Μπορεί η αυστηροποίηση των ποινών να αναχαιτίσει το κύμα της βίας των ανηλίκων στις γειτονιές; Ειδικοί τονίζουν στην «Κ» ότι δεν πρέπει να γίνει μόδα σε αυτές τις ηλικίες και αξιολογούν τα μέτρα που εξετάζονται. Επίσης υπογραμμίζουν ότι στο παιχνίδι πρέπει να μπουν τα πανεπιστήμια, τα σχολεία, οι δήμαρχοι, η εκκλησία.
«Είναι κρίσιμο να μη γίνει η βία θέαμα»
Της Λίνας Γιάνναρου
Πολλά μπορεί να σκέφτονταν τα κορίτσια που συμμετείχαν στον ξυλοδαρμό της 14χρονης στη Γλυφάδα, αλλά μάλλον όχι ότι οι μπουνιές και οι κλωτσιές τους θα γίνονταν η θρυαλλίδα για την ανάπτυξη μιας σειράς νέων μέτρων από την πολιτεία για την αντιμετώπιση της νεανικής βίας. Κι όμως, φαίνεται ότι ο σάλος που ξέσπασε μετά το πράγματι σοκαριστικό περιστατικό ήταν αρκετός για να βγουν από το συρτάρι μέτρα, στην κατεύθυνση των οποίων φαίνεται ότι προσανατολιζόταν η κυβέρνηση εδώ και καιρό. Σημειωτέον ότι προ ενός έτους, στη συζήτηση για την κατάθεση του νέου Ποινικού Κώδικα στη Βουλή, είχε διατυπωθεί η σκέψη το ηλικιακό όριο καταλογισμού ποινικών ευθυνών να κατέβει από τα 12 στα 10 χρόνια, ως απάντηση στην ανεξέλεγκτη, όπως χαρακτηριζόταν, παραβατικότητα των ανηλίκων. Η ρύθμιση τότε δεν είχε περάσει, ωστόσο ήρθε η ώρα της αυστηροποίησης του πλαισίου.
Σύμφωνα με τις προωθούμενες ρυθμίσεις (μέχρι τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχαν γίνει οι σχετικές ανακοινώσεις), η κράτηση θα μπορεί να επιβληθεί και σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει τα 14 χρόνια. Εως τώρα οι ανήλικοι από 12 έως 15 ετών θεωρούνταν ποινικώς ανεύθυνοι, στους οποίους το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει μόνον αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Αντιθέτως στους ανηλίκους 15 έως 18 ετών, εκτός από αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, μπορεί να επιβληθεί και περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης.
Στα νέα μέτρα έχει ενταχθεί και η αυστηροποίηση των ποινών που αντιμετωπίζουν οι γονείς. Στις υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων εξετάζεται πάντα και το αν γεννάται ποινική ευθύνη του έχοντος την επιμέλεια του ανήλικου παραβάτη (είτε πρόκειται για τους γονείς αυτού είτε για τρίτο πρόσωπο), για την τέλεση του αδικήματος της παραμέλησης της εποπτείας ανηλίκων. Εως τώρα η προβλεπόμενη τιμωρία είναι ποινή φυλάκισης έως ένα έτος. Σύμφωνα με τη ρύθμιση που προωθείται, η ποινή φυλάκισης θα είναι τουλάχιστον ένα έτος, ενώ θα προβλέπεται και ελάχιστη χρηματική ποινή 5.000 ευρώ στην περίπτωση που η πράξη του ανηλίκου ενέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά ανήλικου θύματος ή αν πρόκειται για πράξη που αν την έκανε ενήλικος θα ήταν κακούργημα. Κατά περίπτωση, το χρηματικό πρόστιμο θα μπορεί να είναι τουλάχιστον 10.000 ευρώ και η ποινή φυλάκισης έως δύο έτη.
