Ανήσυχοι για την κλιματική αλλαγή αλλά όχι ιδιαιτέρως «πράσινοι» οι Ελληνες πολίτες. Αυτό ήταν ένα από τα βασικότερα ευρήματα της πρόσφατης έρευνας που δημοσίευσαν οι ερευνητές της ομάδας Meteo του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Οπως προέκυψε, οι Ελληνες, μολονότι έχουν ένα αρκετά υψηλό επίπεδο κλιματικού εγγραμματισμού, δεν έχουν υιοθετήσει σε μεγάλο βαθμό «πράσινες» συμπεριφορές, ενώ φαίνονται ακόμη πιο διστακτικοί στο ενδεχόμενο να προβούν σε σχετικά μέτρα με οικονομική επιβάρυνση. Αν και φαίνεται πως η γνώση σχετικά με τις απειλές της κλιματικής αλλαγής μπορεί να ενισχύσει σε μερικό βαθμό το αίσθημα της οικολογικής συνείδησης, η δυσπιστία προς την Πολιτεία, τη βιομηχανία, ακόμη και την επιστήμη, είναι από τους παράγοντες που αποτρέπουν τους Ελληνες από την υιοθέτηση ενός «πράσινου» τρόπου ζωής.
Υφιστάμενη «πράσινη» συμπεριφορά
Σύμφωνα με όσα σχολίασε στην «Κ» η Κατερίνα Παπαγιαννάκη, ειδική λειτουργική επιστήμονας στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, «είχαμε την ιδέα για αυτήν την έρευνα εδώ και πολύ καιρό και τελικά μας στήριξε το Ινστιτούτο της Γερμανίας “Ρόζα Λούξεμπουργκ”. Μεταξύ άλλων μετρήσαμε την υφιστάμενη “πράσινη” συμπεριφορά των πολιτών και την πρόθεσή τους να υιοθετήσουν στο μέλλον σχετικές συνήθειες».
Ως αποτέλεσμα, η ομάδα του Meteo έφτιαξε «ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο με περίπου 60 ερωτήματα τα οποία διαμοιράστηκαν μέσω της ιστοσελίδας του Meteo κι άλλων κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Εως τις αρχές του Νοεμβρίου 2023, μαζέψαμε περίπου 2.000 απαντήσεις».
Τα ερωτήματα που αφορούσαν την υφιστάμενη «πράσινη» συμπεριφορά, προέβλεπαν σύμφωνα με την ίδια «μέτρα χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Αυτά τα επτά μέτρα αφορούσαν το αν οι Ελληνες περιορίζουν την αλόγιστη χρήση νερού, αν ανακυκλώνουν και επαναχρησιμοποιούν, αν περιορίζουν την κατανάλωση ενέργειας, αν οδηγούν λιγότερο και χρησιμοποιούν εναλλακτικά μέσα, αν περιορίζουν την κατανάλωση αγαθών, αν έχουν πράσινες πρακτικές κατανάλωσης τροφίμων και αν υποστηρίζουν τοπικές δράσεις κατά της κλιματικής αλλαγής».
«Βρισκόμαστε πολύ πίσω από άλλες χώρες»
Βάσει της στατιστικής ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε, «διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν μέτρα που οι πολίτες δεν λαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό, όπως τον περιορισμό της κατανάλωσης αγαθών, που μόλις το 40% των ερωτηθέντων δήλωσε πως ήδη πραγματοποιεί. Επίσης, ούτε οι μισοί δεν δήλωσαν πως υιοθετούν “πράσινες” συνήθειες, όπως την αγορά επαναχρησιμοποιούμενων ρούχων και επίπλων. Σε σχέση με άλλες χώρες βρισκόμαστε πολύ πίσω σε αυτόν τον τομέα. Αντίστοιχα, μόλις το 47% δήλωσε πως οδηγεί λιγότερο και χρησιμοποιεί εναλλακτικά μέσα μεταφοράς. Παράλληλα, πολλοί περισσότεροι απάντησαν ότι περιορίζουν την κατανάλωση ενέργειας (79%), προφανώς επειδή έχει έναν θετικό οικονομικό αντίκτυπο για τους ίδιους. Επίσης, ούτε το ένα τέταρτο των πολιτών δεν υποστηρίζει τοπικές δράσεις κατά της κλιματικής αλλαγής, ενώ μόλις το 28% απάντησε ότι υιοθετεί “πράσινες” πρακτικές διατροφής. Πάντως, το 85% δήλωσε ότι ανακυκλώνει και περιορίζει την κατανάλωση νερού».
