Είναι πολύ θετικό και μόνο το γεγονός ότι αποκτήσαμε εθνικό σχέδιο δράσης για τις δημογραφικές πολιτικές και τις πολιτικές της οικογένειας. Αυτή είναι η αποστροφή των ειδικών στους οποίους απευθύνθηκε η «Κ» έπειτα από τη χθεσινή δημοσίευση των αξόνων του σχεδίου που εκπόνησε το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας για την Ελλάδα που γερνάει.
Το γεγονός είναι ένα: γηράσκουμε, όπως όλος ο δυτικός κόσμος. Οι λόγοι είναι απλοί αλλά και σύνθετοι ταυτόχρονα:
→ αύξηση του προσδόκιμου ζωής, παρότι η Ελλάδα προχωρεί συγκριτικά με τη Δύση με ρυθμούς χελώνας·
→ έχουμε όλο και λιγότερες γεννήσεις, κάτι που όμως δεν είναι καινούργιο, καθώς παρατηρείται ήδη από τη δεκαετία του ’90·
→ στο παραπάνω συμβάλλει η αύξηση της ηλικίας γάμου και τεκνοποίησης, αφού στην Ελλάδα είναι διασυνδεδεμένα φαινόμενα·
→ έχουμε υψηλά ποσοστά μετανάστευσης – αρκεί να σημειωθεί ότι η μέση ηλικία μετανάστευσης των Ελλήνων είναι τα υπερπαραγωγικά 30,6 έτη.
Ο Βύρων Κοτζαμάνης, διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), μιλώντας στην «Κ» χαρακτηρίζει εν γένει «ασκήσεις επί χάρτου» το νέο εθνικό σχέδιο δράσης, επιμένοντας ότι είναι ιδιαίτερα θετικό το γεγονός ότι κάτι κινείται στο ζήτημα της δραματικής γήρανσης του ελληνικού πληθυσμού. Οπως συμπληρώνει, είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη: η γονιμότητα και η θνησιμότητα· η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, με την ταυτόχρονη θέσπιση κινήτρων για να μείνουν οι Ελληνες εδώ και κινήτρων για να επιστρέψουν· η ανάγκη της κοινωνικής κατοικίας.
ΕΣΔΔ – Ενίσχυση Γεννήσεων – Στήριξη Οικογένειας
17 δράσεις σε συνεργασία με 7 υπουργεία
– Προγεννητικός έλεγχος / ΑΜΗ
– Πρώιμη παιδική παρέμβαση
– Ευνοϊκή φορολόγηση οικειοθελών παροχών
– Αύξηση χρηματοδότησης «Νταντάδες της Γειτονιάς»
– Αύξηση εισοδηματικών κριτηρίων για vouchers
– Αύξηση επιδόματος παιδιού (Α21)
-Αύξηση θέσεων βρεφονηπιακών
– Διεύρυνση ωραρίου βρεφονηπιακών
– Παιδικοί σταθμοί στον χώρο εργασίας (ή vouchers)
– Ολοήμερο σχολείο / Ενισχυτική διδασκαλία
– Κατάργηση φόρου ασφαλίστρων για παιδιά
– Κοινωνική Κατοικία / Κοινωνικός οικογενειακός τουρισμός
– Ισόβια ιδιότητα τριτέκνων
– Ελεύθερες μετεγγραφές / Αυξημένη μοριοδότηση ΑΣΕΠ
Κόστος 280 εκατ. ευρώ ανά έτος
Γιατί δεν κάνουμε παιδιά ενώ είμαστε «στα όρια δημογραφικής κατάρρευσης»;
«Είμαστε στα όρια της δημογραφικής κατάρρευσης, άρα επείγει να αποφασίσουμε τα μέτρα, να τα εξειδικεύσουμε. Το εθνικό σχέδιο δράσης για το δημογραφικό είναι στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο θεωρώ ότι κάποια μέτρα πρέπει να επικαιροποιηθούν για να συμβαδίσουν με το σήμερα. Αυτό θα συμβεί μέσω της κατανόησης των συντελεστών και των μηχανισμών του δημογραφικού ζητήματος», λέει ο διευθυντής Ερευνών του ΙΔΕΜ.
