«Η δόση κάνει το δηλητήριο». Αυτό σκέφτηκαν πολλοί επιστήμονες στο άκουσμα του ιατροδικαστικού πορίσματος για τον θάνατο του Μάθιου Πέρι, ο οποίος αποδείχθηκε ότι πέθανε από υπερβολική δόση κεταμίνης. Η μέχρι πρόσφατα άγνωστη στο ευρύ κοινό ουσία έχει πλέον δαιμονοποιηθεί, καθώς σε αυτή αποδόθηκε και ο θάνατος της μικρής Τζωρτζίνας, μια υπόθεση που μονοπώλησε για μήνες την ελληνική επικαιρότητα.
Ωστόσο, η ίδια ουσία που μπορεί να σκοτώσει μπορεί και να σώσει ανθρώπους με βαριά κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό. Πότε, λοιπόν, η κεταμίνη είναι δηλητήριο και πότε βάλσαμο; Δύο επιστήμονες εξηγούν στην «Κ» πότε η κεταμίνη γίνεται δυνητικά θανατηφόρα ουσία και πότε θεραπευτικό μέσο για την πιο διαδεδομένη ασθένεια της εποχής μας, την κατάθλιψη.
Η κεταμίνη, που συνετέθη το 1962 και εγκρίθηκε για χρήση ως αναισθητικό στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’70, χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως κτηνιατρικό φάρμακο (για σκύλους και άλογα) και στη συνέχεια εκτενώς σε χειρουργικές επεμβάσεις στον πόλεμο του Βιετνάμ. «Σήμερα στη χώρα μας είναι αποκλειστικά νοσοκομειακό φάρμακο που χρησιμοποιείται για την πρόκληση και τη διατήρηση της αναισθησίας» διευκρινίζει η δρ Χριστίνα Τσιτσιμπίκου, τοξικολόγος, υπάλληλος του Γενικού Χημείου του Κράτους της ΑΑΔΕ και μέλος Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Τοξικολογίας. «Είναι φάρμακο εκλογής για βραχυπρόθεσμες επεμβάσεις, στις οποίες δεν απαιτείται μυϊκή χαλάρωση, δεδομένου ότι στην αναισθησία με κεταμίνη ο άνθρωπος διατηρεί τα αντανακλαστικά του». Ως επί το πλείστον, προκρίνεται για ασθενείς μικρού όγκου. «Αντενδείκνυται η χρήση του σε υπερτασικούς, καθώς εγκυμονεί κίνδυνος εγκεφαλικού» προσθέτει η ίδια.
Από τη δεκαετία του ’80 αρχίζει να κυκλοφορεί ως ένα ακόμα ναρκωτικό. Πολλοί επιλέγουν το «special K» ή «κέτο», όπως αποκαλούν την κεταμίνη, επειδή το «ταξίδι» με εκείνη είναι πιο ευχάριστο απ’ ό,τι με το LSD και η τιμή της πιο προσιτή από εκείνη της κοκαΐνης
Παράλληλα, όμως, η κεταμίνη αρχίζει από τη δεκαετία του ’80 να κυκλοφορεί σε σκόνη, αλλά και σε υγρή μορφή στα πάρτυ ως ένα ακόμα ναρκωτικό για να γίνουν οι συνδαιτυμόνες «high». Πολλοί επιλέγουν το «special K» ή «κέτο», όπως αποκαλούν συνθηματικά την κεταμίνη, επειδή το «ταξίδι» με εκείνη είναι πιο ευχάριστο απ’ ό,τι με το LSD και η τιμή της πιο προσιτή από εκείνη της κοκαΐνης. «Σε αρκετά υψηλές δόσεις οι χρήστες μπορεί να βιώσουν μια κατάσταση διάστασης με οπτικές και ακουστικές παραισθήσεις παρόμοιες με τις επιπτώσεις του LSD» επισημαίνει η δρ Τσιτσιμπίκου. Λόγω των αποσυνδετικών ιδιοτήτων της και της αμνησίας που προκαλεί έχει, άλλωστε, πολλάκις χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο ραντεβού για βιασμό. «Συνήθως, ο δράστης ρίχνει την κεταμίνη στο ποτό του θύματος» τονίζει η ίδια. H κεταμίνη μπορεί να προκαλέσει γρήγορη και βραχυπρόθεσμη απώλεια συνείδησης και μνήμης, καθιστώντας το θύμα ανίκανο να αντισταθεί ή να θυμηθεί το συμβάν. Η κεταμίνη υπάγεται στον νόμο περί Ναρκωτικών Ουσιών και η χρήση της ιδιωτικά θεωρείται ποινικό αδίκημα (Ν. 3459/2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει). Στην Ελλάδα διακινείται τα τελευταία χρόνια τόσο μέσω διαδικτύου όσο και χέρι με χέρι σε χώρους διασκέδασης και κλειστά clubs. Θεωρείται «της μόδας».