Μόλις το 40% απάντησε πως έχει περιορίσει την κατανάλωση αγαθών, το 47% πως οδηγεί λιγότερο και χρησιμοποιεί εναλλακτικά μέσα μεταφοράς και το 28% πως υιοθετεί «πράσινες» πρακτικές διατροφής.
Αναφορικά με την πιθανότητα οι απαντήσεις που δόθηκαν να είναι διαφορετικές από την πραγματικότητα, η κ. Παπαγιαννάκη σχολίασε πως «εννοείται πως αυτό μπορεί να συμβεί επειδή οι απαντήσεις δεν προέκυψαν από προσωπικές συνεντεύξεις, όμως σε ανώνυμα διαδικτυακά ερωτηματολόγια δεν έχεις λόγο να κρύψεις κάτι».
«Χαμηλή εμπιστοσύνη προς Πολιτεία και βιομηχανία»
Αναφορικά με τα ερωτήματα που αφορούσαν την πρόθεση λήψης και αποδοχής μέτρων με οικονομική επιβάρυνση, αυτά σύμφωνα με την κ. Παπαγιαννάκη, σχετίζονταν μεταξύ άλλων, «με το αν προτίθενται να κάνουν κτιριακές προσαρμογές όπως εγκατάσταση μικρών ΑΠΕ, κτιριακή θερμομόνωση και αντιπλημμυρική θωράκιση. Επίσης, ρωτήθηκαν αν προτίθενται να κάνουν ιδιωτική ασφάλιση περιουσίας για ζημιά από καιρικά φαινόμενα, και το πόσο αποδέχονται ειδικές περιβαλλοντικές χρεώσεις όπως στην κατανάλωση ενέργειας, στη χρήση πλαστικού και στην απόρριψη απορριμμάτων».
Οπως προέκυψε από την ανάλυση των ευρημάτων, «υπάρχει πάρα πολύ χαμηλή πρόθεση για την αποδοχή ειδικών περιβαλλοντικών χρεώσεων και ουσιαστικών δαπανών. Αυτό φαίνεται πως συνδυάζεται με την εμπιστοσύνη προς την Πολιτεία και τη βιομηχανία, που όπως μετρήσαμε κινήθηκε πολύ χαμηλά».
Υπάρχει πάρα πολύ χαμηλή πρόθεση για την αποδοχή ειδικών περιβαλλοντικών χρεώσεων και ουσιαστικών δαπανών. Αυτό φαίνεται πως συνδυάζεται με την εμπιστοσύνη προς την Πολιτεία και τη βιομηχανία, που όπως μετρήσαμε κινήθηκε πολύ χαμηλά.
Οπως άλλωστε αναγράφεται στη μελέτη, η μειωμένη προθυμία πληρωμής που εκφράστηκε στην έρευνα, συνδέεται αφενός με το ότι οι πολίτες «πρέπει να έχουν την οικονομική δυνατότητα». Αφετέρου, το κράτος θα πρέπει να «χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά τα χρήματα των πολιτών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής». Παράλληλα, θα πρέπει να «υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία σχετικά με την αναγκαιότητα αποδοχής του σχετικού κόστους».
