Την τελευταία εβδομάδα στην Καλιφόρνια ο αριθμός των μεγάλων γαλακτοκομικών μονάδων στις οποίες έχει μεταδοθεί ο Η5Ν1, ο ιός της γρίπης των πτηνών, έχει υπερδιπλασιαστεί: από δεκαεπτά έχει αγγίξει τις σαράντα. Η νόσος, που φαίνεται πως είναι αδύνατον να αναχαιτιστεί, απειλεί να κλονίσει και την τοπική αλλά και –τηρουμένων των αναλογιών– και την αμερικανική οικονομία γενικότερα, καθώς η συγκεκριμένη πολιτεία είναι η πρώτη σε παραγωγή γάλακτος στη χώρα. Επιπλέον, έχοντας εξαπλωθεί σε σχεδόν 490 είδη πουλιών και 50 είδη θηλαστικών, ο Η5Ν1 πλησιάζει ολοένα και περισσότερο τον άνθρωπο: άλλα τέσσερα μέλη του υγειονομικού προσωπικού σε νοσοκομείο του Μιζούρι εμφάνισαν «ύποπτα» συμπτώματα λοίμωξης του αναπνευστικού· είχαν έρθει σε επαφή με άτομο που νοσηλεύθηκε με γρίπη των πτηνών.
Την ίδια ώρα, στην Αφρική περίπου 30.000 νέα περιστατικά mpox, ευλογιάς των πιθήκων, καταγράφονται καθημερινά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας – με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό για τον διασυνδεδεμένο πλανήτη μας. Και, φυσικά, ο SARS-CoV-2 είναι πάντα εδώ, έχοντας προκαλέσει μόνο τον τελευταίο μήνα 5.500 θανάτους σε όλο τον κόσμο, ενώ το βόρειο ημισφαίριο προετοιμάζεται για την έλευση της εποχικής γρίπης (από τα τέλη Οκτωβρίου). Η «Κ» απευθύνθηκε σε τρεις κορυφαίους Ελληνες επιστήμονες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό: στη Θεοδώρα Χατζηιωάννου, καθηγήτρια Ιολογίας και επικεφαλής του Εργαστηρίου Ρετροϊολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ των ΗΠΑ, στην Ευφροσύνη Γκρανιά-Κλώτσα, μέλος της Επιτροπής Αναδυόμενων Λοιμώξεων της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Λοιμωξιολογίας και Μικροβιολογίας (ESCMID) και μέλος Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, και στον Πέτρο Λιγοξυγκάκη, καθηγητή Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στη Μεγάλη Βρετανία. Τους ρωτήσαμε για ποιον από τους διάφορους ιούς που δημιουργούν επιδημικά κύματα τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο ανησυχούν περισσότερο και γιατί. Και τι θα πρότειναν για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του.
Στην πρώτη γραμμή
«Οι ιοί της γρίπης και οι κορωνοϊοί βρίσκονται πάντα στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντός μας, άρα και της ανησυχίας μας. Ο λόγος είναι ότι έχουν εξαιρετικά υψηλή ικανότητα ανασυνδυασμού του γενετικού υλικού τους και η κυκλοφορία τους σε πάρα πολλά είδη ζώων τούς προσφέρει τη δυνατότητα μετάδοσης και προσαρμογής τους στον άνθρωπο», επισημαίνει η Θεοδώρα Χατζηιωάννου. «Για τους ιούς της γρίπης αυτό το διαπιστώνουμε κάθε χρόνο, αν και συνήθως δεν είναι τόσο παθογόνοι για τους ανθρώπους. Οι κορωνοϊοί τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν κάνει τρεις “αναδύσεις” στο ανθρώπινο είδος και μάλιστα με σχετικά υψηλή θνησιμότητα. Υπάρχουν, βέβαια, και πολλές άλλες ιικές οικογένειες οι οποίες μας απασχολούν, με δεδομένο ότι η κλιματική αλλαγή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση ιών, οι οποίοι ιστορικά ήταν γεωγραφικά περιορισμένοι».