Είμαστε στα όρια της δημογραφικής κατάρρευσης, άρα επείγει να αποφασίσουμε τα μέτρα, να τα εξειδικεύσουμε. Το εθνικό σχέδιο δράσης για το δημογραφικό είναι στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο θεωρώ ότι κάποια μέτρα πρέπει να επικαιροποιηθούν για να συμβαδίσουν με το σήμερα. (Β. Κοτζαμάνης)
Γιατί, όμως, δεν κάνουμε παιδιά; Ο Βύρων Κοτζαμάνης εξηγεί στην «Κ» πως, παρότι η επιθυμία των Ελλήνων είναι να αποκτήσουν κατά μέσον όρο 2,2 παιδιά, τελικά γεννούν 1,5 παιδιά σήμερα (1,3 το 2022). «Αρα, και το ζήτημα της ισόβιας ιδιότητας της τριτεκνίας που προβλέπεται θα είναι κενό γράμμα, διότι είναι απλό: για να είσαι τρίτεκνος, πρέπει να έχεις ήδη δύο παιδιά· για να έχεις δύο παιδιά, πρέπει να έχεις ήδη ένα. Στην Ελλάδα, όπως βλέπουμε, αυτό δεν συμβαίνει».
«Δεν είναι ευνοϊκό το κλίμα για να αποκτήσει ο Ελληνας παιδιά σήμερα. Στη Σκανδιναβία, για παράδειγμα, έχουν την επιθυμία απόκτησης ίσου αριθμού παιδιών, αλλά αποκτούν τελικά από 1,8-2 παιδιά, δηλαδή, πολύ κοντά στην επιθυμία τους», σημειώνει ο ίδιος. Ο Βύρων Κοτζαμάνης, μάλιστα, μοιράζεται και ένα επιπλέον πολύ ενδιαφέρον στοιχείο: «στην ηλικιακή ομάδα όσων γεννήθηκαν από το 1985 κι εντεύθεν, 1 στους 4 δεν θα κάνει παιδιά, ανεξαρτήτως λόγου (δεν θέλει, δεν μπορεί κ.λπ.)». Αλλωστε, ο ίδιος χαρακτηρίζει τους πολίτες που έχουν γεννηθεί γύρω στο 1980 «γενιά σάντουιτς: δεν αποκτούν παιδιά, δεν μπορούν να βοηθήσουν ή να βοηθηθούν από τους ηλικιωμένους».
Παρότι η επιθυμία των Ελλήνων είναι να αποκτήσουν κατά μέσον όρο 2,2 παιδιά, τελικά γεννούν 1,5 παιδιά σήμερα (1,3 το 2022). (Β. Κοτζαμάνης)
Και εξηγεί για το φαινόμενο στην Ελλάδα:
→ το κόστος είναι συνταρακτικά υψηλό – σε σχέση με το εισόδημα, όχι σε απόλυτους αριθμούς·
→ υπάρχουν ασυμβατότητες εργασιακού-οικογενειακού βίου, όπως η προσχολική παιδεία, οι γονικές άδειες κ.λπ.
→ έμφυλες διακρίσεις – η γυναίκα δαπανά πολύ περισσότερο χρόνο στο μεγάλωμα των παιδιών· αυτό, όπως λέει ο Βύρων Κοτζαμάνης, δεν έχει σχέση με το κόστος, είναι, όμως, ζήτημα παιδείας·
→ τα εισοδήματα είναι χαμηλά, σημειώνεται εργασιακή επισφάλεια, υπάρχουν αβεβαιότητες στο παρόν και δυσοίωνη πρόσληψη του μέλλοντος·
→ έλλειψη κοινωνικής πολιτικής·
→ εξαιρετικά δύσκολη πρόσβαση στην κατοικία· αυτό συμβαίνει παντού, αλλά στη χώρα μας παρουσιάζεται με υψηλότερη ένταση, όπως μας λέει ο διευθυντής Ερευνών του ΙΔΕΜ.
Είναι μακρύς ο δρόμος ακόμη, καθώς, ακόμα κι αν εξειδικευτούν και εφαρμοστούν τα μέτρα σήμερα, τα αποτελέσματα θα φανούν σε 20-25 χρόνια. (Κ. Ζαφείρης)
Και ο Κωνσταντίνος Ζαφείρης, καθηγητής Δημογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας & Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, θεωρεί ότι «είναι πολύ θετικό το γεγονός και μόνο που κατατέθηκε ένα τέτοιο σχέδιο δράσης. Είναι, όμως, μακρύς ο δρόμος ακόμη, καθώς, ακόμα κι αν εξειδικευτούν και εφαρμοστούν τα μέτρα σήμερα, τα αποτελέσματα θα φανούν σε 20-25 χρόνια. Θα πρέπει κατά τη γνώμη μου, να γίνει εξειδικευμένος και μακροχρόνιος σχεδιασμός ευρύτερου διαλόγου και συναίνεσης, ώστε να μην αλλάζουν τα μέτρα κάθε τόσο. Γι’ αυτό και χρειάζεται να εμπλακεί στη συζήτηση όλος ο πολιτικός κόσμος, η κοινωνία των πολιτών, οι επιστήμονες».