«Το 70% είναι βέβαιο πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ»
Στην έρευνα μετρήθηκε επίσης ο κλιματικός εγγραμματισμός των πολιτών, δηλαδή ο βαθμός αντίληψης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οπως προέκυψε, σύμφωνα με την κ. Παπαγιαννάκη, «το 70% ήταν απόλυτα βέβαιο πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ. Αυτό που διαπιστώσαμε λοιπόν, είναι ότι υπάρχει ένα χάσμα. Οι πολίτες έχουν κατά μέσο όρο έναν σχετικά υψηλό κλιματικό εγγραμματισμό, όμως η “πράσινη” συμπεριφορά τους είναι σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο. Ακόμη κι αν αυτό αφορά μέτρα των οποίων τα οφέλη γνωρίζουν, που δεν τους επιβαρύνουν οικονομικά ή που θεωρητικά τους βοηθούν να εξοικονομήσουν χρήματα».
Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τη μελέτη, «παρά τη σχετικά υψηλή κλιματική παιδεία, τα ψυχολογικά εμπόδια, η οικονομική επιβάρυνση και οι αναποτελεσματικές πολιτικές μπορεί να αποθαρρύνουν τους πολίτες από το να ενεργούν βάσει αυτής της γνώσης».
Παρά τη σχετικά υψηλή κλιματική παιδεία, τα ψυχολογικά εμπόδια, η οικονομική επιβάρυνση και οι αναποτελεσματικές πολιτικές μπορεί να αποθαρρύνουν τους πολίτες από το να ενεργούν βάσει αυτής της γνώσης.
Αναφορικά με το αν ο κλιματικός εγγραμματισμός ενισχύει τη διάθεση να ληφθούν μέτρα, η ίδια σχολίασε πως «είδαμε πως υπάρχει σημαντική επίδραση κυρίως σε ό,τι αφορά την “πράσινη” πρόθεση. Δεν ήταν τεράστια η επίδραση, όμως φάνηκε πως ο κλιματικός εγγραμματισμός είναι σημαντική παράμετρος που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας ώστε να ευαισθητοποιήσουμε τους ανθρώπους προς αυτή την κατεύθυνση». Οπως αναφέρεται στην έρευνα, «η καλύτερη κατανόηση των θεμάτων που σχετίζονται με το κλίμα, οδηγεί σε αύξηση κατά 3,2% του επιπέδου “πρασίνισης” και κατά 9,3% της προθυμίας πληρωμής για μέτρα “πρασίνισης”».
Ο αντίκτυπος της ψυχικής υγείας στα θύματα καταστροφών
Εκτός από τον κλιματικό εγγραμματισμό, η ενίσχυση των «πράσινων» συμπεριφορών βασίζεται επίσης μεταξύ άλλων, σύμφωνα με την κ. Παπαγιαννάκη «στην ανησυχία για τις προσωπικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και στην ευρύτητα των πηγών ενημέρωσης».
Αναφορικά με όσους έχουν υπάρξει θύματα καταστροφών από έντονα καιρικά φαινόμενα, «διαπιστώσαμε ότι αυτά κυρίως επηρέασαν την ψυχική τους υγεία. Για παράδειγμα, στη Θεσσαλία, ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία μετρήθηκε στο 3,08 με ανώτατο το 5, ενώ η οικονομική επιβάρυνση έφτασε το 2,56. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι δεν υπάρχει διαφοροποίηση ως προς την πρόθεση υιοθέτησης μέτρων με οικονομική επιβάρυνση ούτε από όσους βίωσαν καταστροφές».
Αναφορικά με τα δημογραφικά στοιχεία της έρευνας, «φάνηκε ότι οι γυναίκες είχαν υψηλότερο κλιματικό εγγραμματισμό και υψηλότερη εμπιστοσύνη στην επιστήμη. Αντίστοιχα, η νέα γενιά έχει ελαφρώς αυξημένο εγγραμματισμό και δυσπιστία ως προς τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ενώ είναι αρκετά υψηλότερα η εμπιστοσύνη ως προς την επιστήμη. Το να αναγνωρίζουμε όμως τι είναι σωστό ή όχι για το περιβάλλον δεν αρκεί. Θα πρέπει να υπάρξει κοινωνική πίεση ήδη από τα σχολεία, ώστε οι φιλικές προς το περιβάλλον συνήθειες να γίνουν ο γενικός κανόνας».
