
«Χωρίς αυτήν την εκπαίδευση, τα παιδιά και οι νέοι μπορούν ευκολότερα να μπουν σε επικίνδυνες καταστάσεις, είτε ως θύματα είτε ως θύτες, χωρίς να έχουν πλήρη συνείδηση των συνεπειών των πράξεών τους. Γενικά, χωρίς σωστή ενημέρωση, τα παιδιά δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους σε σχέση με τη σεξουαλικότητά τους ή πώς να προστατεύσουν τον εαυτό τους από καταστάσεις εκμετάλλευσης ή κακοποίησης. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο, ειδικά σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, να πέσουν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης ή εκμετάλλευσης», τονίζει ο κ. Χριστοδούλου.
Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή που τα παιδιά εκτίθενται καθημερινά μέσα από το διαδίκτυο σε υλικό πορνογραφικού περιεχομένου κινδυνεύοντας από σεξουαλικό διαδικτυακό εξαναγκασμό και εκμετάλλευση, σύμφωνα με την κ. Σκαρπίδου. Στη χώρα μας, αναφέρει η ίδια επικαλούμενη έρευνες, εκτιμάται ότι ένα στα τρία έφηβα άτομα είναι σεξουαλικά ενεργό στην ηλικία των 15, ενώ στην ηλικία των 18, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 60%.
«Τα αγόρια κινδυνεύουν από ακραίες και βίαιες συμπεριφορές στην προσπάθειά τους να αποδείξουν ότι είναι “αληθινοί άντρες”, ενώ τα κορίτσια κάνουν σεξουαλικές χάρες στα αγόρια για να είναι αρεστές».
«Η ενεργή σεξουαλική δραστηριότητα, τις περισσότερες φορές, γίνεται χωρίς χρήση προφυλάξεων και συνδέεται με κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ. Η αύξηση των Σεξουαλικά Μεταδιδόμενων Λοιμώξεων (ΣΜΛ), τα υψηλά ποσοστά εφηβικών κυήσεων και αμβλώσεων (ένα στα τέσσερα κορίτσια έχει κάνει άμβλωση προτού τελειώσει το σχολείο), τα περιστατικά έμφυλης και σεξουαλικής βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης που έρχονται συνεχώς στο φως της δημοσιότητας, περιλαμβάνονται στους αρνητικούς δείκτες της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και προβληματίζουν έντονα», τονίζει η εκπαιδεύτρια, προσθέτοντας ότι τα έμφυλα στερεότυπα στα σχολεία «βασιλεύουν» εις βάρος των παιδιών που παρεκκλίνουν από τις νόρμες.
«Τα αγόρια κινδυνεύουν από ακραίες και βίαιες συμπεριφορές στην προσπάθειά τους να αποδείξουν ότι είναι “αληθινοί άντρες”, ενώ τα κορίτσια κάνουν σεξουαλικές χάρες στα αγόρια για να είναι αρεστές», εξηγεί.
Εξαντλήθηκαν οι δικαιολογίες
Δικαιολογίες για άλλες καθυστερήσεις δεν υπάρχουν, λέει η Νιόβη Μιχαλοπούλου, τονίζοντας ότι είναι πλέον ανάγκη να ενταχθεί η σεξουαλική αγωγή ολοκληρωμένα και σωστά στα σχολεία.
«Ολοκληρωμένα σημαίνει από τις πρώτες ηλικίες που τα παιδιά μαθαίνουν για τα όρια και την ανατομία. Να μάθουν ότι κάθε οικογένεια είναι μοναδική και διαφορετική και το ότι αν έχεις μία μαμά, αν έχεις δύο μπαμπάδες, ή ότι σε μεγαλώνει η γιαγιά σου δεν σε κάνει θύμα μπούλινγκ. Αυτό που έχουμε κάνει ως τώρα στη χώρα μας είναι “γιαλαντζί”. Είναι για να λέμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση ότι κι εμείς κάτι κάναμε».
Σημειώνεται ότι η πρωτοβουλία υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος AMAZE: Expanding Comprehensive Sexuality Education Resources in Greece and Cyprus, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Ο αμερικανικός οργανισμός Advocates For Youth (ΗΠΑ) ηγείται του προγράμματος και συμμετέχουν ως εταίροι οι «Ως Αιδώ», Α.Ξ.Ε.Π.Τ. Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Ελλάδα και ο Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού (Κύπρος).