Για την καθηγήτρια Ιολογίας στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ, «κλειδί» απέναντι σε αυτές τις επιστημονικές προκλήσεις είναι η βασική έρευνα. «Εχει αποδειχθεί πολύτιμη στην αντιμετώπιση νέων επιδημιών και οι ανακαλύψεις της μπορούν να οδηγήσουν στην επίσπευση της ανάπτυξης εμβολίων και αντιιικών φαρμάκων. Επίσης, σήμερα που οι τεχνικές για την ανίχνευση του γενετικού υλικού των ιών και άλλων παθογόνων έχουν βελτιωθεί εντυπωσιακά, μας προσφέρουν τη δυνατότητα παρακολούθησης της πορείας και της εξάπλωσης τέτοιων παθογόνων σε όλο τον κόσμο», εξηγεί.
Η γρίπη των πτηνών «πλησιάζει» τον άνθρωπο, στην Αφρική καταγράφονται καθημερινά 30.000 νέα περιστατικά της ευλογιάς των πιθήκων, ενώ η πανδημία του κορωνοϊού παραμένει σε εξέλιξη.
Η Ευφροσύνη Γκρανιά-Κλώτσα συμφωνεί και εστιάζει περισσότερο στον Η5Ν1. «Η γρίπη των πτηνών παρουσιάζει ήδη μεγάλη εξάπλωση στα θηλαστικά και υπάρχουν αποδεδειγμένα περιστατικά μετάδοσης σε ανθρώπους, κάτι που μέχρι τώρα δεν συνέβαινε, λόγω του ότι το αντιγόνο Η5 του ιού δεν συνδέεται με υποδοχείς στον ανθρώπινο πνεύμονα. Ή, μάλλον, για να είμαι πιο ακριβής, δεν συνδεόταν, γιατί φαίνεται ότι αυτό δεν ισχύει πια, δηλαδή ο ιός έχει ήδη μεταλλαχθεί. Καθώς οι ιοί της γρίπης τείνουν να ανασυνδυάζονται με άλλους ιούς γρίπης, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις συλλοίμωξης του ίδιου οργανισμού, αυτή η ραγδαία εξάπλωση του Η5Ν1 δίνει δυνατότητες στη γρίπη –αυτήν που μεταδίδεται στον άνθρωπο– να μεταλλαχθεί και να δημιουργήσει ίσως νέα επικίνδυνα στελέχη», λέει στην «Κ». Πώς θα είμαστε προετοιμασμένοι για ένα τέτοιο ενδεχόμενο; «Συνιστώ ενίσχυση των προσπαθειών γενετικής αλληλούχισης συγκεκριμένων στελεχών γρίπης από ύποπτα κλινικά περιστατικά και τη συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας για την παραγωγή rapid tests ειδικά για το Η5, το συντομότερο δυνατόν. Αυτά τα διαγνωστικά τεστ για τη γρίπη των πτηνών θα μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε νέα περιστατικά και να περιορίσουμε την εξάπλωση δυνητικά επικίνδυνων υποστελεχών του ιού».