Εντούτοις, ο ίδιος δεν ανησυχεί ακόμη για το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων το 2022 και εν μέρει το 2023 ή το 2024. «Είμαστε ακόμη στα απόνερα της πανδημίας. Θα θεωρήσω ιδιαιτέρως σοβαρό το πρόβλημα εάν συνεχιστούν αυτά τα ποσοστά και το 2025. Εκεί θα πρέπει να ανησυχήσουμε σφόδρα». Συμπληρώνει, όμως, ότι έχουμε ένα διπλό πρόβλημα γήρανσης: τη γήρανση βάσης (μείωση γονιμότητας) και τη γήρανση κορυφής (αύξηση προσδόκιμου ζωής).
Τι να επανεκτιμήσουμε, πού να εμβαθύνουμε
Η συζήτηση, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Ζαφείρη, θα πρέπει να επικεντρωθεί στο πολυπαραγοντικό πρόβλημα του δημογραφικού ζητήματος, των πολιτικών της οικογένειας, αλλά και της κοινωνικής συνοχής. Εξ ου και θεωρεί ότι αυτό που λείπει από το σχέδιο δράσης που παρουσιάστηκε στο υπουργικό συμβούλιο από την υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Σοφία Ζαχαράκη, είναι οι αλλαγές που χρειάζονται στην ευρύτερη λειτουργία της κοινωνίας, στην εργασιακή επισφάλεια των νέων και στην ισότητα των φύλων. «Είναι αναγκαία μία εις βάθος μελέτη των αντιλήψεων των πολιτών, πολλή προσοχή στις εισροές στα αστικά κέντρα και στις διαρροές σε χώρες του εξωτερικού. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο συμπερίληψης», όπως λέει ο ίδιος.
Είναι αναγκαία μία εις βάθος μελέτη των αντιλήψεων των πολιτών, πολλή προσοχή στις εισροές στα αστικά κέντρα και στις διαρροές σε χώρες του εξωτερικού. Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο συμπερίληψης. (Κ. Ζαφείρης)
ΕΣΔΔ – Ενίσχυση Απασχόλησης
5 δράσεις με τη συνεργασία 3 υπουργείων
– Επαγγελματική εκπαίδευση
– Γυναικεία επιχειρηματικότητα upskilling
– Κώδικας δεοντολογίας για τηλεργασία
– Απασχόληση ηλικιωμένων
Εκτιμώμενο κόστος 25 εκατ. έως το 2027
Ο καθηγητής Δημογραφίας του ΔΠΘ, συμπληρώνοντας τύποις όσα ανέφερε ο Βύρων Κοτζαμάνης, επισημαίνει ότι είναι καλό να επανεκτιμήσουμε και να εμβαθύνουμε:
→ στο επίπεδο ζωής στις πόλεις·
→ στην ισότητα των φύλων·
→ στην ισορροπία εργασιακού και κοινωνικού βίου·
→ στην έννοια της οικογένειας, της μητρότητας και της πατρότητας·
→ στην αντίληψη ότι με τα επιδόματα δεν λύνεται το πρόβλημα, καθώς δεν αποτελούν κίνητρο.
Να διοχετευθούν αυτές οι 3.000 ευρώ που καταβάλλονται με τη γέννηση ενός παιδιού στη δημιουργία και επέκταση της προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης. (Β. Κοτζαμάνης)
Σε αυτό το τελευταίο περί επιδοματικής πολιτικής στους ανθρώπους που αποκτούν παιδιά, ο Βύρων Κοτζαμάνης προτείνει, από πλευράς του, να διοχετευθούν αυτές οι 3.000 ευρώ που καταβάλλονται με τη γέννηση ενός παιδιού στη δημιουργία και επέκταση της προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης. «Αυτό θα λύσει πολλά προβλήματα των σύγχρονων γονέων. Αρκεί να δείτε ότι όχι μόνο μειώνεται ο σχολικός πληθυσμός ως γενικό φαινόμενο του δημογραφικού, αλλά οι γονείς προτιμούν να στέλνουν τα παιδιά τους –με θυσίες– σε ιδιωτικά σχολεία, ώστε να καλύπτουν και τις ανάγκες των παιδιών και τις δικές τους. Τα δημόσια σχολεία καταρρέουν».
