Δύο φάρμακα κατά του Αλτσχάιμερ έχουν μέχρι στιγμής εγκριθεί στις ΗΠΑ, πριν από ένα χρόνο η λεκανεμάμπη και φέτος το καλοκαίρι η δονανεμάμπη. Τώρα έχουμε τα πρώτα νέα για τα αποτελέσματα του μονοκλωνικού αντισώματος λεκανεμάμπη στην πραγματική ζωή. Ανακοινώθηκαν στο ελληνικό κοινό σε εκδήλωση της Ελληνικής Πρωτοβουλίας ενάντια στην Αλτσχάιμερ και του Ιδρύματος Ελίζας και Βασίλη Γουλανδρή, από τον πρόεδρο της Πρωτοβουλίας, καθηγητή στο Johns Hopkins Κωνσταντίνο Λυκέτσο, διευθυντή του Τομέα Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς στο Bayview Medical Center. Το φάρμακο αφαιρεί από τον εγκέφαλο τις συγκεντρώσεις β-αμυλοειδούς, πεπτιδίου που ενοχοποιείται για την εμφάνιση του Αλτσχάιμερ. Οπως διαπιστώθηκε στις κλινικές δοκιμές, μέσα σε διάστημα 18 μηνών είχε αφαιρεθεί σημαντική ποσότητα αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο ασθενών στους οποίους χορηγήθηκε η λεκανεμάμπη και παρατηρήθηκε σημαντική επιβράδυνση στην κλινική επιδείνωση της νόσου. Ωστόσο ασθενείς, τουλάχιστον στο Johns Hopkins, όπου χορηγείται από τον Μάρτιο, δεν είδαν αισθητή βελτίωση στην καθημερινότητά τους. Εξετάζεται η δυνατότητα ίασης εάν το σκεύασμα χορηγηθεί έγκαιρα, δηλαδή όταν το άτομο δεν έχει ακόμη εκδηλώσει συμπτώματα μολονότι έχει αρχίσει η συγκέντρωση αμυλοειδούς στον εγκέφαλό του.
Στο 30%-40% των ασθενών καταγράφονται παρενέργειες, συγκεκριμένα συσσώρευση υγρών και μικροαιμορραγίες στον εγκέφαλο που στους περισσότερους ασθενείς δεν γίνονται αντιληπτές, παρά μόνο σε ένα μικρό ποσοστό το οποίο εμφανίζει ζαλάδες, πονοκεφάλους, αστάθεια και άλλα νευρολογικά συμπτώματα, οπότε η χορήγηση του φαρμάκου (ανά 15ήμερο ή μηνιαίως, ενδοφλεβίως) διακόπτεται προσωρινά ή οριστικά. Επίσης καταγράφηκαν θάνατοι ασθενών (1/1.000) που λάμβαναν αντιπηκτική αγωγή. Η συνολική αποτίμηση είναι περισσότερο θετική παρά αρνητική.
Το δεύτερο καλό νέο αφορά τη δυνατότητα, σήμερα, της έγκυρης διάγνωσης της νόσου με απλή εξέταση αίματος. Γι’ αυτό μίλησε στην ίδια εκδήλωση, ο συν-πρόεδρος της Πρωτοβουλίας Παναγιώτης Βλάμος, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του εργαστηρίου Βιοπληροφορικής και Ανθρώπινης Ηλεκτροφυσιολογίας. Στο πανεπιστήμιο ιδρύθηκε Κέντρο Αριστείας Ιατρικής Ακριβείας για την Ανοια, που ενσωματώνει τις καλές πρακτικές που έχουν αναπτυχθεί στο Johns Hopkins, και όπου στήνεται μια εθνική υποδομή μοριακής διαγνωστικής με αιματολογικούς βιοδείκτες. «Στο Κέντρο θα μπορούν να προσδιοριστούν σε δείγματα αίματος με τον πλέον αξιόπιστο τρόπο οι βιοδείκτες της Αλτσχάιμερ», είπε ο κ. Βλάμος.
Η συνολική αποτίμηση του σκευάσματος είναι περισσότερο θετική παρά αρνητική, αν και έχουν καταγραφεί παρενέργειες στο 30%-40% των ασθενών.