Εισηγήσεις δέχεται το υπουργείο Δικαιοσύνης και για την αύξηση του αριθμού των αδικημάτων που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε φυλάκιση ενός ανηλίκου, αλλά και επέκταση των αναμορφωτικών μέτρων που μπορούν να επιβληθούν σε παιδιά 12-15 ετών, πέρα από την επίπληξη και την εποπτεία των γονιών. Σε αυτά τα μέτρα περιλαμβάνονται η επίπληξη, η συνδιαλλαγή μεταξύ θύτη και θύματος για έκφραση συγγνώμης, η αποζημίωση θύματος, η παρακολούθηση κοινωνικών προγραμμάτων, μέχρι και η τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής. Το μόνο τέτοιο είναι το Ιδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου, δομή επανεκπαίδευσης ανήλικων παραβατών, που φιλοξενεί παιδιά από 12 έως 25 ετών.
Μπορούν τέτοιου είδους μέτρα να αναχαιτίσουν το κύμα της βίας που φαίνεται να σαρώνει τα σχολεία και τις γειτονιές; Ο καθηγητής Εγκληματολογίας ΕΚΠΑ Γιάννης Πανούσης πιστεύει ότι η απάντηση δεν είναι απλή, αφού το πρόβλημα δεν είναι ενιαίο. «Υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των μικροδιαβόλων και των άγουρων εγκληματιών», λέει στην «Κ». «Είναι άλλο κάποιοι να έχουν ξεπεράσει το παιχνίδι δρόμου και να έχουν μπει στο έγκλημα δρόμου και άλλο να έχουν στρατολογηθεί από το οργανωμένο έγκλημα. Aλλο χρήστης, άλλο βαποράκι». Oπως λέει, τα ποιοτικά αυτά στοιχεία είναι κρίσιμα για την ανάπτυξη πολιτικής. «Το κάθε έγκλημα έχει τον δικό του κωδικό. Μπορεί να τα λέμε εγκλήματα ανηλίκων, όμως άλλος έκλεψε για πλάκα κι άλλος για να δώσει στη μαμά του που είναι άρρωστη».
«Μου φαίνεται πολύ παράταιρο η χώρα να μην έχει ένα εθνικό σχέδιο για το παιδί-θύμα βίας και να αποκτά στρατηγικές για το παιδί-παραβάτη».
Εχουμε, ωστόσο, κάποια νέα δεδομένα. «Εχουμε μείωση των ηλικιών. Εχουμε αγριότητα που δεν είχαμε παλιά. Μπορεί παλιά να παίζαμε πετροπόλεμο, αλλά κανείς δεν ήθελε να ανοίξει το κεφάλι του άλλου. Τώρα βλέπουμε έλλειψη οίκτου προς το θύμα. Βλέπουμε να μη λαμβάνεται υπόψη ο πόνος του. Δεν είχαμε επίσης το στοιχείο της ομάδας. Οτι μαζεύονται δέκα να δείρουν έναν. Ούτε τη μετακίνηση μελών τής κάθε ομάδας σε άλλη περιοχή για τον ίδιο σκοπό. Ενα άλλο στοιχείο είναι το μαχαίρι. Μέχρι στιγμής δεν χρησιμοποιείται, αλλά υπάρχει».
Παρ’ όλα αυτά, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι τα τελευταία πολλά χρόνια η εγκληματικότητα των ανηλίκων στην Ελλάδα αντιστοιχεί σταθερά στο 6%-7% αυτής των ενηλίκων. «Αντιθέτως στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 12%-15% και στις ΗΠΑ μεταξύ 20%-25%», λέει ο κ. Πανούσης. «Μπορεί να αυξήθηκαν τα κρούσματα, αλλά η αναλογία έμεινε ίδια γιατί αυξήθηκε και η εγκληματικότητα των ενηλίκων. Βλέπουμε τα εγκλήματα, αλλά πίσω από τα εγκλήματα υπάρχει η κουλτούρα της βίας. Τα παιδιά βλέπουν ότι η βία δεν είναι κακό πράγμα. Ο βίαιος πολιτικός καλά τα πάει, ο βίαιος ποδοσφαιριστής επίσης… Είναι κρίσιμο να μη γίνει η βία μόδα. Να μη γίνει θέαμα στο οποίο κάνουμε χάζι». Και καταλήγοντας αναφέρει: «Δεν είναι θέμα της κυβέρνησης. Στο παιχνίδι πρέπει να μπουν τα πανεπιστήμια, τα σχολεία, οι δήμαρχοι, η Εκκλησία. Να καταλάβουν τα παιδιά ότι η βία δεν είναι δικαίωμα».