Η κεταμίνη υπάγεται στον νόμο περί Ναρκωτικών Ουσιών και η χρήση της ιδιωτικά θεωρείται ποινικό αδίκημα. Στην Ελλάδα διακινείται τα τελευταία χρόνια τόσο μέσω διαδικτύου όσο και χέρι με χέρι σε χώρους διασκέδασης και κλειστά clubs
Η δόση καθορίζει την επίδραση της ουσίας στον ανθρώπινο οργανισμό. «Για ιατρική αναισθησία χορηγούνται 450-750 mg» επισημαίνει η τοξικολόγος, ενω συμπληρώνει πως «μια θανατηφόρος δόση ανέρχεται σε περίπου 4.200 mg από του στόματος για έναν άνθρωπο 70 kg ή 11,3 mg/kg ενδοφλέβια». Σύμφωνα με τη δρα Τσιτσιμπίκου, «οι ψυχιατρικές παρενέργειες (διασχιστικά επεισόδια, καταστολή, ψυχωσικές εκδηλώσεις, γνωσιακές διαταραχές, έκπτωση των ανώτερων νοητικών λειτουργιών) από τη χρήση της κεταμίνης ως ναρκωτικού, είναι συχνές, καθώς και η αυξημένη αρτηριακή πίεση και η ναυτία· συναντάται επίσης τοξικότητα στο ήπαρ και το ουροποιητικό σύστημα στους τακτικούς χρήστες υψηλών δόσεων κεταμίνης». Η χρόνια δε χρήση μπορεί να οδηγήσει σε χημικές αλλαγές στον εγκέφαλο που καθιστούν δύσκολη τη διακοπή, συνεπώς οδηγεί σε εθισμό.
Η κεταμίνη ως ναρκωτικό έχει εμπλακεί σε θανάτους παγκοσμίως (από τις ΗΠΑ έως το Ιράν), με περισσότερους, μάλιστα, από 90 θανάτους στην Αγγλία και την Ουαλία την περίοδο 2005-2013. «Πρόκειται για ανθρώπους που ενδεχομένως πέθαναν από δηλητηρίαση, πνιγμό, αυτοκτονία ή ατύχημα, αλλά προηγουμένως είχαν κάνει χρήση κεταμίνης» διευκρινίζει η δρ Τσιτσιμπίκου. Σημειώνεται ότι η κεταμίνη μπορεί να αυξήσει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση των χρηστών, να τους προκαλέσει σύγχυση και ταραχή, με συνέπεια να τους εξωθήσει να βλάψουν τον εαυτό τους χωρίς να το καταλάβουν. Στην Ελλάδα, ωστόσο, δεν έχουν αναφερθεί σχετικοί θάνατοι στα στοιχεία του Κέντρου Δηλητηριάσεων, αν και τα τελευταία 20 χρόνια η Ελληνική Αστυνομία έχει κατασχέσει μεταξύ άλλων ναρκωτικών ουσιών και κεταμίνη.
Η ψυχιατρική κοινότητα είχε τις πρώτες θετικές ενδείξεις για την επίδραση της κεταμίνης στην κατάθλιψη από τη δεκαετία του ’90, ωστόσο, χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να περάσει από τη θεωρία στην πράξη
Η κεταμίνη, ωστόσο, έρχεται να βγάλει από το αδιέξοδο τους ψυχιάτρους, όταν αναζητούν θεραπεία για ασθενείς με βαριά φαρμακοανθεκτική κατάθλιψη. «Πρόκειται για ασθενείς με χρόνια κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό, στους οποίους έχουμε χορηγήσει διάφορα φαρμακευτικά σχήματα με περιορισμένη ή καθόλου απόκριση» εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, δρ Αντώνης Ντακανάλης. Η ψυχιατρική κοινότητα είχε τις πρώτες θετικές ενδείξεις για την επίδραση της κεταμίνης στην κατάθλιψη από τη δεκαετία του ’90, ωστόσο, χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να περάσει από τη θεωρία στην πράξη. «Η κεταμίνη είχε χρησιμοποιηθεί με πολλούς, μη θεμιτούς τρόπους, όπως στις ανακρίσεις της CIA προκειμένου να καμφθούν οι αντιστάσεις των υπόπτων, συνεπώς οι συνειρμοί ήταν αποκλειστικά αρνητικοί» υπενθυμίζει ο δρ Ντακανάλης.