Ο κ. Λυκέτσος και ο Νίκος Σκαρμέας, καθηγητής Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ και μέλος της Πρωτοβουλίας, εξήγησαν στο κοινό τη σημασία των δύο καλών νέων. Χρόνια τώρα η διάγνωση της ήπιας γνωστικής έκπτωσης και της Αλτσχάιμερ γίνεται με τον συνδυασμό ιατρικού ιστορικού και τεστ ερωτήσεων (MoCA), όπως και με μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Σήμερα στις απεικονιστικές εξετάσεις έχουμε σημαντικές εξελίξεις: η απεικόνιση αμυλοειδούς με ΡΕΤ ανιχνεύει με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια από τη μαγνητική τα εκφυλιστικά φαινόμενα στον εγκέφαλο, την εναπόθεση αμυλοειδούς στους νευρώνες και τις αλλοιώσεις των πρωτεϊνών tau που αλλάζουν σχήμα και δημιουργούν κουβάρια μέσα στα κύτταρα. Ομως αμυλoειδές και tau εντοπίζονται πλέον και με βιολογικές μετρήσεις, με αναλύσεις εγκεφαλονωτιαίου υγρού που λαμβάνεται με παρακέντηση από τη σπονδυλική στήλη, αλλά, όπως προαναφέραμε, και με ανάλυση αίματος, μέθοδο ακόμη απλούστερη, φθηνότερη και ανώδυνη. Σήμερα η μέτρηση στο αίμα του βιοδείκτη pTau217 ανιχνεύει με ασφάλεια τη νόσο σε συμπτωματικούς ασθενείς – και θεωρείται επανάσταση στη διάγνωση.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα μηχανήματα ΡΕΤ για την απεικόνιση αμυλοειδούς έχουν έρθει στην Ελλάδα εδώ και λίγους μήνες, η εξέταση είναι ακόμη ακριβή και δεν αποζημιώνεται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Η εξέταση αίματος για μέτρηση του βιοδείκτη pTau217 δεν συνταγογραφείται και δεν δικαιολογείται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Το Κέντρο Αριστείας Ιατρικής Ακριβείας του Ιονίου Πανεπιστημίου αναμένεται να ανοίξει τον δρόμο στην ευρεία δημόσια χρήση της μεθόδου. Η λεκανεμάμπη εγκρίθηκε αρχικά στις ΗΠΑ και στη συνέχεια σε Ισραήλ, Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία και Μ. Βρετανία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων δεν το έχει εγκρίνει. Το κόστος της θεραπείας είναι υψηλό. Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τον κ. Λυκέτσο, η χορήγηση του φαρμάκου και η ιατρική παρακολούθηση του ασθενούς κοστίζει περί τα 50.000 δολάρια τον χρόνο. Ο κ. Σκαρμέας ανέφερε μελέτη η οποία εκτιμά στα 5,5 εκατ. τα άτομα στην Ευρώπη που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη λεκανεμάμπη. Με τιμές ΗΠΑ, το κόστος της θεραπείας θα απορροφούσε το 50% της συνολικής ευρωπαϊκής φαρμακευτικής δαπάνης. Εικάζεται ότι ούτε ο τελικός αριθμός των ασθενών στους οποίους θα χορηγηθεί θα είναι τόσο μεγάλος, ούτε η τιμή του σκευάσματος τόσο υψηλή στην Ευρώπη. Για την αποτελεσματικότητα της δονανεμάμπης στην πραγματική ζωή δεν υπάρχουν ακόμη εκτιμήσεις. Δεν έχει εγκριθεί μέχρι στιγμής σε άλλη χώρα πλην των ΗΠΑ.
«Σήμερα μπορούν να γίνουν πολλά στον τομέα της φροντίδας για τα άτομα με άνοια, ενώ η πρόληψη της νόσου είναι εφικτή», είπαν ο κ. Νότης Παρασκευόπουλος, αντιπρόεδρος της Πρωτοβουλίας και η ψυχολόγος Μαρία-Λαμπρινή Κούλα, επιστημονική υπεύθυνη του κέντρου ημέρας Ανοιας Ιωαννίνων. «Θέλω να στείλω ένα μήνυμα ελπίδας. Προοδεύουμε στην κατανόηση της νόσου, τη διάγνωση, τη θεραπεία και τη φροντίδα των πασχόντων», κατέληξε ο κ. Λυκέτσος.