ΕΣΔΔ – Τοπική Ανάπτυξη – Προώθηση Καινοτομίας
9 δράσεις με τη συνεργασία με 6 υπουργείων
– 13 περιφερειακά σχέδια δράσης
– Σύγχρονες φοιτητικές εστίες
– Τηλεϊατρική
– Εθνικός ηλεκτρονικός φάκελος υγείας
– Εντοπιότητα διαγωνισμοί ΑΣΕΠ
– Κοινωνική κατοικία (σε συνεργασία με δήμους)
– Αναβάθμιση Προσβασιμότητας Κτιρίων
– Ψηφιακές δεξιότητες
– Θέσπιση βραβείου προσβάσιμης πόλης
Εκτιμώμενο κόστος 710 εκατ. ευρώ έως 2030
Πάντως, ο διευθυντής Ερευνών του ΙΔΕΜ αναφέρει σχετικά και με το επίπεδο ζωής στις πόλεις και την εγκατάλειψη της ζωής στην περιφέρεια ότι «η αποκέντρωση είναι ένας τρόπος, καθώς η περιφέρεια είναι πιο φιλική στη δημιουργία οικογένειας. Ωστόσο, για να γίνει αυτό, κρίνονται ως απαραίτητες οι υποδομές: δρόμοι, σχολεία, νοσοκομεία, αλλαγή παραγωγικού μοντέλου με έμφαση στην επιστροφή στον πρωτογενή τομέα».
ΕΣΔΔ – Ενημέρωση – Ευαισθητοποίηση – Ερευνα
6 δράσεις με τη συνεργασία 5 υπουργείων
– Παρατηρητήριο για το Δημογραφικό
– Δημιουργία πλατφόρμας «MyPaidi»
– Ενημέρωση για θέματα γονιμότητας και υγείας
– Πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης
– Σήμα «Φιλική προς την οικογένεια εταιρεία»
– Συμμετοχή σε ευρωπαϊκές έρευνες (σε συνεργασία με Crete Population Center – ΟΟΣΑ)
Εκτιμώμενο κόστος 11 εκατ. ευρώ έως το 2027
Στον δυτικό κόσμο έχει συνδεθεί η οικονομική ανάπτυξη με τη μείωση της γονιμότητας – εδώ κάνουμε παιδιά όταν αυξηθούν οι κοινωνικές πιέσεις. Επιπλέον, στη χώρα μας, ο γάμος συνδέεται με την απόκτηση παιδιών. (Κ. Ζαφείρης)
Παράλληλα, όσον αφορά τις αντιλήψεις ο Κωνσταντίνος Ζαφείρης, σημειώνει ότι «γενικώς, στον δυτικό κόσμο έχει συνδεθεί η οικονομική ανάπτυξη με τη μείωση της γονιμότητας – εδώ κάνουμε παιδιά όταν αυξηθούν οι κοινωνικές πιέσεις. Επιπλέον, στη χώρα μας, ο γάμος συνδέεται με την απόκτηση παιδιών. Αρκεί να σας αναφέρω ότι στην Ισλανδία το 90% των παιδιών είναι εκτός γάμου. Και ακόμα ένα παράδειγμα του, ας πούμε, “συντηρητισμού του Νότου”: οι Σουηδές, που θεωρούνται από τις πλέον φιλελεύθερες γυναίκες στην Ευρώπη, είναι πιο γόνιμες από τις Ελληνίδες. Γιατί; Διότι εκεί το παιδί δεν είναι “πρόβλημα”. Υπάρχει ένα ολόκληρο δίχτυ προστασίας. Αρα πρέπει να γίνει αλλαγή στον τρόπο σκέψης, κάτι που προϋποθέτει κοινωνική υποστήριξη. Από την άλλη, η κοινωνική πρόνοια προϋποθέτει δομικές αλλαγές στο κράτος».