Αντικαταθλιπτική δράση περίπου στο 70-80% των ασθενών
H θεραπεία με έγχυση κεταμίνης έχει γρήγορη και ισχυρή αντικαταθλιπτική δράση περίπου στο 70-80% των ασθενών, στους οποίους τα υπάρχοντα αντικαταθλιπτικά έχουν αποτύχει. «Πρόκειται για ασθενείς που πριν από τη χρήση κεταμίνης είχαν δοκιμάσει τουλάχιστον δύο ή περισσότερα διαφορετικά αντικαταθλιπτικά φάρμακα επαρκούς δόσης και διάρκειας χωρίς να δουν βελτίωση». Η πανεπιστημιακή κλινική του Μιλάνου Μπικόκα έχει λάβει σχετική αδειοδότηση για τη εποπτευόμενη χορήγηση κεταμίνης σε ασθενείς, όπως αντίστοιχα μελέτες και ελεγχόμενες δοκιμές έχουν γίνει από τα πανεπιστήμια Γέιλ, Χάρβαρντ, Οξφόρδη και το σουηδικό ινστιτούτο Καρολίνσκα. «Η χρήση της κεταμίνης για την αντιμετώπιση ψυχιατρικών παθήσεων θεωρείται “off-label”» περιγράφει ο ίδιος, τονίζοντας πως «οι γιατροί, νόμιμα, μπορούν να συνταγογραφούν την κεταμίνη για “εκτός ενδείξεων” χρήσεις, δηλαδή, για τη θεραπεία καταστάσεων, όπως η κατάθλιψη ή ο χρόνιος πόνος που δεν έχει εγκρίνει ο FDA». Εξαιρείται το ρινικό σπρέι εσκεταμίνης, που είναι ένα μέρος της κεταμίνης. «Το εν λόγω ρινικό σπρέι εγκρίθηκε από τον FDA το 2019 για τη θεραπεία της ανθεκτικής κατάθλιψης και κυκλοφορεί στην Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική με την εμπορική ονομασία Spravato» υπογραμμίζει ο ίδιος. Συνεπώς, δύο είναι οι μορφές χορήγησης κεταμίνης: είτε με ενδοφλέβια έγχυση (σ.σ. σε δόση πολύ χαμηλότερη απ’ ό,τι χορηγείται για αναισθησία) είτε με το ρινικό σπρέι (σ.σ. σε συνδυασμό με ένα από στόματος αντικαταθλιπτικό). «Πάντοτε οι θεραπείες γίνονται υπό ιατρική επίβλεψη και εντός του νοσοκομείου» υπενθυμίζει ο δρ Ντακανάλης.
Πάντοτε οι θεραπείες γίνονται υπό ιατρική επίβλεψη και εντός του νοσοκομείου
«Πολύ συχνά μας έρχονται βαριά περιστατικά στις εφημερίες, τα οποία χρειάζονται νοσηλεία, αλλά δεν συναινούν να μείνουν στο νοσοκομείο» περιγράφει ο δρ Ντακανάλης. Το δίλημμα των γιατρών είναι, σε αυτές τις περιπτώσεις, μεγάλο, καθώς η συνταγογράφηση μιας συμβατικής θεραπείας είναι πιθανώς μάταιη, δεδομένου ότι είτε δεν ανταποκρίνονται σε αυτή είτε θα χρειαστούν έως 6 εβδομάδες για να έχουν κάποιο ανακουφιστικό αποτέλεσμα. «Η κατάστασή τους, όμως, είναι κρίσιμη». Οταν, λοιπόν, τους δίνεται η εναλλακτική να παραμείνουν για λίγες μόνο ώρες στο νοσοκομείο για μια βραχεία θεραπεία και εν συνέχεια να επιστρέψουν σπίτι τους και να επανέλθουν σε μια εβδομάδα, κατά κανόνα το δέχονται. «Η κεταμίνη δρα γρηγορότερα από τα παραδοσιακά αντικαταθλιπτικά, με τους περισσότερους ασθενείς μας να αισθάνονται σημαντική διαφορά ήδη από τη δεύτερη θεραπεία, χωρίς τις παρενέργειες των παραδοσιακών αντικαταθλιπτικών, όπως απώλεια λίμπιντο και αύξηση βάρους» περιγράφει. Ισως γι’ αυτό ο Τόμας Ινσελ, πρώην διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ, θεωρεί την κεταμίνη «τη σημαντικότερη πρόοδο στη θεραπεία της κατάθλιψης τα τελευταία 50 χρόνια».