«Αρνητικό σπιράλ»
Οτι τα μέτρα της κυβέρνησης κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση υποστηρίζει ο ψυχίατρος και διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Γιώργος Νικολαΐδης. «Μάλλον χειρότερα θα τα κάνει η αυστηροποίηση του πλαισίου. Αυτό έχει δείξει η εμπειρία από τις ΗΠΑ, όπου τα κρούσματα επιθετικότητας των νέων αντιμετωπίζονται με καταστολή και αυστηροποίηση του πλαισίου. Τα κρούσματα βίας στη χώρα παραμένουν από τα υψηλότερα». Οπως λέει, τέτοια μέτρα στέλνουν το μήνυμα του φόβου. «Λένε φοβηθείτε τον διπλανό σας. Οι γονείς θα φοβούνται τα άλλα παιδιά, τα παιδιά τους τούς συμμαθητές τους. Και ο φοβισμένος άνθρωπος επιτίθεται. Ο ηθικός πανικός αυξάνει την επιθετικότητα. Η οποία θα αυξήσει τα κρούσματα και θα οδηγήσει σε αυστηροποίηση των ποινών, ένα αρνητικό σπιράλ».
Οπως γνωρίζουν καλά στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, τα παιδιά-παραβάτες είναι πάντα και αυτά θύματα πράξεων και παραλείψεων ενηλίκων. «Εμένα τουλάχιστον μου φαίνεται πολύ παράταιρο η χώρα να μην έχει ένα εθνικό σχέδιο για το παιδί-θύμα βίας και να αποκτά στρατηγικές για το παιδί-παραβάτη. Πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι αν βάλουμε ένα παιδί 14 χρόνων σε αναμορφωτικό πλαίσιο θα παραγάγει λιγότερη βία και παραβατικότητα στο μέλλον; Ή το αφήνουμε να γλιστρήσει στον ποινικό υπόκοσμο της κοινωνίας;». Σύμφωνα με τον κ. Νικολαΐδη, ένα χρήσιμο μέτρο θα ήταν η «δουλειά» με την κοινότητα. «Η βία έχει αποδέκτη την κοινότητα των άλλων παιδιών. Εκεί θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή, να μάθουμε τα παιδιά να μην επιβραβεύουν τον ισχυρό, να παίρνουν θέση και να λένε “σταμάτα”».
Κομβικός ο ρόλος της έγκαιρης παρέμβασης
Σύμφωνα με κοινή έκθεση που παρουσίασαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης, περισσότεροι από 10.000 Ευρωπαίοι ηλικίας 15-29 ετών χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από πράξεις βίας και πολύ περισσότεροι υποφέρουν από φυσική, συναισθηματική, ψυχολογική ή κοινωνική κακοποίηση, βλέποντας βίαια περιστατικά ή υφιστάμενoι απειλές.