Η ενεργός και η υγιής γήρανση
Το ΕΣΔΔ για όλες τις ηλικίες
Από 0 έως 4
– Επίδομα γέννησης
– Παιδιατρικές εξετάσεις
– Πρώιμη παιδική παρέμβαση
– Επέκταση βρεφονηπιακών σταθμών/Νταντάδες της Γειτονιάς
Από 5 έως 14
– Ενημέρωση για τον υγιή τρόπο ζωής/αναπαραγωγική υγεία
– Σχολικό πρωινό
– Ολοήμερο σχολείο
– Ψηφιακό φροντιστήριο
– Επέκταση κατασκηνώσεων
Από 15 έως 29
– Κίνητρα δημιουργίας οικογένειας
– Επέκταση στεγαστικών προγραμμάτων
-Οικονομική στήριξη γονέων
– Διά βίου εκπαίδευση/κατάρτιση
– Εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου
– Ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
– Πλατφόρμα #myPaidi
-Στήριξη work life balance
– Προληπτική ιατρική
– Brain gain
Από 30 έως 44
– Επαγγελματική εκπαίδευση
– Καλύτερη σύνδεση εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας/Αξιοποίηση diagnostic tool
– Ενημέρωση για θέματα γονιμότητας/οικογένειας – Μητέρα πριν τα 30
– Επέκταση φοιτητικών εστιών μέσω ΣΔΙΤ
– Επιδότηση απόκτησης επαγγελματικής εμπειρίας
Από 45 έως 64
– Συνέχιση στήριξης εργασιακής επανένταξης – Προγράμματα upskilling – reskilling
– Προώθηση επιχειρηματικότητας
– Προληπτική ιατρική
Από 65 έως 80
– Κίνητρα παραμονής στην εργασία
– Εκπαίδευση/προγράμματα upskilling
– Θεσμοθέτηση γηριατρικής
– Εξυπνη γήρανση
– Αυτόνομη διαβίωση
– Πλατφόρμα υγιούς και ενεργού γήρανσης
Από 80+
– Γερνάω στο σπίτι
– Μακροχρόνια φροντίδα
– Ανακουφιστική φροντίδα
Και οι δύο συνομιλητές μιλούν με έμφαση για την ενεργό και υγιή γήρανση, αναδεικνύοντας το ζήτημα, το οποίο τουλάχιστον ο Κωνσταντίνος Ζαφείρης θεωρεί παραγνωρισμένο. Στο ίδιο πλαίσιο, ο Βύρων Κοτζαμάνης συμφωνεί ότι πρέπει η γήρανση να είναι ενεργή και υγιής, ωστόσο «η υγεία δεν χτίζεται από τα 65 και μετά. Και θα το δείτε να συμβαίνει: όσοι σήμερα είστε κοντά στα 40 και ιδιαίτερα όσοι δεν θα αποκτήσετε για τους δικούς σας λόγους παιδιά θα σας ζητηθεί, εάν δεν οργανωθεί και επεκταθεί το κράτος πρόνοιας, είτε να αποταμιεύσετε είτε να κάνετε ιδιωτική ασφάλιση για τα γηρατειά, διότι ποιος θα σας φροντίσει τότε, αν δεν αναγκαστείτε να οδηγηθείτε σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων;».
Το μέλλον είναι ζοφερό. Κινδυνεύουμε να γίνουμε η κοινωνία του 1/3: μόνον όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα θα τα καταφέρνουν να επιβιώνουν αξιοπρεπώς. (Β. Κοτζαμάνης)
ΕΣΔΔ – Διαχείριση Μακροζωίας
7 δράσεις με τη συνεργασία 4 υπουργείων
– Θεσμοθέτηση γηριατρικής
– Προληπτική ιατρική
– Αναβάθμιση ΚΑΠΗ
– Επέκταση «Βοήθεια στο Σπίτι»
– Φροντιστές της Γειτονιάς
– Δια βίου Εκπαίδευση / Ψηφιακή εκπαίδευση
– «Η τρίτη ηλικία πάει Πανεπιστήμιο»
Εκτιμώμενο κόστος 4,5 εκατ. ευρώ έως 2027
«Το μέλλον είναι ζοφερό», λέει ο Βύρων Κοτζαμάνης. «Κινδυνεύουμε να γίνουμε η κοινωνία του 1/3: μόνον όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα θα τα καταφέρνουν να επιβιώνουν αξιοπρεπώς».
Κεντρική εικονογράφηση: Loukia Kattis/Καθημερινή