Σε βιολογικό επίπεδο, φαίνεται να απενεργοποιεί την περιοχή του εγκεφάλου, που εμπλέκεται στην απογοήτευση και την κατάθλιψη, καθώς και να μειώνει τον μηρυκασμό των σκέψεων που τροφοδοτεί την κατάθλιψη
Σε βιολογικό επίπεδο, φαίνεται να απενεργοποιεί την περιοχή του εγκεφάλου, που εμπλέκεται στην απογοήτευση και την κατάθλιψη, καθώς και να μειώνει τον μηρυκασμό των σκέψεων που τροφοδοτεί την κατάθλιψη. «Ενώ τα παραδοσιακά αντικαταθλιπτικά μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα ορισμένων χημικών ουσιών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη διάθεση και το συναίσθημα, η κεταμίνη επηρεάζει έναν διαφορετικό νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται γλουταμινικό οξύ και είναι ο πιο άφθονος νευροδιαβιβαστής στο νευρικό σύστημα» λέει στην «Κ» ο δρ Ντακανάλης, που έχει παρακολουθήσει την εξέλιξη περίπου 2.000 ασθενών. «Η επίδραση από το σπρέι είναι πιο άμεση, ωστόσο, η ενδοφλέβια έγχυση είναι πιο αποτελεσματική όταν υπάρχουν συννοσηρότητες με άλλα ψυχικά νοσήματα» εξηγεί. «Τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά, όταν η εν λόγω θεραπεία συνδυαστεί με ψυχοθεραπεία, καθώς ο ασθενής είναι πιο δεκτικός στην επεξεργασία δυσάρεστων σκέψεων και συναισθημάτων· εξ ου και συνιστούμε να γίνεται έτσι» σημειώνει.
Σε αντίθεση με τα αντικαταθλιπτικά που με έκαναν να αισθάνομαι ένα απαθές αντίγραφο του εαυτού μου, η κεταμίνη με βοήθησε να επανενταχθώ στον κόσμο των ζωντανών
«Σε αντίθεση με τα αντικαταθλιπτικά που με έκαναν να αισθάνομαι ένα απαθές αντίγραφο του εαυτού μου, η κεταμίνη με βοήθησε να επανενταχθώ στον κόσμο των ζωντανών» είπε ένας 50χρονος ασθενής στον δρα Ντακανάλη. «Ο Μάθιου Πέρι έκανε θεραπεία έγχυσης κεταμίνης, υπό ιατρική επίβλεψη, για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, καθώς και χρήση βουπρενορφίνης, ενός συνταγογραφούμενου φαρμάκου για την αντιμετώπιση του εθισμού του στα οπιοειδή» επισημαίνει ο ίδιος σημειώνοντας πως «η τελευταία θεραπεία κεταμίνης έγινε 1,5 εβδομάδα πριν από τον θάνατό του. Επομένως αυτή η δόση δεν σχετίζεται με τον θάνατό του, καθώς το φάρμακο παραμένει στον οργανισμό μόνο για μερικές ώρες». Η ιατροδικαστική έκθεση αφήνει να εννοηθεί πως ο Μάθιου Πέρι έκανε υπερβολική χρήση κεταμίνης, εκτός θεραπευτικού σχήματος, στο σπίτι λίγες ώρες πριν ξεψυχήσει. Φαίνεται ότι κάποιοι προμήθευαν παράνομα στον ηθοποιό την κεταμίνη, εκμεταλλευόμενοι τα προβλήματα εθισμού του για να πλουτίσουν.