Σε σχέση με άλλες ηλικιακές ομάδες οι νέοι έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να εμπλακούν σε βίαια περιστατικά τόσο ως δράστες όσο και ως θύματα. Μεταξύ άλλων, βιολογικές και νευρολογικές αλλαγές που συντελούνται κατά την εφηβεία, όπως η αύξηση των ορμονών που προκαλούν στρες, αυξάνουν κατά πολύ τον κίνδυνο εμφάνισης επιθετικών και αντικοινωνικών συμπεριφορών. Επιπλέον στις ηλικίες αυτές γίνεται συχνά η πρώτη επαφή με καταστάσεις στις οποίες εκδηλώνεται συχνά η βία, όπως η χρήση ναρκωτικών και τα περιβάλλοντα στα οποία καταναλώνεται αλκοόλ. Βεβαίως, το πώς ένας νέος άνθρωπος θα αντιδράσει σε αυτά τα ερεθίσματα εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη που λαμβάνει από την οικογένεια και το περιβάλλον του.
Πολλά παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση ή έχουν μεγαλώσει σε νοικοκυριά όπου συντελούνταν πράξεις βίας, έχουν αυξημένες πιθανότητες να επαναλάβουν βίαιες συμπεριφορές στο μέλλον. Αυτά τα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα πως μια έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην πρόληψη της νεανικής βίας. Τέτοιες παρεμβάσεις συνίστανται σε οργανωμένα προγράμματα επισκέψεων σε σπίτια νέων γονιών από εξειδικευμένο προσωπικό, στην εκπαίδευση των γονιών, καθώς και σε προγράμματα εμπλουτισμού και προώθησης της προσχολικής αγωγής σε ολόκληρη τη Γηραιά Ηπειρο. Από τη στιγμή που τα παιδιά εισέρχονται στην επίσημη εκπαίδευση η ασφάλεια του σχολικού περιβάλλοντος είναι η σημαντικότερη παράμετρος για να προστατευτούν από τον εκφοβισμό. Τα παιδιά θα πρέπει να συναντούν στα σχολεία τους μαθήματα και δραστηριότητες που τα βοηθούν να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, καθώς και τα αισθήματα της αλληλεγγύης, της ενσυναίσθησης, του αυτοσεβασμού και, κυρίως, της διαχείρισης του θυμού.
Στο τραπέζι η λήψη μέτρων από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης
Της Τάνιας Γεωργιοπούλου
Στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου της βίας των ανηλίκων θα πρέπει να εμπλακούν και οι δημιουργοί – ιδιοκτήτες των πλατφορμών κοινωνικών δικτύων, δηλώνει στην «Κ» ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου. Η «Κ» ζήτησε την άποψή του με αφορμή την κυκλοφορία πολλών βίντεο στο TikTok σχετικά με την υπόθεση ξυλοδαρμού της 14χρονης στη Γλυφάδα, αρκετά από τα οποία καλούν σε αντίποινα. «Το κάθε κοινωνικό μέσο έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει τη μέση ηλικία του εκάστοτε χρήστη και να ξέρει πότε πρόκειται για ανήλικο. Πολλές φορές τα παιδιά δηλώνουν ψεύτικη ηλικία, ωστόσο από τις αναζητήσεις και τις αναφορές είναι δυνατόν να γίνει προσδιορισμός του προφίλ και της ηλικίας τους. Με αυτόν τον τρόπο άλλωστε αποστέλλονται στους ανήλικους χρήστες διαφημίσεις που τους αφορούν», επισημαίνει. Ο κ. Παπαστεργίου εξηγεί επίσης ότι στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για το DSA (Digital Service Act) το υπουργείο προετοιμάζει πρόταση σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ενωση ώστε και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης να δεσμευθούν σε κάποιες δράσεις και περιορισμούς με φίλτρα όσον αφορά τους ανηλίκους. «Μπορούν να ξέρουν την ηλικία του χρήστη και έχουν ευθύνη τι επιτρέπουν να δει ένα παιδί και τι δεν επιτρέπουν». Σχετικές ανακοινώσεις, σύμφωνα με τον υπουργό, αναμένεται να γίνουν σύντομα.