«Αναδυόμενα παθογόνα με πανδημική δυναμική υπάρχουν πολλά και η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την αλλαγή χρήσης γης θα αυξάνει ολοένα και πιο πολύ τον αριθμό τους. Oσο η καταστροφή των δασών και η αντικατάστασή τους με καλλιέργειες ή οικιστικές περιοχές συνεχίζονται, τόσο οι ανθρώπινοι πληθυσμοί θα έρχονται σε πιο συχνή επαφή με ζώα που λειτουργούν ως δεξαμενές παθογόνων. Η χαρτογράφηση της γεωγραφικής κάλυψης και η υγειονομική παρακολούθηση των ζωικών δεξαμενών, λοιπόν, θα μας δώσουν μια εικόνα για τη μεταδοτικότητα τέτοιων παθογόνων σε ανθρώπους. Η γρίπη των πτηνών, για παράδειγμα, έχει ήδη εξαπλωθεί σε δεκάδες είδη θηλαστικών και η μελέτη των προσαρμογών που έγιναν στον ιό για το πέρασμά του από τα πτηνά στα θηλαστικά είναι σημαντική για να προβλεφθεί η πιθανή δυναμική του Η5Ν1 στους ανθρώπους», θέτει το γενικό πλαίσιο στη συζήτηση για τον ιό που θα μπορούσε να προκαλέσει μια νέα πανδημία ο Πέτρος Λιγοξυγκάκης, καθηγητής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ωστόσο, ο ίδιος φαίνεται να ανησυχεί κυρίως για τον κορωνοϊό. «Μιλάμε για μελλοντικές πανδημίες, αλλά υπάρχει μια πανδημία που συμβαίνει τώρα, που είναι ακόμη σε εξέλιξη: αυτή του SARS-CoV-2. Πολλοί το ξεχνούν ή το υποτιμούν, με το επιχείρημα ότι “η COVID έχει γίνει μια απλή γρίπη”. Οποιος δει τη μεγάλη εικόνα θα διαπιστώσει ότι αυτό είναι απολύτως λανθασμένο. Ακόμη και η “ήπια” Ομικρον σκοτώνει 20-30 φορές περισσότερο από την εποχική γρίπη», τονίζει. «Είναι αλήθεια ότι ο ιός δεν προκαλεί πια οξείες πνευμονίες όπως τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του, όμως ο υποδοχέας του βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα κύτταρά μας (σε αντίθεση με τη γρίπη), συνεπώς οι επαναλαμβανόμενες μολύνσεις θέτουν σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο τους ασθενείς. Ειδικά γιατί ο ιός έχει εξελιχθεί στοχεύοντας το νευρικό σύστημα: ακόμη και αρχικά ήπιες λοιμώξεις μπορεί να οδηγήσουν στη μακροχρόνια ασθένεια του Long COVID. Κάθε επαναμόλυνση ρίχνει ξανά… το ζάρι. Αυτή τη στιγμή στο Ηνωμένο Βασίλειο τουλάχιστον 400.000 άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να παραιτηθούν από τις δουλειές τους λόγω των μακροχρόνιων συνεπειών που είχε η COVID στην υγεία τους. Σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε ότι η ανοσία από τα εμβόλια φθίνει με τον χρόνο –γρηγορότερα, βέβαια, φθίνει η ανοσία από μόλυνση– και ότι ο ιός έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να αποφεύγει εν μέρει την ανοσολογική μνήμη. Αυτό αναδεικνύει τη σημασία των επικαιροποιημένων εμβολίων, μια και οι εμβολιασμένοι έχουν μικρότερες πιθανότητες να εμφανίσουν long COVID».
Το παράδειγμα της χολέρας
Σύμφωνα με τον Πέτρο Λιγοξυγκάκη, είναι αυτοκαταστροφικό να υποτιμάμε την COVID και να εφησυχάζουμε· πρέπει να υψώσουμε κι άλλα αναχώματα απέναντί της. «Το παράδειγμα που δίνω στους φοιτητές μου είναι η χολέρα. Γιατί δεν έχουμε χολέρα σήμερα; Επειδή καθαρίζουμε το νερό. Κάποια στιγμή οι κυβερνήσεις και οι υγειονομικές αρχές οφείλουν να καταλάβουν ότι και ο αέρας στους εσωτερικούς χώρους –σε σχολεία, μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσιες υπηρεσίες, θέατρα, εστιατόρια– είναι απολύτως αναγκαίο να καθαρίζεται. Εχω ακούσει ότι αυτό γίνεται ήδη στο κτίριο της Βουλής των Ελλήνων. Μακάρι οι πολιτικοί ταγοί μας να καταλάβουν ότι και οι υπόλοιποι πολίτες στη χώρα μας αξίζουν και δικαιούνται την ίδια αντιμετώπιση…».