Δέκα ημέρες μετά το επεισόδιο στην οδό Λαζαράκη στη Γλυφάδα, στο οποίο φέρονται να εμπλέκονται έφηβοι από σχολείο της Βούλας αλλά και από άλλες περιοχές, υπάρχουν άτομα τα οποία κρυμμένα πίσω από λογαριασμούς στα social media προσπαθούν να πυροδοτήσουν νέες βίαιες συγκρούσεις, προγράφοντας συγκεκριμένα άτομα. Στις αναρτήσεις που αναπαράχθηκαν ταχύτατα διατυπώνονται απειλές εναντίον των δύο κοριτσιών που φέρονται ως διοργανωτές της επίθεσης, αλλά και ατόμων που παρακολουθούσαν απαθώς χωρίς να προσπαθούν να σταματήσουν το επεισόδιο.
«Μπορούν να ξέρουν την ηλικία του χρήστη και έχουν ευθύνη τι επιτρέπουν να δει ένα παιδί και τι δεν επιτρέπουν», λέει στην «Κ» ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρης Παπαστεργίου.
Εφαρμογή
Στο χθεσινό υπουργικό συμβούλιο, το οποίο απασχόλησε η βία των ανηλίκων, ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα θα είναι διαθέσιμη η εφαρμογή Safe YOUth, μέσω της οποίας οι ανήλικοι ηλικίας 12-18 ετών θα μπορούν όταν βρίσκονται σε κίνδυνο να επικοινωνούν με την Αμεση Δράση, η οποία με τη σειρά της θα έχει τη δυνατότητα εντοπισμού του ανηλίκου ώστε να σπεύδει στο σημείο. Οπως εξήγησε, δεν πρόκειται για ακόμη ένα «panic button», αλλά θα δίνει τη δυνατότητα στους εφήβους που βρίσκονται σε κίνδυνο να επικοινωνούν απευθείας με την Αστυνομία. Για την ενεργοποίηση της εφαρμογής θα απαιτείται η συμπλήρωση συγκεκριμένων στοιχείων, όπως το όνομα, το επίθετο, η ηλικία, η ιδιότητα (γονέας, μαθητής), ενώ ο χρήστης θα πρέπει να κάνει αποδοχή στον γεωεντοπισμό της συσκευής του κατά τη χρήση της εφαρμογής. Για τη συγκεκριμένη εφαρμογή θα υπάρχει και πρόβλεψη για φαρσέρ, εφόσον σε περίπτωση που γίνεται επαναλαμβανόμενο κάλεσμα στις Αρχές από μια συσκευή χωρίς να υπάρχει συμβάν, τότε θα διακόπτεται η πρόσβαση στον χρήστη.
Ερευνα για απειλές στο TikTok
Της Σοφίας Σπίγγου
Την παρέμβαση του προϊσταμένου της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, Αντώνη Ελευθεριάνου, προκάλεσε σειρά αναρτήσεων στο TikTok που αφορούν την υπόθεση ξυλοδαρμού 14χρονης στη Γλυφάδα από συνομήλικές της. Η δημοφιλής πλατφόρμα τα τελευταία εικοσιτετράωρα έχει κατακλυστεί από αναρτήσεις αυτόκλητων εκδικητών, που εκτοξεύουν απειλές κατά των εμπλεκομένων προσώπων, ενώ δεν διστάζουν να αποκαλύψουν ονόματα και διευθύνσεις εμπλεκομένων στην υπόθεση, παρουσιάζοντας ακόμη και φωτογραφίες από τα σπίτια που φέρεται να κατοικούν. Η εισαγγελική έρευνα θα διενεργηθεί από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και αφορά τα πλημμελήματα της διέγερσης σε διάπραξη εγκλημάτων και της παραβίασης προσωπικών δεδομένων. Σημειώνεται ότι ήδη η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχει αυτεπαγγέλτως αρχίσει έρευνα για την ταυτοποίηση των προσώπων που φέρεται να εμπλέκονται στο περιστατικό, καθώς και για την αποκάλυψη των στοιχείων των διαχειριστών των προφίλ που σχετίζονται με αναρτήσεις.
